Te Bwai ae A Aki Ataia Taan Rabakau

KAMAIUA

A bae n tia taan rabakau ni kamatebwaia bwain nako te iuniweeti aika ataaki. Ma a boni bati naba titiraki aika kakawaki ake a aki kona ni kaekai.

A kona taan rabakau ni kabwarabwaraa aroni moan rikin te iuniweeti ao te maiu? Te kaeka ae bebete iai, a bon aki. A taku tabeman bwa naake a kinaaki bwa taani kamatebwaia moan rikin te iuniweeti, a kona ni kabwarabwaraa anne. Ma e ngae n anne, ao te tia rabakau ni bwaini karawa ae Marcelo Gleiser ae mena n te Dartmouth College, e bon aki kakoauaa te Atua, ao e kaeka ni kangai: “Ti bon tuai ni kabwarabwaraa moan rikin te iuniweeti.”

N aron naba anne, ni kaineti ma moan rikin te maiu e taekina ae kangai te maekatin ae te Science News: “E na boni bae ni kangaanga ataakini moan rikin te maiu n te aonnaba: A a kamani bua angiin rongorongo ibukini karikan te aonnaba n taai ake rimoa.” E oti raoi n taeka akanne bwa te rabakau n aonnaba e bon tuai kaekaa te titiraki ae, E kangaa ni moan riki te iuniweeti ao te maiu?

Ma ko bae ni kangai, ‘Ngkai e karikaki te maiu n te aonnaba, antai te tia karikia?’ Ko bae naba n tabeki titiraki aikai: ‘Ngkai iai te tia Karikiriki ae tatangira ao e wanawana, e aera ngkanne e aki katoka rawawataia aomata? E aera ngkai a a rangi n bati Aaro aika kakaokoro? Ao e aera ngkai e aki tukiia taan taromauria mani karaoani mwakuri aika bubuaka?’

Ti bon aki kona ni karekei kaekaan titiraki akanne man te rabakau n aonnaba. Ma tiaki nanon anne bwa ko a aki kona ni karekei kaeka aika karaunano. A bati aika a a tia ni kunei kaeka aika karaunano n te Baibara.

Ngkana ko kan ataa bukina ngkai taan rabakau tabeman a karekei aia tai n reiakina te Baibara, ao ni kakoauaa ae iai te tia Karikiriki, nakon te jw.org. Kakaaea te reirei ae atuna “iango ibukini moan rikin te maiu.”

A Kakoauaa Man te Rabakau n Aonnaba ao te Baibara

Georgiy N. Koidan, te tia rabakau n te chemistry

“E irekereke au mwakuri ma ‘ikotakin’ taiani chemical aika kakaokoro bwa a na karikii taiani molecule. Titeboo ma te takaakaro ae te borau: are ko na kaman iaiangoa butim. Ngkana ko mwaninga ni karaoa teuana kawaim, e na kona n aki riki te molecule. E rangi ni kaminoiango au mwakuri ngkai e rangi ni kangaanga, ma moan te bebete karaoana ni kabotauaki ma nga ma nga mwakuri aika karaoaki i nanon te cell teuana. Ao anne are e a kairai bwa N na kakoauaa bwa bon iai te Tia Rabakau n te Chemistry ae Kakannato ae bon te tia Karikiriki.

“Ngke I reiakina te Baibara, I a ataia ae e rangi ni kaokoro ma booki nako. E a kamani koreaki te Baibara tao 2,000 te ririki n nako, ma I ataia bwa taeka n reirei ake i nanona a boni manena naba ni boong aikai. E rangi n ibuobuoki ana taeka n reirei ibukin raoiakinan te kauntaeka i nanon te utu, te tabo ni mwakuri, ao i marenara ma aomata. I a kakoauaa bwa taeka n reirei aika kona n onimakinaki, a kona n reke tii mairoun te aomata ae te kabanea n rietata.”

Yan-Der Hsuuw, te tia rabakau i aoni moan rikin te teei

“Ngkana e a moani beru te teei i nanon te biroto, a riai ngkanne taian cell ni kaai ni mwakuri i marenaia bwa a aonga ni bitaki nakon te ia n namakin, te mwatireti, te ri, te raraa ao bwaai riki tabeua are e na riki iai te aomata. E bon teimatoa naba n aki ataaki raoi bwa a kangaa taian cell aikai n riki ni beru. Man te bwai ae I noria, ao te maiu e bon riki mairoun te tia Karikiriki ae rangi ni wanawana.

“Rikiraken te teei i nanoni biroton tinana n aron ae kabwarabwaraaki n te Baibara n Taian Areru 139:15, 16, e taraa n titeboo ma te bwai ae a a tia ni kunea taan rabakau n ririki aika nako. E kangaa ni kaman ataaki anne irouia aomata ngkana e aki kaotaki nakon te tia korea te kibu anne iroun te tia Karikiriki?”