1, 2. (a) Tera te titiraki ae ti riai ni bane ni kaekaa? (b) Tera ana kaeka te anera are kakaonimaki arei ngke e na taromauriaki?

TI RIAI ni kaekaa te titiraki ae rangi ni kakawaki aei n tatabemanira nako: Antai ae N na taromauria? A bati aika kona n taku bwa e rangi ni kangaanga te titiraki aei, ao e kamangaongao. Ma e boni kai reke kaekaana ao e bebete. Ti taromauria Iehova ae te Atua ke Tatan te Riaboro.

² E rangi ni kan taromauriaki Tatan. E oti raoi nanona anne ngke e kariria Iesu. N aron ae e maroroakinaki ni Mwakoro 1 n te boki aei, e angan Iesu te kaniwanga ae bubura Tatan, ae te mwaaka n tautaeka i aoia tautaekan nako te aonnaba. Bwa tera ae e tangiria te Riaboro? E kaumaka Iesu ni kangai: “Katorobubua ni bobaraaki n taromauriai n tii teuana te tai.” (Mat. 4:9) Ni kaitaraan anne, e rawa n taromauriaki te anera are e uota te kaotioti nakon te abotoro Ioane. (Wareka Te Kaotioti 22:​8, 9.) Ngke e na taromauria te anera arei Ioane, ao e kangai natin te Atua ae nanorinano aei: “Tai karaoa anne!” E aki kangai te anera arei, ‘Taromauriai’ ma e kangai, “Taromauria te Atua.”

3. (a) Tera te kantaninga n te boki aei? (b) Tera ae ti na rinanona ngkai?

³ Te kantaninga n te boki aei boni kamatoaan ara motinnano  bwa ti na karaoa are e tua te anera arei, ae taromaurian Iehova ae te Atua n tii ngaia. (TuaKau. 10:20; Mat. 4:10) Ti na manga rinanoni ngkai teutana baike ti reiakin ibukin te taromauri ae itiaki, n ana taetae ni burabeti ma ana miitara Etekiera. Ao ti na buokaki n te Baibara n nori kanoan taai aika imwaira, ike a nangi bane iai aomata ni boo ma te kabanea ni kataaki, ae e na oti iai bwa antai aika a na maiu ma n nora kaokan raoi te taromauri ae itiaki ibukin Iehova n aki toki.

4. Baikara booto n iango aika tenua aika katereaki n te boki ae Etekiera?

⁴ Ti reireinaki n te boki ae Etekiera bwa te taromauri ae itiaki bon tiaki tii kaakaean te taromauri. Ti riai (1) n taromauria Iehova n tii ngaia, (2) n teimatoa ni katiteuanaaki n te taromauri ae itiaki, ao (3) ni kaotiota tangiraia aomata. Nori aron taetae ni burabeti ma miitara aika maroroakinaki n te boki aei, ni katuruturui booto n iango aika tenua aikai.

5-9. Tera reireiara ibukin taromaurian Iehova n tii ngaia?

⁵ Mwakoro 3: * N te miitara ae kamimi ae e otabwaniniaki Iehova n nei wirara ao e buti i etaia anera, e a katuruturuaki iai nakoira te koaua ae rangi ni kakawaki, ae bon tii Teuare Moan te Mwaaka ae ti riai n taromauria.​—Etek. 1:​4, 15-28.

⁶ Mwakoro 5: Ai kakubanakora noran te miitara ae e a kamwaraeaki ana tembora Iehova! E kamatataaki n te miitara bwa akea te bae raba mairoun Iehova. E nori mwakuri n aki kakaonimaki, n aroia ana aomata ni manga taromaurii bouannanti, e ngae ngke a aki nori mwakuri aikai aomata. E maraki n aeka ni mwakuri aikai ao e katuuaaeia naake a kakaraoi.​—Etek. 8:​1-18.

⁷ Mwakoro 7: E oti mani motikan taekaia natannaomata ake a bwainikirinia I-Iteraera n “te kakaniko ae korakora,” bwa Iehova e momotiki taekaia aomata aika tabareia ana aomata. (Etek. 25:6) Ma ti reireinaki naba man aroia I-Iteraera n reitaki ma natannaomata aikai, bwa ti riai ni moanibwaia riki kakaonimakira ni koaua nakon Iehova. Ti na bon aki kani kamemeerei aroaroni maiura aika boraoi ma nanon te Atua ibukini kakukureiaia ara utu aika aki taromauria Iehova, ao ti aki naba kan onimakina te kaubwai, ke n uruana teira i nuka, n arora ni boutokai tautaeka n aomata, ngkai bon tii Iehova ae ti riai ni boutokaia.

⁸ Mwakoro 13 ao 14: Ti reireinaki n te miitara ae taekan te tembora i aon te maunga ae rangi n rietata, bwa ti riai ni maiuakin ana kaetieti Iehova aika rangi ni kakawaki, bwa ti kaotia iai ae e kakannato riki nakoia atua nako.​—Etek. 40:1–48:35.

⁹ Mwakoro 15: Ti kauringaki n te taetae ni burabeti ae kabwarabwaraan Iteraera ma Iuta ake aine aika kakabooaki, bwa e rangi ni  buakaka i matan Iehova taromauriaia atua riki tabeman.​—Etek., mwa. 16, 23.

10-14. E kangaa ni katereaki kakawakin ae ti na teimatoa ni katiteuanaaki n te taromauri ae itiaki?

¹⁰ Mwakoro 8: E katereaki nakoira n taetae ni burabeti ake e beritanaki iai ae Iehova e na kateirakea “temanna te tia kawakintiibu” ae e na tararuaia Ana aomata, bwa ti riai ni waaki ma te katiteuanaaki ao te rau i aan ana kairiri Iesu.​—Etek. 34:​23, 24; 37:​24-28.

¹¹ Mwakoro 9: E reke reireiaia naake a kani kakukureia Iehova ngkai man ana taetae ni burabeti Etekiera ae taekani kainaomataaia ana aomata te Atua man tautoronakia i aani Baburon ao kaokaia nako abaia. A riai taan taromauria Iehova ni koaua ni kararoaia man aia kariri Aaro aika kewe ae kona ni kabarekaa aia taromauri. E ngae ngke ti roko man Aaro aika rangi ni bati, a kakaokoro mwaitini kaubwaira, ao rikiara, ma ti riai ni kateimatoa te katiteuanaaki, ae ti kinaaki iai bwa ana aomata te Atua.​—Etek. 11:​17, 18; 12:24; Ioa. 17:​20-23.

¹² Mwakoro 10: E katereaki te boto n iango ibukin te katiteuanaaki n te miitara ae taekan ri aika mwau ake a a manga maiu. Ai kakabwaiaakira ngaira ngkai ti a mena i buakoia taan taromauri aika manga kaokaki ao ni kaitiakaki, aika a kaai ni mwakuri bwa kaanga teuana te taanga ni buaka!​—Etek. 37:​1-14.

¹³ Mwakoro 12: E katereaki riki taekan te katiteuanaaki n te taetae ni burabeti are kaai aika uaai ake a a manga riki bwa teaina. Ai kakorakoraakira ara onimaki n noraia taani kabiraki ao tiibu tabemwaang ni kakororaoa te taetae ni burabeti anne! E ngae ngke ti maeka n te aonnaba ae bwenaua ibukin te kakaokoroaki n te Aro ao n te tautaeka, ma ti teimatoa ni katiteuanaaki n te tangira ao n te kakaonimaki ni koaua.​—Etek. 37:​15-23.

¹⁴ Mwakoro 16: N te miitara ae taekan teuare iai irouna nnen te ingke ao mwaane ake iai irouia te bwai ni buaka ae te kai n oro, ti a kauringaki iai te bae kakawaki bwa tii naake a rin n te “rawawata ae korakora” bwa taan taromauri ni koaua, aika a na kanikinaeaki bwa a tau ni kamaiuaki.​—Mat. 24:21; Etek. 9:​1-11.

15-18. E aera ngkai ti riai n teimatoa ni kaotiota te tangira, ao ti na kangaa ni karaoa anne?

¹⁵ Mwakoro 4: Ti reireinaki n te miitara ae taekani baika maiu ake aman aroaron nako Iehova, ao ae rianako i buakona bon te tangira. Ngkana ti taetae ao ni karaoa te bwai teuana ma te tatangira, ti a kaotia iai bwa bon Iehova Atuara.​—Etek. 1:​5-14; 1Ioa. 4:8.

¹⁶ Mwakoro 6 ao 11: E kairaki te Atua n ana tangira bwa e na  mwiokoiia taan tantani, n aron Etekiera. Ibukina bwa te Atua bon te tangira, e aki tangira kamaunaan temanna ngkana e a karokoa n tokina ana waaki ni kairiri Tatan n te aonnaba. (2Bet. 3:9) Ti mwiokoaki bwa ti na kaotiota ana tangira te Atua, n arora ni kakororaoa mwiokoara ni boutokaa te mwakuri n tantani ni boong aikai.​—Etek. 33:​1-9.

¹⁷ Mwakoro 17 ao 18: E ataia Iehova ae a na bati aika a na rawa ni butimwaea ana nanoanga, ao a na kataia ni kamaunaia taan taromauria aika kakaonimaki ni koaua. E na kairaki Iehova n te tangira bwa e na tei ibukia ana aomata aika kakaonimaki ni koaua nakoina, n te tai are e a buaka iai “Koka man te aba ae Makoka” n ekiianako. E na kairira tangiraia aomata bwa ti na anga te kauring nakoia te koraki aika bati, ae Iehova e na kamaunaia naake a tabareia ana aomata.​—Etek. 38:1–39:20; 2Tet. 1:​6, 7.

¹⁸ Mwakoro 19, 20, ao 21: E teretere ana tangira Iehova ibukia aomata ni miitara ake taekan te karaanga n ran ae kakamaiu ao tibwatibwaan te aba. E kabwarabwaraaki ni miitara aikai uaan ana mwakuri n tangira ae rianako Iehova, ngke e anga maiun Natina bwa a aonga ni kabwaraaki ara bure ao ti na karekea te maiu ae kororaoi bwa kaain ana utu te Atua. Te anga ae te kabanea n tamaroa ibukini kaotiotan tangiraia aomata iroura, bon tuangaia taekan taai aika raraoi aika imwaira, are e a tia ni katauraoia Iehova ibukia naake a onimakina Natina.​—Etek. 45:​1-7; 47:1–48:35; TeKao. 21:​1-4; 22:17.

19. Tera ae e na karaoia Iesu n te tai n Tautaeka ae Maanna Tenga te Ririki? (Nora te bwaoki ae “Kaitaraan te Kabanea ni Kataaki.”)

¹⁹ N te tai n Tautaeka ae Maanna Tenga te Ririki, ao e na kautiia maate Iesu aika iraua te birion, ao ni katoka te maraki ae reke mairoun ara ‘tia kairiribai are te mate.’ (1Kor. 15:26; Mareko 5:​38-42; Mwa. 24:15) Rongorongon te botannaomata kaanga te karaki ae kauruakinano, ae bati iai te nanokawaki ma te mate. Ma ngkana e a kauta te roro teuana ma teuana Iesu, e a kamauna iai te karaki ae kananokawaki, ao n angania naake a kautaki aia tai ni manga korea ae kakukurei riki. Ibukin te karea ni kaboomwi, e nang katoki kangaanga aika riki man te aoraki, te buaka, te mannaoraki, ao ai te rongo. Ao ae moamoa riki, e na buokira ni kamauna te baere e aana nanokawakira, ae te bure are ti karekea mairoun Atam. (IRom 5:​18, 19) E nang “urui ana mwakuri te Riaboro” Iesu. (1Ioa. 3:8) Tera ae e na riki imwina?

20. E na kangaa Iesu ao naake 144,000 ni kaota te nanorinano ae rianako? Kabwarabwaraa. (Nora te taamnei ni moan te mwakoro aei.)

²⁰ Wareka 1 I-Korinto 15:​24-28. Ngkana a a kororaoi aomata, ao e a oneaki raoi te aonnaba nakon te Bwaretaiti n aron ana moani kantaninga Iehova, ao a nang kaota ngkanne te nanorinano ae rianako Iesu ma raona n tautaeka ake 144,000, ao a nang  kaoka te Tautaeka n Uea nakon Iehova. A na kukurei ao n nanoraoi ni kaoka te mwaaka ni kairiri are a a tia ni kabongana i nanon tenga te ririki. Ao a na teimatoa n aki toki bwaai ni kabane aika e kakororaoi te Tautaeka n Uea anne.

21, 22. (a) E na tera aron te aonnaba n tokin ririki ake tenga? (b) E aera Iehova ngkai e na kaotinakoa Tatan ma ana taimonio?

²¹ N te tai anne ao e nang karaoa te bae rangi ni kamimi Iehova, ae kaota raoi iai onimakinaia ae korakora ana aomata aika n te aonnaba. E na kaotinakoa Tatan ma ana taimonio man te kinono, are a kabaeaki iai i nanon tenga te ririki. (Wareka Te Kaotioti 20:​1-3.) E na rangi ni kaokoro aron te aonnaba are a na noria ma are a taneiai iai. Imwain Aremaketon ao angia aomata a burebureaki iroun Tatan ao e uruanaki katiteuanaakia n te riribai ao n te inanonano. (TeKao. 12:9) Ma n tokin ririki ake tenga ao a nangi bane n taromauria Iehova aomata, bwa kaanga te utu  teuana ae a katiteuanaaki ma n tatangira kaaina. E nang riki te aonnaba bwa te Bwaretaiti ae rau.

²² E aera Iehova ngkai e na kaotinakoia taan iowawa aika Tatan ma ana taimonio nakon te aonnaba ae itiaki? Ibukina bwa angia ake a maiu n tokin ririki ake tenga, a tuai ni kataaki aia kakaonimaki ni koaua ngkai a a riki bwa taan taromauria Iehova aika kakaonimaki. Angia bon naake a mate ao a aki ataa Iehova, ao a a kautaki naba nakon te Bwaretaiti. E aki tii angania te maiu Iehova, ma e karekei naba kainnanoia n te itera n rabwata ao n aia onimaki. Ai akea te kairiri ae buakaka ae e na rota nanoia, ma a na kairaki n te raoiroi n taai nako. A na mena i buakoia aomata aika raoiroi aika tangira Iehova ma n toro irouna. E kona Tatan ni bukinia naaka a kautaki aikai n aron are e bukina naba iai Iobi, ae a toro iroun te Atua ibukina bwa e kamanoia ao ni kakabwaiaia. (Iobi 1:​9, 10) Ngaia are imwain ae e korei raoi arara  Iehova n ana boki ni kamaiu, e na anganira ara tai ni kaotia raoi ae ti kakaonimaki ni koaua nakoina, bwa kaanga Tamara ao ara tia Tautaeka.​—TeKao. 20:​12, 15.

23. Tera ae a na bane aomata ni boo ma ngaia?

²³ E na anganaki ana tai teutana Tatan bwa e na katikiia aomata man aia beku iroun te Atua. E na tera aron te kataaki anne? A na boni bane aomata ni boo ma are a rinanona naba Atam ma Ewa. A na butimwaea ana kaetieti Iehova ao ni boutokaa mwaakana ni kairiri ma n taromauria, ke a na karitei nakon te Atua ao ni boutokaa Tatan.

24. E aera ngkai a aranaki taani karitei bwa Koka ao Makoka?

²⁴ Wareka Te Kaotioti 20:​7-10. E kakawaki ataakin ae naake a karitei n tokin ririki ake tenga a aranaki bwa Koka ao Makoka. A kaotiotii aroaro aika titeboo ma aroaroia taani karitei ake e taetae ni burabetinia Etekiera bwa a na buakania ana aomata te Atua n tain te rawawata ae korakora. Koraki n aomata akanne ngkoa ake “Koka man te aba ae Makoka,” a bwenaua nakon natannaomata ake a kaitaraa ana kairiri Iehova. (Etek. 38:2) N aron anne, naake a karitei n tokin ana tai n Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki, a aranaki bwa “natannaomata.” E kakaongora kabonganaan  te taeka ae “natannaomata.” Bukin tera? Ibukina bwa a nangi bane n tia ni mauna baika karekea te iraraure i marenaia botannaomata, n tain te Tautaeka ae Maanna Tenga te Ririki, ao a nangi bane aomata ni kairaki n te tautaeka ae tii teuana ae Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ti nang kaaina te natannaomata ae tii teuana. N aranakia taani karitei aikai bwa Koka ao Makoka ao n taekinaia bwa “natannaomata,” e oti iai n te taetae ni burabeti bwa e na bon tokanikai Tatan ni kauekea te iraraure i marenaia ana aomata te Atua tabeman. Akea ae e na kairoroaki bwa e na tei n ana itera Tatan. A na bane aomata aika kororaoi n tatabemania ni karaoi oin aia motinnano.

25, 26. Iraman aika a na raona Tatan, ao tera ae e na riki nakoia?

²⁵ Iraman aika a na raona Tatan? Mwaitiia aika a na karitei bon “ai aron tanon taari.” Ma e aki nanonaki n te kibuntaeka aei bwa a na rangi ni bati taani karitei. Ti kangaa n ataia? Iangoa te berita nakon Aberaam. E taku Iehova nakon Aberaam bwa a na bati kanoana n ai aron “tanon aon te bike.” (KBwaai 22:​17, 18) Ma mwaitiia ake a riki bwa kanoana bon tii 144,001. (IKar. 3:​16, 29) E ngae ngke e kakawaki te mwaiti anne, ma bon tii tabeman ni kabotauaki ma mwaitiia te botannaomata. N aron anne, e ngae  ngke a mwaiti aika a na raona Tatan, ma e na bon aki riao riki mwaitiia. A na aki kona taani karitei aikai n tabareia n te aro ae riao ana toro Iehova aika kakaonimaki ni koaua.

²⁶ A na waekoa ni kamaunaaki naake a a manga riki bwa taani karitei n ikotaki naba ma Tatan ao taimonio, ao a na aki manga noraki mataia. Tii aia motinnano aika aki raraoi ma mwina aika a na ururingaki.​—TeKao. 20:10.

27-29. Tera ae e mena imwaia naake a tokanikai i aon te kabanea ni kataaki?

²⁷ Ma n te itera are teuana, naake a tokanikai i aon te kabanea ni kataaki a nangi mwakoro raoi araia n “te boki ni kamaiu.” (TeKao. 20:15) Ao a nang taromauria Iehova n aron ae e bon tau ni karaoaki nakoina, natina nako aika kakaonimaki ni koaua bwa kaanga te utu ae katiteuanaaki.

²⁸ Iangoa te tai ae imwaira aei. Ae imwaim te maiu ae kona n reke iai uaan am mwakuri ae kakukurei ao raoraom aika raraoi. Ko nang aki manga karawawataaki ma naake a tangiraki iroum. Ko nang aki kainnanoa ana karea ni kabwarabure Iesu bwa ko na tei i matan Iehova. A nangi bane aomata ni karekea aia iraorao ae aki tiatianaki ma te Atua. Ao ae moan te kakawaki riki, e nang kakaraoaki te taromauri ae itiaki n te aro ae kororaoi, i karawa ao n te aonnaba. Ai raoiroira kaokan te taromauri ae itiaki anne!

²⁹ Ko na roko n te tai anne ma n nora te bong ane kakawaki  anne? Ko konaa ngkana ko teimatoa ni maiuakini baika kakawaki aika tenua aika n te boki ae Etekiera, ae taromaurian Iehova n tii ngaia, te teimatoa ni katiteuanaaki n te taromauri ae itiaki, ao kaotiotan tangiraia aomata. Iai riki te kabanea n reirei ae kakawaki man ana taetae ni burabeti Etekiera. Ae tera?

30, 31. E na tera nanon te taeka ae “a na ataia bwa bon Iehova ngai” (a) irouia taani kairiribai nakon te Atua? (b) irouia ana aomata te Atua?

³⁰ E rangi n okioki i nanon te boki ae Etekiera te taeka ae “a na ataia bwa bon Iehova ngai.” (Etek. 6:10; 39:28) Irouia taani kairiribai nakon te Atua, nanon taeka akanne bon te buaka ao te mate. A na kairoroaki bwa a na karaoa ae bati riki nakon ae tii ataan ae iai Iehova. A na ataa nanon arana ae kakannato ae “E Karaoia Bwa E na Riki,” imwin rekeia n te kangaanga. E na riki “Iehova ae Atuaia taanga ni buaka” bwa “te tia buaka ae korakora” ae e na buakania. (1Tam. 17:45; TeOti. 15:3) A nang ataa te koaua ae kakawaki aei ibukin Iehova: Akea te bae kona n tukia mani kakororaoan ana kantaninga. Ma a a bon oimwi.

³¹ Irouia ana aomata te Atua, te taeka ae “a na ataia bwa bon Iehova ngai,” e nanona te rau ao te maiu. E na karaoira Iehova bwa ti na riki n aron ana moani kantaninga, ae ti na riki bwa natina aika kaotiotii raoi aroarona. (KBwaai 1:26) E a kaman riki Iehova bwa Tamara ae tatangira ao ara tia Kawakintiibu ae kakamanoira. E nang waekoa n riki bwa ara Uea ae totokanikai. Ti bia iaiangoa ana rongorongo Etekiera aei imwain rokon te bong anne. Ti bia kaotia n ara taeka ao n ara mwakuri ni katoabong, bwa ti ataia bwa antai Iehova ao e tei ibukin tera. Ao ti na bon aki maaku ngkana a a kaakaki aang n urubwai ake a na uota te rawawata ae korakora. Ma ti na euti atura, bwa ti ataia ae e a kaan roko kamaiuara. (Ruka 21:28) Ma ngkai moa, ti bia buokiia aomata n taabo nako bwa a na ataa ao n tangira te Atua ae tii ngaia ae riai n taromauriaki, are Ngaia ae te kabanea ni kakannato arana, ae Iehova.​—Etek. 28:26.