1. E aera te abotoro Bauro ngke e kaungaia Kristian rimoa ake taian Ebera bwa a na kaungaunga i marenaia ‘ni kakorakoraia riki iai’?

E AERA ngkai ti riai ni kakorakoraira riki ni kaungaunga? E kaota nakoira bukin riaira ni karaoa aei te abotoro Bauro n ana reta nakoia Kristian ake taian Ebera. E taku: “Ti na iaiangoira i marenara bwa ti aonga ni kaungaira nakon te tangira ma mwakuri aika raraoi, ao ti na aki kaaki arora ni bobotaki, n aron ae a taneiai iai tabemwaang, ma ti na kaungaira i marenara, ni kakorakoraira riki iai ngkai ti a nora te bong arei bwa e a kaan.” (Ebera 10:24, 25) Tii nimaua te ririki imwin anne, ao a ataia Kristian aika I-Iutaia ae e a kaan “ana bong Iehova,” ao a nora te kanikina are e angania Iesu ae te tai ae a riai ni birinako iai n rawei maiuia man te kaawa anne. (Mwa. 2:19, 20; Ruka 21:20-22) E roko ana bong Iehova anne n 70 C.E., ngke a a kamauna Ierutarem kaain Rom.

2. E aera bwa ti a riai n tabe riki ma te kaungaunga ni boong aikai?

² Ni boong aikai, a bati bukina aika ti riai ni kakoauaa iai bwa e a kaan ana bong Iehova ae “kakannato . . . ao e rangi ni kamimi ma ni kakamaaku.” (Ioera 2:11) E taku te burabeti ae Tebania: “E a kaan ana bong Iehova ae kakannato! E a kaan ao e rangi ni waekoa!”  (Teb. 1:14) E kaineti naba te kauring n te taetae ni burabeti anne nakon ara bong aikai. Ni kaineti ma kaanin ana bong Iehova, e tuangira Bauro bwa ti na “tabeakinira i marenara bwa ti aonga ni kaungaira nakon te tangira ma mwakuri aika raraoi.” (Ebera 10:24, kbn.) Ngaia are ti riai n tabeakinia riki tarira bwa ti aonga ni kaungaia n taai ake a kainnanoia iai.

3. Tera are e taekinna te abotoro Bauro ibukin te kaungaunga? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

³ “E karawawataa te nano te raraoma are i nanon te aomata, ma e unga n te taeka ae raoiroi.” (TaeRab. 12:25) E kaineti naba aei nakoira. Ti bane ni kainnanoa te taeka ni kaungaunga n te tai teuana ma teuana. E kamataataa Bauro bwa e kainnanoa naba kaungaana ane e mwiokoaki bwa e na kaungaia tabemwaang. E korea aei nakoia Kristian ake i Rom: “E ingainga nanou ni kan noringkami bwa N na anganingkami te bwaintituaraoi mairoun te Atua ae e na kateimatoaingkami, ke e na reke iai te ikaungaunga i marenara n ara onimaki, ae ami onimaki ao au onimaki.” (IRom 1:11, 12) Eng, Bauro are anganga te kaungaunga ae rianako nakoia tabemwaang, e kainnanoa naba kaungaana n tabetai.—Wareka I-Rom 15:30-32.

4, 5. Antai aika ti kona ni kaungaia ni boong aikai, ao bukin tera?

⁴ A riai ni kamoamoaaki naake a anga ngaiia ni beku ibukin Iehova. I buakoia aomata akanne boni bwaiania aika kakaonimaki. A bati aika taon nanoia mani baika a tangiri bwa a aonga ni kamwawaa aia tai ibukin te bwaiania. Ao ai aroia naba mitinare, kaain te Betaera, mataniwi aika mwamwananga ma buuia, ao naake a mwakuri n aobiti n rairai i tinanikun te Betaera. A bane naakai n anga ngaiia bwa a aonga ni kabatiaa riki aia tai ni beku ibukin Iehova. Ngaia are a bon riai ni kakaungaaki. A kakaitau naba ngkana a anganaki te kaungaunga naake a teimatoa n iai nanoia ni kani kabwanina aia tai ni mwakuri, ma a aki kona ibukin aia kangaanga tabeua.

⁵ Te koraki riki teuana aika riai ni kakaungaaki bon taari ake a teimatoa n aki iein ibukina bwa a kan ongeaba iroun Iehova ni mare “tii i nanon te Uea.” (1Kor. 7:39) N aron naba anne, buuaine aika mwakuri korakora a kainnanoi naba taeka ni kaungaunga mairouia buuia. (TaeRab. 31:28, 31) A riai naba ni kaungaaki Kristian aika teimatoa ni kakaonimaki n aki ongea te bwainikirinaki, ke te aoraki. (2Tet. 1:3-5) A bane ni kabebeteaki taari aika kakaonimaki aikai iroun Iehova ao Kristo.—Wareka 2 I-Tetaronike 2:16, 17.

6. Tera tabeia unimwaane n te ekaretia ae taekinaki n Itaia 32:1, 2?

⁶ Wareka Itaia 32:1, 2. E anga te kaungaunga ao te kairiri Iesu Kristo rinanoia tarina aika kabiraki ao “tooka” aika kakaonimaki aika i buakoia tiibu tabemwaang, nakoia akana uruaki ma ni bwara nanoia n taai aika karuanikai aikai. A aki riai unimwaane n te ekaretia aikai n riki bwa “taan ueana” aia onimaki tabemwaang ma bon “raao ni mwakuri” ngaiia ibukini kakukureiaia tariia.—2Kor. 1:24.

7, 8. Irarikin te anga taeka ni kaungaunga, a na kangaa unimwaane ni kateimatoaia tabemwaang?

⁷ E katea te katoto te abotoro Bauro ae a riai ni kakairi iai unimwaane. E korea ae kangai nakoia Kristian ake a bwainikirinaki i Tetaronike: “Ibukin tangirami ae korakora iroura, ti a motikia bwa ti na anganingkami tiaki tii ana rongorongo ae raoiroi te Atua, ma boni ngaira naba, kioina ngkai kam rangi n tangiraki iroura.”—1Tet. 2:8.

 ⁸ E kaotia Bauro nakoia unimwaane mai Ebeto bwa e aki tau n taai nako tii te taeka ni kaungaunga, ngke e kangai: “Kam riai ni . . . buokiia ake a mamaara, ao kam riai n ururingi ana taeka te Uea ae Iesu ngke e kangai: ‘E kakukurei riki te anga nakon te anganaki.’” (Mwa. 20:35) E aki tii kukurei Bauro ni kaungaia tarina ma e “anga bwaai ni kabane ao ni kabonganaaki” ibukia. (2Kor. 12:15) A riai unimwaane n aki tii kaungaia ao ni kabebeteia tariia n aia taeka, ma a na kateimatoaia naba n aia mwakuri.—1Kor. 14:3.

9. A na kangaa unimwaane n anga aia reirei ni kairiri n te aro ae kaungaunga?

⁹ E kona n irekereke te ikaungaunga i marenara ma te anga te reirei ni kairiri, ma a riai unimwaane ni kakairi n te katoto man te Baibara ibukin aroia n anga te reirei ni kairiri n te aro ae kaungaunga. Te katoto ae rianako iai bon ana katoto Iesu imwini matena ao mangautina. Iai ana reirei ni kairiri ae matoatoa are e riai n angania ekaretia tabeua i Asia Minor, ma nora arona ni karaoia. Imwain ae e anga ana reirei ni kairiri, e kamoamoaia moa kaain te ekaretia i Ebeto, Berekamo, ao Tuateira. (TeKao. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) E taku nakoia kaain te ekaretia i Raorikeia: “I boaiia akana I tangiriia ni kabane ma n angania te reirei ni kaetieti. Mangaia ae ko na ingainga ao raira nanom.” (TeKao. 3:19) A kakorakoraia ara unimwaane ni kakairi irouni Kristo ngkana a anga te reirei ni kairiri.

10. Ti na kangaa ni bane ni kaungaunga i marenara?

¹⁰ Tiaki tii tabeia unimwaane te kaungaunga. E kaumakiia Kristian ni kabane Bauro bwa a na anga “te taeka ae raoiroi ae e na kateimatoa te aba n aron ae e kainnanoaki, bwa a aonga ni buokaki iai” tabemwaang. (IEbe. 4:29) Ti riai ngaira ni kabane ni kai ataa te bwai ae “kainnanoaki” irouia tabemwaang. E anga ana reirei ni kairiri Bauro nakoia Kristian ake taian Ebera ni kangai:  “Kam na kakorakorai baai aika tinetine ao bubuaniwae aika mamaara, ao kam na teimatoa ni kaetietii kawaini waemi, bwa e aonga n aki tibanako toman riin ane e mwauku, ma e na kamarurungaki.” (Ebera 12:12, 13) Ti bane ni kona n anga taeka ni kaungaunga e ngae naba ngkana ti ataei.

11. E kangaa ni buokaki Marthe ngke e taonaki n te rawawata i nanon tabeua te tai?

¹¹ Marthe * bon te tari te aine ae taonaki n te rawawata i nanon tabeua te tai ao e korea ae kangai: “N te bong teuana ngke I tataro ni bubutii kaungaau ao I a kaitiboo naba ma te tari te aine ae e a ikawai riki ao e kaotiota ana tangira ao ana nanoanga nakoiu, ae boni baika I rangi ni kainnanoi n te tai anne. E karakina nakoiu arona ngke e aitara naba ma te kataaki ae I rinanona, ao I a namakinna bwa tiaki tii ngai n rinanon aei.” E bae n aki ataia te tari aei bwa e korakora buokan Marthe n ana taeka.

12, 13. Ti na kangaa ni maiuakina te taeka n reirei n I-Biribi 2:1-4?

¹² E anga ana taeka n reirei Bauro nakoia kaain te ekaretia ni kabane i Biribi ae kangai: “Ngkana iai i buakomi te kaungaunga ni Kristian, ke te kabebeteaki n te tangira, ke kaotiotan te mwamwannano, ke te tangira ma te atataiaomata, ao kam na kakororaoa kimwareireiu n aromi ni kaboraoi ami iango, ao ni bwainan te tangira ae tii te arona, ao ni katiteuanaaki raoi, ao n iangoan te iango ae tii teuana. Tai karaoa te bwai teuana ma te kaiangatoa ke te kainikatonga, ma kam na nanorinano n iangoia bwa a kakawaki riki tabemwaang nakoimi, ao kam na aki tii tabeakin oin aromi, ma kam na tabeakin naba aroia tabemwaang.”—IBir. 2:1-4.

¹³ Eng, ti riai ni bane ni kamatairikira n atai kainnanoia tabemwaang, n angania te “kabebeteaki n te tangira,” “kaotiotan te mwamwannano,” ao “te tangira ma te atataiaomata” ibukini kaungaaia taari.

14. Tera ae kona n riki bwa nibwan te kaungaunga?

¹⁴ E kona n riki bwa nibwan te kaungaunga ni koaua ongoraean rongorongoia naake ti a tia ni buokiia ngkoa bwa a teimatoa ni kakaonimaki, ao e riki aei nakon te abotoro Ioane are korea aei: “Akea riki te bwai ae N na rangi ni kimwareirei iai nakon aei: ae te ongo taekaia natiu bwa a teimatoa n nakonako i nanon te koaua.” (3Ioa. 4) A bati bwaiania aika kaungaaki ngkana a ataia ae a beku naba bwa bwaiania tabeman i buakoia naake a buokiia n ataa te koaua n ririki aika nako. Ngaia are e kona n riki bwa nibwan te kaungaunga ni koaua nakon te bwaiania ae e a bwara nanona, kauringaana ana mwakuri aika raraoi rimoa.

15. Tera te anga teuana ae ti kona ni kaungaia iai naake a kakaonimaki ni beku?

¹⁵ A taekinna mataniwi aika mwamwananga bwa a kaungaaki ma buuia n reken te reta ae kimototo are a kaitauaki iai ibukini kawaran te ekaretia teuana irouia. A namakina naba anne unimwaane, mitinare, bwaiania, ao te utu ni Betaera, ake a kaitauaki ibukini kakaonimakia ni beku.

16. Tera ae tangiraki ibukini kabebetean temanna?

¹⁶ E kairua kakoauaan ae ti aki kona ni kaungaia tabemwaang bwa ti kabuingoingo. Ni koauana, e aki kangaanga kaungaan temanna bwa e kona n tii tangiraki iai te wingare ni kamauri. Ngkana e aki wingare te aomata anne nakoim, tao e kona n iai ana kangaanga ao ko kona ni kabebetea tii man ongoraam irouna.—Iak. 1:19.

17. E kangaa ni buokaki te tari te mwaane temanna ngke e rawawata?

¹⁷ E rangi n rawawata nanon te tari te  mwaane ae ataei ae Henri, ngke a kitana te koaua ana utu ni kaan, n ikotaki naba ma tamana ae e a tia n unimwaane. E kaungaaki Henri iroun te mataniwi ae mwamwananga temanna are e kairia bwa e na moi kobee ma ngaia ao n anganna ana tai ni bunra nanona. E ataia Henri bwa e riai n teimatoa ni kakaonimaki, bwa tii man aei ae e kona iai ni buoka ana utu bwa a na okira te koaua. E reke kabebeteana ngke e wareka Taian Areru 46; Tebania 3:17; ao Mareko 10:29, 30.

18. (a) Tera are e koreia te Uea ae Toromon ibukin te kaungaunga? (b) Tera ana reirei iai te abotoro Bauro?

¹⁸ E kaotaki n aia katoto Marthe ao Henri bwa ti kona n riki bwa taani kaungaunga nakoia taari aika kainnanoa kabebeteaia. E korea aei te Uea ae Toromon: “Ai raoiroira te taeka ae taekinaki n te tai ae riai! A kakimwareireia te nano te taratara ma te kakatonga, ao e kakorakorai taian ri te rongorongo ae raoiroi.” (TaeRab. 15:23, 30, kbn.) E kona naba ni kakorakoraaki temanna ae karawawataaki ngkana e wareware n Te Taua-n-Tantani ke n ara atureti n te intanete. E kaotia Bauro bwa e kona n riki te uaia n anene ni kunan te Tautaeka n Uea bwa nibwan te kabebetenano. E korea ae kangai: “Teimatoa n angareirei ao n ikaungaunga i marenami n taian areru ma nebonebo nakon te Atua, ao anene aika bwain te onimaki aika aneneaki ma te kakaitau, n anene ma nanomi ni kabane nakon Iehova.”—IKoro. 3:16; Mwa. 16:25.

19. E aera bwa e na ririkirake ni kakawaki riki te uaia ni kaungaunga, ao tera ae ti riai ni karaoia?

¹⁹ E na ririkirake ni kakawaki riki te uaia ni kaungaunga ngkai ti a nora ana bong Iehova bwa “e a kaan.” (Ebera 10:25) E tuangia raona ni Kristian Bauro n ana bong bwa a na ‘teimatoa ni kaungaia i marenaia ao ni kateimatoaia, n aron ae a boni kakaraoia.’—1Tet. 5:11.