1-3. (a) Tera te kangaanga ae a kaitaraa rooro n rikirake, ao e kona ni kabotauaki ma tera? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera ae a na buokaki iai rooro n rikirake aika Kristian?

IANGOIA bwa ko bairea mwanangam nakon te kaawa ae raroa ibukin te botaki teuana ae kakawaki. Ngkana ko na roko iai, e kainnanoaki te mwananga ae abwabwaki n te bwati. Ngke ko a roko n te kainibwati, ko a aki ataa te bwai ae ko na karaoia bwa a uanao bwatintia ao bwaati. Ma ko ataa raoi te tabo ae ko na nako iai ao te bwati ae ko na toka iai. Ngkana ko toka n te bwati ae e na nako n te tabo riki teuana, e na bure kawaim.

² A kona ni kabotauaki rooro n rikirake ma bwatintia akanne. Ataei ake a a ikawai riki a kaaitara ma te mwananga ae abwabwaki tiaki n te bwati ma boni maiuia. N tabetai, a kona ni mangaongao aia iango ibukina bwa a bati motinnano ao babaire aika a riai ni karaoi. Rooro n rikirake, e kona ni bebete uotami n iaiangoan raoi ami motinnano ni maiumi. Tera am motinnano ae ko na rineia?

³ E kaekaaki te titiraki anne n te kaongora aei ae kaungaia rooro n rikirake bwa a na kaatuua iangoani kakukureian Iehova. E nanonaki iai irakin ana taeka n reirei Iehova n iterani maiuia ni kabane  n aron te reirei, te mwakuri ni kareketianti, tabeia n aia utu, ao a a bati riki. Ao e nanonaki naba iai uaiakinan tiia n te onimaki aika kona ni kaaniaki riki iai ma Iehova. A kona rooro n rikirake aika kaatuui aia iango n aia beku ibukin Iehova ni kakoauaa ae E na boni kakabwaiaia ao ni kanakoraoi maiuia.—Wareka Taeka N Rabakau 16:3.

4. Tera ae ti na neneria n te kaongora aei?

⁴ E raoiroi katean tiia n te onimaki ngkana ko uarereke. Bukin tera? Ti na neneri bukina aika tenua. N te moan ao te kauoua, e kaotaki iai ae uaiakinan tiia n te onimaki e kakorakoraa te iraorao ma Iehova. Te katenua, e katuruturuaki iai te kakabwaia n uaiakinan tiia aikai ngkana ko uarereke.

5. Tera bukini katean tiia n te onimaki ae kakawaki?

⁵ Bukini katean tiia n te onimaki ae kakawaki bwa ti kaota iai ara kakaitau nakon Iehova ibukin ana tangira ao te bwai are e a tia ni karaoia ibukira. E korea aei te tia areru: “E raoiroi te kakaitau nakon Iehova . . . bwa ko kakimwareireiai ngkoe ae Iehova, ibukin am mwakuri, I takarua ni kimwareirei ibukin ana mwakuri baim.” (TaiAre. 92:1, 4) Ngkai ko ataei, iangoi bwaai nako ake e a tia n anganiko Iehova. Maium, am onimaki, te Baibara, te ekaretia, ao am kantaninga ae kakukurei ibukin taai aika a na roko. Moanibwaiani bwaai n taamnei boni kaotan te kakaitau nakon te Atua ibukini kakabwaia aikai, ao ko a kaaniaki riki iai nakoina.

6. (a) Tera aron rotakin ara iraorao ma Iehova ni katean tiara n te onimaki? (b) Baikara tiia aika a kona ni katei ataei?

⁶ Bukina ae te kauoua bwa ngke ko moana uaiakinan tiam n te onimaki, ko a karaoa te mwakuri ae raoiroi i matan Iehova. Ane ko na kaaniaki riki iai ma ngaia. E berita te abotoro Bauro ni kangai: “E aki ribuaka te Atua ni mwanuokin ami mwakuri ao ami tangira ake kam kaotia ibukin arana.” (Ebera 6:10) Ko kona ni katei tiam e ngae naba ngkana ko uarereke. Bon tebwina ana ririki Christine ngke e motinnanoia bwa e na wawareki rongorongoni maiuia taani Kakoauaa aika kakaonimaki. Ngke 12 ana ririki Toby, e katea tiana ae warekan te Baibara ni kabane imwaini bwabetitoana. E kaai ni bwabetitoaki Maxim ae 11 ana ririki ma mwaanena ae Noemi ae 10 ana ririki. A kaai n uaiakina naba tiaia ae te mwakuri n te Betaera. Ibukini buokaia bwa a na teimatoa ni kaatuua iangoan anne, a katekea te booma ibukin te mwakuri n te Betaera n oon aia auti. E aera bwa ko aki iaiangoi tiia aika kakawaki iroum ao ni moanna n uaiakin?—Wareka I-Biribi 1:10, 11.

7, 8. (a) E na kangaa katean tiia ni bebete riki iai karaoani motinnano? (b) E aera bwa e motinnanoia Damaris ae tebwi tabun ana ririki bwa e na aki rin n te kuura ae rietata?

⁷ Katenuani bukina ngkai ti riai ni katei tiara n uarerekera, bwa a bati baika ti riai ni karaoi ma ara motinnano. A riai aika ikawai riki ni karaoi aia motinnano ibukin te reirei, te mwakuri ni kareketianti, ao bwaai riki tabeua. Titeboo karaoani motinnano ma rinean te kawai ae eti ngkana ko a roko n te tuta ni kawai. Ngkana ko ataa te kawai nakon te tabo are ko na nako iai, e na akea am kangaanga n rinea te kawai ae eti. N aron anne, ngkana ko atai tiam, e na bebete riki iai karaoan am motinnano aika raraoi. E taku Taeka N Rabakau 21:5: “A na bon nakoraoi ana babaire te aomata ae mwakuri korakora.” Ngkana ko moantaai riki ni karaoi am babaire ni katei tiam aika raraoi, e na waekoa riki n nakoraoi am babaire. Anne te bwai ae e rinanona Damaris ngke e aitara ma karaoan ana motinnano ae kakawaki ngke ai tebwi tabun ana ririki.

⁸ A raraoi ana bwi Damaris ngke e a bane ana reirei n te kauarinan. E kona ni butimwaea rinna n te kuura ae rietata ibukin te reirei n te tua, ma e rineia bwa e na mwakuri n te bangke. Bukin tera? “I a kamani motikia  ngke I uarereke bwa N na bwaiania, ae nanona bwa N na mwakuri ni kareketianti n itera n tai. E kona n tia n reke au mwane ae bati n te beeba ae bubura man te kuura anne, ma e na bae ni kangaanga reken au mwakuri ni kareketianti ae te itera n tai.” Ai 20 ngkai ana ririki ni bwaiania Damaris. E namakinna neiei bwa e katea tiana ae riai ao ni karaoa te motinnano ae raoiroi ngke tebwi tabun ana ririki? E taku: “N au tabo ni mwakuri n te bangke, e bati au tai n reitaki ma rooia. A karaoa te mwakuri are N na karaoia naba ngke arona bwa I anaa au beeba ae bubura ibukin te tua. E ngae n anne, a bati aika nanokawaki n aia mwakuri. I buokaki n au motinnano ae te bwaiania bwa N na kamanoaki man te bwarannano n te mwakuri ni kareketianti, ao e kauka te kawai nakon te kimwareirei i nanon ririki aika bati n au beku ibukin Iehova.”

9. E aera bwa a tau ni kamoamoaaki rooro n rikirake?

⁹ A tau ni kamoamoaaki nga ma nga rooro n rikirake n ekaretia ni katobibia te aonnaba. A anga ngaiia nakon Iehova ao a kaatuua iangoan tiaia n te onimaki. E reke te kukurei ni koaua irouia rooro n rikirake aikai ao reiakinan naba aroia n ongeaba nakon ana kairiri Iehova ni bwaai ni kabane n aron te reirei, te mwakuri ni kareketianti, ao te maiu n utu. E korea aei Toromon: “Onimakina Iehova ma nanom ni kabane.” E reitia ni kangai: “Ko na mutiakinna i nanoni kawaim ni kabane, ao e na kanakoraoa maium.” (TaeRab. 3:5, 6) A rangi ni kakawaki rooro n rikirake n te ekaretia ni Kristian i matan Iehova, e rangi n tangiriia ao e na kamanoia, e na kaiririia, ao e na kakabwaiaia.

10. (a) E aera bwa e riai ni moanibwai iroura te mwakuri ni minita? (b) Ti na kangaa n rabakau riki n te mwakuri ni minita?

¹⁰ Te roro n rikirake ae kaatuua iangoani kakukureian Iehova e tabeakina riki te mwakuri ni minita. E katerea Iesu Kristo bwa “e riai . . . n tataekinaki moa te rongorongo ae raoiroi.” (Mareko 13:10) Ibukina bwa e a rangi ni kaumakaki te uarongorongo, e riai ni moanibwai i buakoni baika kakawaki iroura. Ko kona ni katea tiam bwa ko na kabatiaa riki am tai n uarongorongo? Ko kona ni bwaiania? Ma tera arom ngkana ko namakinna bwa ko aki bati ni kukurei n te uarongorongo? Ao ko na kangaa n rabakau riki n uarongorongo? Ko na buokaki ni baika kakawaki aika uoua aikai: Katauraoi raoi ao tai kabwaraa nanom n tibwai nako baika ko atai. Ane ko na mimi n namakinan te kimwareirei ae bati ngkana ko uarongorongo.

11, 12. (a) Tera ae a kona ni karaoia ataei bwa a aonga n tauraoi n uarongorongo? (b) E kangaa te teei temanna ni kamanena ana tai ae angaraoi n uarongorongo n te reirei?

¹¹ Ko kona ni moanna mani katauraoani kaekaan te titiraki ae a aki toki n titiraki iai raom n reirei n aron ae, “E aera bwa ko kakoauaa ae iai te Atua?” Iai n ara atureti ae te jw.org kaongora aika karaoaki ibukini buokaia rooro n rikirake bwa a na kona ni kaekaa te titiraki anne i bon irouia. Nakon BIBLE TEACHINGS > TEENAGERS, ao ko na nora te beeba ibukin te reirei ae atuna, “Why Do I Believe in God?” Ko na kairaki iai bwa ko na katauraoa oin am kaeka. Iai kiibu aika tenua iai ake ko kona ni kamanenai ngkana ko kabwarabwaraa am koaua—Ebera 3:4, I-Rom 1:20, ao Taian Areru 139:14. Iai riki beeba ibukin te reirei ake ko kona ni katauraoi iai am kaeka nakon titiraki aika bati riki.—Wareka 1 Betero 3:15.

¹² Kaungaia raom n reirei bwa a na kawara te jw.org. Anne te bae e karaoia Luca. E maroroakinaki n te umwanreirei taekan Aaro aika kakaokoro, ao e noria Luca bwa iai ni booki n reirei rongorongo aika kairua ibukia Ana Tia Kakoaua Iehova. E ngae ngke e maamaa ma e bubutii kariaiakana bwa e na kaetii baikai ao e kariaia te tia reirei. E aki tii  kabwarabwarai ana koaua ma e kaota naba ara atureti nakoia raona n reirei. Ibukin aia bwai n reirei ataei are a na karaoia ni mwengaia, e tuangia te tia reirei bwa a na mataku n te korotaamnei ae maiu ae Tokanikai i Aon Ane E Kakani Maiubuaka n Aki Un. E rangi ni kukurei Luca n reken ana tai n uarongorongo aei.

13. E aera bwa ti aki riai ni kabwarai nanora ngkana ti aitara ma kangaanga?

¹³ Tai kabwaraa nanom ngkana e a kiritabukibuki te kawai n tabetai. (2Tim. 4:2) Ngkana ko aitara ma kangaanga, teimatoa n uaiakin tiam. Bon 17 ana ririki Katharina ngke e katea tiana bwa e na uarongorongo nakoia raona ni mwakuri n tatabemania nako. E okioki ni kaunna temanna raona ni mwakuri, ma e aki kariaia bwa e na mwaninga tiana. Ibukina bwa e kateimatoa aroarona ae raoiroi neiei n aki ongei kangaanga, e a anaaki nanon raona ni mwakuri ae Hans. N tokina, e a wawareki ara boki teuaei, e reirei n te Baibara, ao e bwabetitoaki. Akea te bwai ae e ataia Katharina bwa e a kamani mwaing nakon te tabo teuana. Ma iangoa kimwareireina 13 te ririki imwina ngke e tekateka n te Tabo n Taromauri ma ana utu, ao e a taekinaki ae Hans bon te tia kabwarabwara ae te iruwa! Eng, e rangi ni kukurei ngke e aki bwara nanona n uaiakina tiana ngkoa are te uarongorongo nakoia raona ni mwakuri!

14, 15. (a) Tera ae a riai n ururingnga rooro n rikirake ngkana a kaririaki? (b) A na kangaa rooro n rikirake n tokanikai i aon aia kariri tabonroroia?

¹⁴ Ko kaungaaki n te kaongora aei bwa ko riai ni kaatuua ni maium tangiran te beku iroun Iehova. Nanon aei bwa ko na kabotoa maium i aon tiam n te onimaki. Tao rooro n rikirake tabeman aika rorom a kabotoi maiuia i aoni kakukureiaia, ao a na bae ni kaoko bwa ko na raonia. N te tai ae waekoa ke rimwi riki, ko riai ni kaotia bwa ko aki mwaninga tiam. Tai iraraang n aia kariri tabonrorom. Ni koauana, iangoa riki te kabotau ibukin te bwati, ko na bon aki tokara te bwati n aki akaka tii ibukina bwa a taraa ni kukurei ana bwatintia.

¹⁵ A bati aanga aika ko kona n tokanikai iai i aon aia kariri tabonrorom. N te katoto, rarawa nakoni baika ko na bae n aitara iai ma kariri. (TaeRab. 22:3) Ao kauringko baika  kammaraki imwin te mwaairiri ma akana buakaka aroaroia. (IKar. 6:7) Te ibuobuoki riki teuana, kakoauaa raoi bwa ko kainnanoa te taeka n reirei. Ngkana ko nanorinano, ko na kukurei ni butimwaea reireiam mairouia am karo ao akana ikawai n te onimaki.—Wareka 1 Betero 5:5, 6.

16. E kangaa ni kaotaki kakawakin te nanorinano n rongorongon Christoph?

¹⁶ E buokaki Christoph man nanorinanona bwa e na butimwaea te taeka n reirei. Teutana te tai imwini bwabetitoana, e a katoatai n takaakaro n te tabo ni kamarurung. A kaungaa rooro n rikirake ake tabeman bwa e na karin n aia kirabu n takaakaro. E maroroakina aei ma te unimwaane temanna n te ekaretia, ao e a tuangaki bwa imwaini karaoan ana motinnano e riai n iaiangoi kangaanga iai, n aron ae e kona n ruanikai ngkana e a iraraang n te nano ni kaiangatoa. E ngae n anne e boni kaaina te kirabu aei Christoph. Imwin tabeua te tai, e a ataia bwa irian te takaakaro aei te iowawa ao e karuanikai naba. E a manga maroro riki ma tabeman unimwaane ao a bane n anga aia taeka n reirei man te Baibara. E taku Christoph: “E kanakoia taan anganai taeka n reirei aika raraoi Iehova, ao I kakauongo irouna, e ngae ngke e kainnanoaki te tai ae maan.” Ko nanorinano ni butimwaea te taeka n reirei ae manena?

17, 18. (a) Tera ae e tangiria Iehova ibukia rooro n rikirake ni boong aikai? (b) Tera te bwai ae kananokawaki ae kona n riki ngkana ko a ikawai, ao ko na kangaa ni kamanoko mai iai? Kabwarabwaraa.

¹⁷ “Kimwareirei ngkoe ae te rorobuaka n ataei [ke te ateiaine] ngkai ko ataei, ao kakukureia nanom n am bongi n roro n rikirake.” (TeMin. 11:9) Eng, e tangiria Iehova bwa ko na kukurei ngkai ko ataei. E a tia ni kamatataaki n te kaongora aei te anga teuana ae ko kona ni karekea iai anne. Teimatoa ni kaatuua am iango i aon tiam n te onimaki ao kakairi n ana taeka n reirei Iehova n am babaire nako. Ngkana ko moantaai riki ni karaoa aei, ko na waekoa riki n namakina buokam, kamanoam, ao kakabwaiaam iroun Iehova. Iaiangoi reirei ni kairiri ni kabane aika manena ake n Ana Taeka te Atua, ao kaaki i nanom te taeka n reirei aei: “Mangaia ae ururinga te tia Karikiko ae Moan te Kakannato n am bongi n roro n rikirake.”—TeMin. 12:1.

¹⁸ A waekoa ataei n rikirake ao n riki bwa ikawai. E kananokawaki bwa a bati ikawai ake a uringaaba imwina n tiaia aika kairua ake a katei ngke a ataei, ke a bwara nanoia bwa bon akea tiaia ae a kateia. Ma rooro n rikirake ake a teimatoa ni kaatuui aia iango ngkai i aon tiaia n te onimaki, a na bon namakina te kimwareirei ngkana a ikawai n aia motinnano are a karaoia. E riki naba aei nakon Mirjana. Ngke tebwi tabun ana ririki ao bon te tia takaakaro ngaia. E rineaki bwa e na ira te Winter Olympic Games, ma n oneani mwin anne e rineia bwa e na kabwanina ana tai n te mwakuri ni minita. Imwin 30 tabun te ririki, e bon teimatoa naba Mirjana ni kabwanina ana tai n te mwakuri ni minita ma buuna. E taku neiei: “Te kakannato, te karineaki, te mwaaka ni kairiri, ao te kaubwai, bon tiia aika aki teimaan ao akea manenaia.” E taekinna naba bwa te beku ibukin te Atua ao buokaia aomata bwa a na kinaa bon tiia aika rangi ni kakawaki ao n teimaan.

19. E aera bwa e raoiroi kaatuuan iangoan tiia n te onimaki mangke ko uarereke?

¹⁹ A bon tau ni kamoamoaaki rooro n rikirake n te ekaretia ibukina bwa n aki ongei kangaanga aikai, a bon teimatoa naba ni kaatuui aia iango n aia beku ibukin Iehova. A karaoa aei rinanon uaiakinan tiia n te onimaki ao moanibwaian te uarongorongo. Irarikina, a motinnanoia bwa a na aki kaririaki n ana waaki te aonnaba aei. A kona ake a a ikawai riki ni kakoauaa raoi bwa e aki matebuaka aia mwakuri korakora. A boutokaaki ao n tangiraki irouia taari, ao ngkana a anga ngaiia nakon Iehova, a na bon nakoraoi aia babaire ni maiuia.