1, 2. E aera bwa iraoraon Ionatan ma Tawita bon te katoto ae rianako ibukin te kakaonimaki ni koaua?

E BAE ni kubanako Ionatan n aron Tawita ni kaitaraa te aintoa ae Koria e ngae ngke e ataei. E a tei ngkai Tawita i matan Uean Iteraera are Tauro are taman Ionatan ma “atun te I-Biritia arei i nanoni baina.” (1Tam. 17:57, BG) Tao e anaaki nanon Ionatan iroun Tawita ibukin ninikoriana. E teretere bwa e memena te Atua iroun Tawita ao “e reke nanon Ionatan n tangira Tawita.” Ni koauana, “e karaoa te berita Ionatan ma Tawita, ba e tangiria n ai aron tangirana i boni irouna.” (1Tam. 18:1-3, BK) E kakaonimaki ni koaua nakon Tawita ni kabane bongini maiuna.

² E teimatoa reitakin Ionatan ma Tawita, e ngae ngke e rinea Tawita te Atua bwa e na riki bwa uean Iteraera imwina. E tabeaianga Ionatan ibukin Tawita, ngke e ukoukora kamateana Tauro. Ibukini kaungaan raoraona aei, e mwananga Ionatan nakon rereuan Iuta i Oreti. Ao Ionatan e buoka Tawita ni “kakorakora baina iroun te Atua.” E taku Ionatan: “Ko na tai maku . . . ; ko na uea i aoia Iteraera, ao ngai N na kauoman i rarikim.”​—1Tam. 23:16, 17, BG.

3. Tera ae kakawaki riki iroun Ionatan nakoni kakaonimakina nakon Tawita, ao ti kangaa n ataia? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

 ³ Angiina aomata a anaaki nanoia n te kakaonimaki ni koaua. Ma e na aki reke reireiara ae kakawaki ngkana e anaaki nanora n ana kakaonimaki ni koaua Ionatan nakon Tawita, ao ti aki iangoa kakaonimakina ni koaua nakon te Atua. E aera Ionatan ngke e iangoa Tawita bwa raoraona ao tiaki aiana? N taraana ao iai te bwai ae rangi ni kakawaki riki iroun Ionatan nakoni karikirakeana. Uringnga are e buoka “[Tawita ni] kakorakora baina iroun te Atua.” E teretere iai bwa e moanibwai i nanon Ionatan te kakaonimaki ni koaua nakon te Atua. Te kakaonimaki ni koaua nakon Iehova bon aan raoi ana kakaonimaki nakon Tawita. Ao a uaia mwaane aikai ni kakoroa bukin aia taetae n tuea aei: “E na memena Iehova i marenau ma ngkoe, ao i marenaia au kariki ma am kariki, n aki toki.”​—1Tam. 20:42, BG.

4. (a) Tera ae e na karekea kimwareireira ni koaua ao raun nanora? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

⁴ Ngkai Kristian ngaira, a aki tii anaaki nanora n aia kakaonimaki ni koaua tabemwaang, ma ti kakaonimaki ni koaua naba nakoia kaain ara utu, raoraora, ao raora n te onimaki. (1Tet. 2:10, 11) Ma antai ae ti na moanibwaia te kakaonimaki ni koaua nakoina? Bon nakon Teuare anganira maiura! (TeKao. 4:11) Kateimatoaan te aeka ni kakaonimaki anne e anganira te kimwareirei ni koaua ao te raunnano. Ma ngkana ti na kaota kakaonimakira ni koaua nakon te Atua, ti riai n nimtia e ngae naba ngkana ti aitara ma kataaki aika kangaanga. N te kaongora aei ao ti na rinanon ana katoto Ionatan ni kona ni buokira ni kaota kakaonimakira ni koaua nakon Iehova n itera aika aua aika kangaanga aikai: (1) ngkana e a taraa n aki tau ni karineaki ane iai mwaakana ni kairiri, (2) ngkana ti nang rineia bwa antai ae ti na kakaonimaki nakoina, (3) ngkana e aki ota raoi te aba iroura ke e karaoaki ae aki riai nakoira, ao (4) ngkana ti namakinna bwa e a kangaanga kakoroani bukin ara berita.

5. E aera bwa e kangaanga irouia tibun Iteraera bwa a na kakaonimaki n koaua nakon te Atua ngke e uea Tauro?

⁵ E ngae ngke e kabira Tauro are taman Ionatan te Atua bwa te uea, ma e a manga aki ongeaba imwina Tauro ao e a rawa irouna Iehova. (1Tam. 15:17-23) Kioina ngke e aki waekoa te Atua ni kanakoa Tauro man te kaintokanuea, ao aroarona ae buakaka e a katai aroia aomata ake e tautaekania ao naake a kaan ma ngaia. Ngaia are e a kangaanga irouia bwa a na kakaonimaki ni koaua nakon te Atua, ngkai e kakaraoa ae buakaka te uea are rineaki bwa e na tekateka n “ana kaintokanuea Iehova.”​—1Rong. 29:23, BG.

6. Tera ae kaotia bwa e teimatoa Ionatan ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova?

⁶ Ngke e moani kaota te nano n aki ongeaba Tauro, ao natina are Ionatan e kaotia bwa e kakaonimaki ni koaua nakon Iehova. (1Tam. 13:13, 14) E kangai ngkoa Tamuera: “E na aki kitania ana aomata Iehova i bukin arana ae kakanato.” (1Tam. 12:22, BG) E kaotia Ionatan bwa e kakoauaa aei ngke e roko ana taanga ni buaka Biritia ae buburakaei ma 30,000 kaa ni buaka, n ninia tibun Iteraera. Bon tii 600 ana rorobuaka Tauro ao tii ngaia ma Ionatan aika iai aia bwai ni buaka! Ma e kaania aia tabo n tantani tautiani Biritia Ionatan ma te tia uouota ana bwai ni buaka n tii ngaiia. E taku Ionatan: “Akea tukan Iehova ni kamaiua te aba irouia aomata aika bati ke irouia aika ti tabeman.” A kamateia 20 n te tabo n tantani anne tibun Iteraera aika uoman aikai. Ao “e maeiei aon te aba; ma ngaia ae e riki te ruru ae moan te korakora mairoun te Atua.” A a mangao I-Biritia ao a a tiringia i bon irouia. Mangaia are e reke te tokanikai man onimakinan te Atua iroun Ionatan.​—1Tam. 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20, BG.

7. Tera aron Ionatan nakon tamana?

 ⁷ E ngae ngke e a aki nakoraoi reitakin Tauro ma te Atua, ma e boutokaa tamana Ionatan n taai ake a angaraoi. N te katoto, a uaia ni buaka n tei ibukia ana aomata te Atua.​—1Tam. 31:1, 2.

8, 9. Ti kangaa ni kakaonimaki ni koaua nakon te Atua ngkana ti karineia ake iai mwaakaia ni kairiri?

⁸ N aron Ionatan, ti kona ni kaotia bwa ti kakaonimaki ni koaua nakon Iehova man arora n aantaeka nakoia naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka, n aron ae e tua te Atua, e ngae naba ngkana a taraa n aki tau tabeman ni karineaki. N te katoto, tao e babakanikawai te tia mwakuri n te tautaeka temanna, ma ti boni karinea naba nakoana ibukina bwa ti bon riai ni karineia “naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka.” (Wareka I-Rom 13:1, 2.) Ti kona naba ni kaota kakaonimakira ni koaua nakon Iehova man arora ni karineia naake e angania te mwaaka ni kairiri.​—1Kor. 11:3; Ebera 13:17.

⁹ I Amerika Maiaki, ao e kaota kakaonimakina ni koaua Olga ^[1] nakon te Atua, n arona ni karinea buuna e ngae naba ngke e kaaitara ma kataaki aika kangaanga. I nanon ririki aika bati ao e kaotiota unna teuaei ibukin rikin neiei bwa kaain Ana Tia Kakoaua Iehova. E rawa ni kataetaea ke e taekini baika kammaraki nakoina ao e kakamaaka neiei bwa e na kairiianako natina ma ni kitanna. Ma e aki kabooa te buakaka n te buakaka Olga. E karaoa ana kabanea n tamaroa ngkai te buu te aine ngaia, e tabeakina kanani buuna, oneana, ao ana utu. (IRom 12:17) Ngkana e angaraoi, e ira naba buuna nakon ana botaki ma ana utu ke raoraona. N te katoto, ngke e kan nako teuaei n ira te taunimate ibukin tamana, ao e katauraoiia natina neiei ma bwaai ake a kainnanoaki ibukin te mwananga. E tataningaa buuna i tinanikun te umwantabu ni karokoa bwaran te taunimate. Imwin ririki aika bati, ao e a moanna ni marau nanon teuaei ibukin ana taotaonakinnano Olga ao ana karinerine. E a kakabwakaa ngkai neiei n te Tabo n Taromauri, ao e kakaungaa bwa e na mwananga, ao n tabetai e iria nakon te taromauri.​—1Bet. 3:1.

10. E kangaa n ataia Ionatan bwa antai ae riai ni kakaonimaki ni koaua nakoina?

¹⁰ E nang rineia ngkai Ionatan bwa antai ae e na kakaonimaki nakoina, ngkai e a motika  nanona Tauro bwa e na tiringa Tawita. E ngae ngke e a tia Ionatan ni karaoa te berita ma Tawita, ma e bon aantaeka naba nakon tamana. Ma e ataia Ionatan ae e memena te Atua iroun Tawita ao ai tiaki Tauro. Ngaia are e moanibwaia riki kakaonimakina ni koaua nakon Tawita, nakoni kakaonimakina nakon Tauro. E anga te kauring nakon Tawita bwa e na karabaa, ao e karaoiroa Tawita nakon Tauro.​—Wareka 1 Tamuera 19:1-6.

11, 12. E kangaa tangiran te Atua iroura ni buokira n rinea ae ti na kakaonimaki ni koaua nakoina?

¹¹ E riai n rineia te tari te aine temanna mai Aotiteria ae Alice, bwa antai ae e na kakaonimaki ni koaua nakoina. Ngke e moana ana reirei n te Baibara neiei, ao e tataekini baika raraoi ake e reiakin nakoia kaain ana utu. Imwina riki ao e a tuangia kaain ana utu Alice bwa e nang aki manga bukamarua te Kiritimati ma ngaiia. E kabwarabwarai bukina nakoia, ma e a tabe ni bitaki raraomaia nakon te un ae korakora. A namakinna bwa e a kaaki taekaia ana utu neiei. E taku Alice: “N tokina ao e a kabaneai tinau. I kubanako ao I rangi ni maraki, ibukina bwa I rangi n tangiriia au utu. Ma I motinnanoia bwa e na moanibwai Iehova ma Natina i nanou, ao I a bwabetitoaki n te runga are imwina.”​—Mat. 10:37.

¹² Ngkana ti aki taratara raoi, ao teutana imwin teutana e kona te kakaonimaki nakon te aba, te reirei, ke te tiim n takaakaro, n taonaanako ara kakaonimaki ni koaua nakon te Atua. N te katoto, e mamate nanon Henry n te takaakaro ae te borau ae te chess. E momoanna ana reirei n te kaboo n te takaakaro aei, ao e kani kabanea ana konaa iai. Ma e taku: “Teutana imwin teutana, ao e a moanibwai au kakaonimaki nakon au reirei nakon au kakaonimaki ni koaua nakon te Atua. Te kakaboo n te chess n te wikeen e a taonaanako au mwakuri n uarongorongo. Ngaia are I a katoka kaainakin te tiim n takaakaro aei.”​—Mat. 6:33.

13. E kangaa te kakaonimaki ni koaua nakon te Atua ni buokira n tokanikai i aoni kangaanga n te utu?

¹³ N tabetai ao e kona ni kangaanga rinean ae ti na kakaonimaki ni koaua nakoina n ara utu n te tai ae tii teuana. N te katoto, e taku Ken: “I kani kakawara tinau ae e a kara ao ni kamena i rarikira n tabetai. Ma e aki nakoraoi reitakin tinau ma buu. N te moantai ao I a aitara ma te kangaanga bwa I a aki kona ni kakukureia temanna ao e na kukurei iai are temanna. Imwina ao I a ataia bwa n te aekaki anne, I riai ni kakaonimaki moa nakoni buu. Ngaia are I a karaoa te anga ae e na kukurei iai buu.” Te kakaonimaki ni koaua nakon te Atua ao karinean ana Taeka e angani Ken te ninikoria ni kabwarabwaraa nakoni buuna bwa e aera ngkai e riai ni butimwaeaki raoi tinana, ao ni kabwarabwaraa nakon tinana bwa e aera ngkai e riai ni karinea buuna.​—Wareka Karikani Bwaai 2:24; 1 I-Korinto 13:4, 5.

14. E kangaa Tauro ni karaoa ae aki riai nakon Ionatan?

¹⁴ E kona ni kataaki ara kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ngkana e karaoa ae aki riai nakoira ane iai mwaakana i aora. E bae ni kaaitara ma te kangaanga aei Ionatan. E ataia te Uea are Tauro are ana kabiraki te Atua, bwa raoraon natina Tawita, ma e aki ota ni bukina. E kabwainranga Ionatan Tauro ngke e korakora unna. Ma e aki kabooa mwina Ionatan. E aki kaaki kakaonimakina ni koaua nakon te Atua ke Tawita, are e na riki bwa uean Iteraera imwina.​—1Tam. 20:30-41.

15. Tera arora ngkana e karaoa ae aki riai nakoira te tari te mwaane temanna?

¹⁵ N aia ekaretia ana aomata Iehova ni boong aikai, ao e bae ni kangaanga iai karaoan ae aki riai nakoira. Ma a bon aki kororaoi mwaane aika kairiri i buakora, ao a kona n aki ota raoi n ara mwakuri. (1Tam. 1:13-17) Ngkana e karaoaki ae aki riai nakoira ke e aki  ota raoi te aba iroura, ti bia teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova.

16. Taai raa ake ti riai ni kakaonimaki ni koaua iai nakon te Atua ao n aki bangaomata?

¹⁶ E kaumaka Ionatan Tauro bwa e na ukera oini kabwaiana. (1Tam. 20:31) Ma e kairaki Ionatan ni kakaonimakina ni koaua nakon te Atua bwa e na raoraona Tawita, n oneani mwin are e na ukera te nakoa n uea. Ti kona ni kairaki bwa ti na katotonga nanon Ionatan ae aki bangaomata, ngkana ti ururinga ae e kukurei Iehova iroun te aomata ae “kakoroa bukin ana taeka n tuea ngkana e tekebuaka naba iai.” (TaiAre. 15:4, BK) E “kakoroa bukin ana taeka n tuea” Ionatan nakon Tawita. Ti riai naba ngaira ni kakoroi bukin ara berita. N te katoto, ngkana e a rangi ni kangaanga karinean ara boraraoi n te bitineti nakon are ti kantaningaia, e riai kakaonimakira ni koaua nakon te Atua ao mutiakinan te Baibara ni kairira bwa ti na kakoroa bukin ara taeka. Ao tera arona ngkana e a rangi ni kangaanga riki ara tekateka ni mare nakon are ti kantaningaia? E na kairira tangiran te Atua bwa ti na kakaonimaki ni koaua nakoni buura.​—Wareka Maraki 2:13-16.

17. E kangaa ni buokiko te reirei aei?

¹⁷ Ngkana ti iaiangoa raoi ana katoto Ionatan, tiaki bwa ti kani katotonga kakaonimakina ni koaua nakon te Atua? Ti bia aki bangaomata n uaiakin oini kabwaiara. N aron Ionatan, ti bia kaota kakaonimakira ni koaua nakon Iehova n arora ni kakaonimaki nakoia ana aomata, ao nakoia naba naake tao a kaunira. Ngkana ti kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ae te Atua i aani kataaki aika kangaanga, ti kakukureia iai nanona, ao anne are karekea raun nanora ae bati. (TaeRab. 27:11) Ngkana ti kakaonimaki ni koaua nakon Iehova, ti na nora arona ni karaoi bwaai nako ibukini kakabwaiaaia naake a tangiria. N te kaongora ae imwina, ti na rinanoi reirei aika kakawaki ake a kona n reke man neneran aia kakaonimaki ni koaua ao aia aki kakaonimaki naake a maiu n ana tai Tawita.