1, 2. (a) Tera te bwai ae moan te kakawaki iroura? (b) Baikara koaua aika kakawaki iroura, ao bukin tera? (Nori taamnei ni moan te kaongora aei.)

TERA te bwai ae moan te kakawaki iroum? Ko na kukurei ni kaibibitia ma te bwai ae aki bati ni kakawaki? E bebete kaekaan titiraki aikai irouia taan taromauria Iehova aika kakaonimaki. Ara bwai ae moan te kakawaki bon ara iraorao ma Iehova, ao ti bon aki kani kaibibitia ma te bwai teuana. E kakawaki naba iroura te koaua man te Baibara bwa e kona ni karikirakea ara itoman ma Tamara are i karawa.​—IKoro. 1:​9, 10.

² Iangoi moa bwaai ni kabane ake e reireinira ara tia Reirei ae Moan te Kakannato n ana Taeka ae te Baibara! E kaota te koaua ibukini kakawakin arana ao aroarona aika anainano. E tuangira bwa e rangi n tangirira ngaia are e a anga maiun Natina ae Iesu ibukira. E kaongoira naba taekan te Tautaeka n Uea iroun te Mesia. E angania taani kabiraki kantaningaan te nako karawa, ao “tiibu tabemwaang” kantaningaan te maeka n te aonnaba ae te Bwaretaiti. (Ioa. 10:16) E reireinira arora ae riai. A kakawaki koaua aikai iroura ibukina bwa ti a kaaniaki iai ma ara tia Karikiriki, ao a manena ibukini maiura.

3. Tera ae e aki nanonaki ni kabooan te koaua?

 ³ Iehova bon te Atua ae tituaraoi. E aki taua te bwai ae raoiroi mairouia naake a ukoukora te koaua. E anga naba maiun Natina ae tangiraki irouna bwa te bwaintituaraoi ae akea boona. E aki tangiria te Atua bwa ti na kabwakamwane ibukin reiakinan te koaua. Ngke e anga te mwane Timon nakon te abotoro Betero ibukin anganakina te mwaaka bwa e na katoki aoraki n te taamnei ae raoiroi, e boaia Betero ni kangai: “Ko bia mauna ma am tirewa, ibukina bwa ko taku bwa ko kona ni karekea n te mwane ana bwaintituaraoi te Atua are e anga n akea boona.” (Mwa. 8:​18-20) Ma tera nanon te kaetieti ae kairaki n te taamnei ae kangai: “Kabooa te koaua”?

4. Tera ae ti na reiakinna ibukin te koaua n te kaongora aei?

⁴ Wareka Taeka N Rabakau 23:23. Ti aki kona ni karekea te koaua man te Baibara ngkana akea ara kakorakora. Ti riai n tauraoi ni kakeaira n taon nanora nakoni bwaai tabeua ibukini karekeana. E taekinna te aomata ae wanawana are korea Taeka N Rabakau bwa ngkana ti “kabooa” ke ni karekea “te koaua,” ti riai n taraia raoi bwa ti na aki “kaboonakoa” ke ni kabuaa. Ti na maroroakina nanon te taeka ae “kabooa” te koaua ao boona ae ti na kabwakaa. E kona n rikirake iai ara kakaitau ibukin te koaua ao ni kakorakoraaki nanora bwa ti na aki “kaboonakoa.” Ao ti na ataia bwa e kakawaki riki te koaua mairoun Iehova nakoni bwaai ni kabane.

5, 6. (a) Ti na kangaa ni kabooa te koaua n akea ara mwane? Kabwarabwaraa. (b) Ti na kangaa ni kakabwaiaaki n te koaua?

⁵ Ngkana akea boon te bwai teuana, tiaki nanona bwa akea te bwai ae karaoaki ibukini karekeana. Te taetae n Ebera ae rairaki bwa “kabooa” n Taeka N Rabakau 23:​23, e kona n nanona naba “karekea.” Taeka aika uoua aikai a nanona te kakorakora ke te anganako te bwai teuana ibukini karekean te bwai ae kakawaki. Aio kamataataani kabooan te koaua. Iangoia bwa e katanoata te mwakete ni kangai: “Akea Boon te Bwananaa.” A kona n roko bwananaa n ara taibora n te kakai? A aki. Ti riai n nako n anai man te mwakete. Akea ngkanne boon te bwananaa? Akea, ma ti riai ni kamanena korakorara n anaia man te mwakete. N aron anne, ti aki kainnanoa te mwane ibukini kabooan te koaua. Ma ti riai ni kakorakoraira ni karekea.

⁶ Wareka Itaia 55:​1-3. E kamatataaki riki ae nanonaki ni kabooan te koaua n ana taeka Iehova ake e korei Itaia. Ni mwakoron te Baibara aei, e kabotaua Iehova ana taeka ma te ran, te rannimamma, ao te wain. E kamaiu nimakin te ran ae mwaitoro ae itiaki, ao ai aron naba te koaua man ana taeka te Atua. E kakorakoraira te rannimamma ao e buoka rikiraken rabwataia ataei, ao ai aron naba ana taeka Iehova bwa e kakorakoraira ao e karikirakea ara onimaki. Irarikin anne, titeboo ana taeka Iehova ma te wain. N te aro raa? N te Baibara, e kairekerekeaki te wain ma te kimwareirei. (TaiAre. 104:15) Ngaia are ngke e tuangia ana aomata Iehova bwa a na “anaa te wain,” e boni karaui nanora bwa ngkana ti kaboraoi maiura ma ana taeka, ti na boni kimwareirei. (TaiAre. 19:⁠8) Ai kanra aroni kamataataani kakabwaia aika ti kona ni karekei man reiakinan ao maiuakinan te koaua man ana taeka te Atua! Ti kona n taekinna bwa ara kakorakora bon te boo ae ti kabwakaa. Ti na rinanoi ngkai baika nimaua ake ti kona ni kabooa iai te koaua.

7, 8. (a) E aera bwa ti riai ni kabooa te koaua n ara tai? (b) Tera are e kukurei ni kakeaa iai ataein te reirei temanna ibukini kabooan te koaua, ao tera uaana?

⁷ Te tai. Aio te bwai ae a riai ni kabooa iai te koaua aomata nako. E kainnanoaki te tai  ae maan ibukin te ongora n rongorongon te Tautaeka n Uea, warekan te Baibara ao booki aika aanaki mai iai, te ukeuke n reirei n te Baibara i bon iroum, ao te katauraoi ibukini bobotaki n te ekaretia ao irirakia. Ngkana ti na karaoi baikai, ti riai ni kamanena ara tai ake ti kakamanenai ibukini baika aki bati ni kakawaki. (Wareka I-Ebeto 5:​15, 16 ao te kabwarabwara mai nano.) Mwaitira te tai ae kainnanoaki ibukini karekean ara atatai ae eti n reirei aika kakawaki man te Baibara? E kakaokoro aei iroun temanna ma temanna. Akea tian te bwai ae ti kona n reiakinna ni kaineti ma wanawanan Iehova, kawaina nako, ao ana mwakuri. (IRom 11:33) N te moan Taua-n-Tantani, e kabotauaki te koaua ma “te uee ae tuakarako” ao e taekinaki iai aei: “E na aki rau nanom n tii teuana te uee ae taekan te koaua. Ngke arona bwa e a bon tau naba tii teuana te uee ae te koaua, e na bon aki katauraoi koaua aika bati te Atua. Rikoi riki, kakaaei riki.” Ti kona n titirakinira ni kangai, ‘Tera aroni buburan au bwabwati n uee ae taekan te koaua?’ Akea tokin reiakinan taekan Iehova. Ni boong aikai, e kakawaki bwa ti na kamanena raoi ara tai ma te wanawana ni kabooa iai te koaua n aron ara kabanea ni konaa. Iangoa ana katoto te aomata temanna ae tangira te koaua.

⁸ Mariko * bon te ateiaine ae kaain Tiaban, ma e roko i New York City i U.S.A., ibukin te reirei. N te tai anne, e kaaina te Aro teuana ae e a tibwa tei i Tiaban n raatokin 1950 tabun. E kaitiboo te bwaiania ae te aine ma neiei n tain te uarongorongo n te auti teuana ma teuana. Ngke e a reiakina te koaua man te Baibara Mariko, e rangi ni kimwareirei ao e a butiia te bwaiania aei bwa e na kauatai n te wiki ana tai n reirei n te Baibara. E ngae ngke a bati taben Mariko n ana reirei ao ana mwakuri ni kareketianti ae e iterantai iai, ma e waekoa n iririi bobotaki. E katoki naba ana kaakibotu tabeua bwa e aonga ni kabongana raoi ana tai ibukin reiakinan te koaua. E boutokaaki waekoan rikiraken ana onimaki n arona n taona nanona nakoni baikanne. E tuai koro teuana te ririki ao e a bwabetitoaki naba. Onoua te namwakaina imwina n 2006 ao e a bwaiania ao e teimatoa iai ni karokoa ngkai.

9, 10. (a) E na kangaa kabooan te koaua n rota ara iango ni kaineti ma te kaubwai? (b) Baikara baike e kakeai te ateiaine temanna, ao tera ana namakin iai?

⁹ Te kaubwai. Ngkana ti kani kabooa te koaua, ti na bae ni kitana nakoara ae bubura boora iai ke ara mwakuri ae teimatoa. Ngke a kaoaki taan akawa aika Betero ma Anterea iroun Iesu bwa a na riki bwa “taan akawa aika [konaia] aomata,” ao a “kitan aia karaun.” (Mat. 4:​18-20) Ni koauana, angia naake a reiakina te koaua ni boong aikai a aki kona ni waekoa ni kitan aia mwakuri. Iai tabeia ibukin aia utu ae kaotaki n te Baibara. (1Tim. 5:⁠8) Ma e ngae n anne, a riai naake a reiakina te koaua ni katoatai ni bitii aia iango ni kaineti ma te kaubwai ao ni bitii baika a moanibwai ni maiuia. E kamataataa aei Iesu ngke e kangai: “Katoka kaikoan ami bwai aika kakawaki i aon te aba. . . . Ma kaikoi baika kakawaki ibukimi i karawa.” (Mat. 6:​19, 20) Iangoa ana katoto temanna te ateiaine.

¹⁰ E a kaman tatakaakaro n te golf Maria imwain ae e a roro n reirei. E teimatoa n rikirake rabakauna n te golf ngke e mena n te kauarinan ao n tokina e a kariaiakaki rinna n te kuura ae rietata. Anuani maiun neiei bon tii te tatakaakaro n te golf, ao tiana bwa e na riki bwa te tia takaakaro iai ae mwaatai ao ni kaumwane. Imwina, e a reiakina te Baibara ao e tangiri koaua ake e reiakin. E bita maiuna imwin ataakin te koaua ao e kukurei iai. E taku: “Ngke I karaoi bitaki aika korakora n au iango ma anuani maiuu ni kaineti ma ana kaetieti te Baibara, I namakinna bwa I a kukurei riki.” E  ataia Maria bwa e na kangaanga irouna uaiakinani bwaai n taamnei ao te kaubwai n teuana te tai. (Mat. 6:24) Ngaia are e a kakeaa tiana are e a kaman iaiangoia are e na riki bwa te tia takaakaro n te golf ae mwaatai ao karekean te kaubwai ao te kakannato. Ma imwini kabooan te koaua irouna, e a beku ngkai bwa te bwaiania ao e taekinna bwa e a reke irouna “te maiu ae te kabanea ni kakukurei ao ni manena.”

11. Tera ae kona n riki nakon ara iraorao ma tabemwaang ngkana ti kabooa te koaua?

¹¹ Te iraorao. Ngkana ti motikia bwa ti na kaboraoa maiura ma ana koaua te Baibara, e na bae n rotaki reitakira ma raoraora ao ara koraki. Bukin tera? E tataro Iesu ibukia taan rimwina ni kangai: “Katabuia rinanon te koaua. Bon te koaua am taeka.” (Ioa. 17:17; kbn.) “Katabuia” e kona naba n nanona “kaokoroia.” Ngkana ti butimwaea te koaua, ti a kaokoroaki iai ma kaain te aonnaba ibukina bwa ti a aikoa karaoa te bwai ae a tatangiria. A iangoira aomata bwa ti kaokoro ibukina bwa a a bitaki kaetieti aika ti maiuakin. Ti a maiuakin ana kaetieti te Baibara. E ngae ngke ti aki kani karika te iraraure, ma tabeman raoraora ao ara utu, a kona ni kararoaia mairoura ke a ribaa ara koaua ae boou. Ti aki mimi n aei bwa e taku Iesu: “Ni koauana, e na riki te aomata bwa aia kairiribai kaaini batana.” (Mat. 10:36) E karaui naba nanora bwa e na rianako riki te kaniwanga nakoni baike ti kakeaira iai ibukini kabooan te koaua.​—Wareka Mareko 10:​28-30.

12. Tera boon te koaua are e kabwakaa te I-Iutaia temanna?

¹² E reireinaki mangke e uarereke Aaron ae te I-Iutaia ae te tia bitineti bwa e na aki taekina aran te Atua. Ma e rangi ni bwarua te koaua. E rangi ni kukurei teuaei ngke e kaotaki nakoina iroun te tia Kakoaua temanna bwa ngkana a karinaki waueri ni manin te taetae n Ebera aika aua n aran te Atua, e a kona ngkanne n taekinaki bwa “Iehova.” E kororake kukurein Aaron ao e a nakon te tinakoka n tibwaanako ana atatai ae boou aei nakoia taian rabi. E kaokoro aroia naakai ma are e kantaningaia Aaron. A aki uataboa kimwareireina n ataakin te koaua ibukin aran te Atua, ma a bawareia ao ni katinanikua. E a aikoa nakoraoi reitakina ma ana utu. E aki bwerengaki n aei Aaron ao e teimatoa ni kabooa te koaua ao ni beku bwa te tia Kakoaua ae ninikoria ibukin Iehova ni kabane maiuna. N aron Aaron, ngkana ti kan nakonako n te koaua, ti riai n tauraoi ni kabwakaa te boo ae butimwaeani bitaki nako aika kona n riki n reitakira ma tabemwaang ke ara utu.

13, 14. Baikara bitaki n ara iango ao aroarora aika ti riai ni karaoi ibukini kabooan te koaua? Taekina te katoto.

¹³ Iango ao aroaro ake e ribai te Atua. Ngkana ti na butimwaea te koaua ao ni maiuakin ana kaetieti te Baibara ni kaineti ma te aroaro ni maiu ae riai, ti riai ni kukurei ni karaoi bitaki n ara iango ao n aroarora. Nora te baere e koreia Betero ibukini bitaki aikai: “Katotongia ataei aika ongeaba n aromi n aki manga kariaia kairani maiumi n tangirani baike kam bwarui ngkoa, ngke kam ronnano. Ma kam na itiaki n aroaromi ni kabane.” (1Bet. 1:​14, 15) Ngkana a na kabooa te koaua aomata aika buakaka aroaroni maiuia n te kaawa ae Korinto, a riai ni karaoi bitaki aika korakora ni maiuia. (1Kor. 6:​9-11) N aron naba anne, a bati ni boong aikai ake a kitan aroaroia ake e aki kukurei iai te Atua ibukini kabooan te koaua. E anga te kauring Betero nakoia Kristian ake n ana tai ni kangai: “Kam a tia ni kabanea ami tai ae bon tau n taai aika nako n irii nanoia kaain te aonnaba ngke kam waakina kakaraoan te aroaro ae kammaira, taiani kaibwabwaru, te moi manging n te aro ae riao, botaki aika akea te taubaang  iai, te kaboo n te moi manging, ao ai taromauriani bouannanti ae riribaaki.”​—1Bet. 4:3.

¹⁴ I nanon ririki aika bati, a kokoro ni manging Devynn ao Jasmine. E ngae ngke Devynn bon te tia karaoa te akaunti ae mwaatai, ma e aki kona n reke ana mwakuri ae teimatoa ibukina bwa e kamanena te kamanging n te aro ae aki riai. E rangi ni kinaaki Jasmine ibukin arona ae te unun ao te iowawa. N te bong teuana ngke e koro ni manging Jasmine ao e nakonako n te kawai, e a kaitiboo ma uoman taani Kakoaua. A bairea te reirei n te Baibara ma neiei mitinare aikai, ma ngke a roko n ana auti Devynn n te wiki are imwina, a uaia ni koro ni manging Jasmine ma Devynn. A aki kantaningaia te taanga aei bwa a na tabeakinaki irouia mitinare aikai ao ni kawaraki n aia auti. Ma e a kaokoro te baere riki n rokoia are imwina. Man aia moantai n reirei Jasmine ma Devynn, a taningamarau n reiakina te Baibara ao ni maiuakini baike a reiakin. Imwin tenua te namwakaina, a a iangoia bwa a nang kaaki te manging ao imwina a a karekea aia mare ae eti i aan te tua. A bati n aia kaawa ake a nora bitakini maiuia ao a kaungaaki bwa a na reiakina naba te Baibara.

15. Tera te bwai ae kona n riki bwa boon te koaua ae moan te kangaanga karaoana, ao bukin tera?

¹⁵ Katei ao mwakuri aika aki boraoi ma te Baibara. Katokani katei ao mwakuri aika aki boraoi ma te Baibara e kona n riki bwa boon te koaua ae moan te kangaanga karaoana. E kona ni bebete irouia tabeman butimwaean te koaua ae boto man te Baibara ae kaineti ma katokani mwakuri aikai, ma tabeman a bae n tabwara ni kabwakaa te boo aei ibukini karawawataaia irouia aia utu, raoia ni mwakuri, ao raoraoia ni kaan. E kona ni korakora riki te rawawata ngkana e irekereke te katei anne ma karineaia ara koraki ake a a tia ni mate. (TuaKau. 14:⁠1) Ti kona ni buokaki ni karaoi bitaki aika riai man aia katoto tabeman aika ninikoria. Iangoa ninikoriaia kaain Ebeto tabeman ake a karaoi bitaki n te moan tienture.

16. Tera are a karaoia kaain Ebeto tabeman ibukini kabooan te koaua?

¹⁶ E taabangaki te mwakuri n tabunea i Ebeto. Tera are a karaoia taan tabunea ake a a riki bwa Kristian bwa a aonga ni katoki mwakuri aika aki boraoi ma te Baibara ibukini kabooan te koaua? E kabwarabwaraa ni kangai te Baibara: “A mwaiti naba taan tabunea ake a ikotii aia boki ao a kabueki i mataia te koraki ni kabane. Ao a warebwaia mwaitini booia ao a kunea bwa 50,000 te mwakoro n tirewa. Mangaia are e a ririkirake riki ana taeka Iehova ma ni korakora.” (Mwa. 19:​19, 20) A kukurei ni kaaki aia boki aika bobuaka Kristian aika kakaonimaki aikai ao a a karekei kakabwaia.

17. (a) Baikara bwaai aika kona n irekereke ma te boo ae e na kabooaki iai te koaua? (b) Taekin titiraki aika ti na rinanoi n te kaongora are imwina.

¹⁷ Tera ae ko a tia ni kakeako n taona nanom iai ibukini kabooan te koaua? Ti kabanea te tai ae bati n rikorikoi uee ae taekan te koaua. Tabeman a kabooa naba te koaua n aroia ni katoka tangiran te kaubwai ao a karaoi bitaki ni kaineti ma reitakia ma tabemwaang. A bati aika riai ni karaoi bitaki n aia iango ao n aroaroia ao ni kitani katei ao mwakuri aika aki boraoi ma te Baibara. Ma ti kakoauaa bwa e kakawaki riki te koaua man te Baibara nakoni baike ti a tia ni kakeai. E a reke iai ara bwai ae moan te kakawaki ae te iraorao ma Iehova. Ngkana ti iaiangoi kakabwaiaara man ataakin te koaua, ti aki kona n ota bwa e aera ngkai e kona temanna ni kaboonakoa. E na kangaa n riki anne, ao ti na kangaa n rarawa ni karaoa te kairua ane kakaiaki anne? Ti na rinanoi titiraki aikai n te kaongora are imwina.