N 1913 e bwabetitoaki tamau ae John Mills i New York City ngke 25 ana ririki. E anga te kabwarabwara ibukin te bwabetito Brother Russell. Tabeua te tai imwina, e nako tamau nako Trinidad, ao e mare ma Constance Farmer ae temanna naba i buakoia Taan Reirei n te Baibara ae ingainga nanona. E buoka raoraona ae William R. Brown tamau ni kaota te taamnei ae te “Photo-Drama of Creation.” A kakaraoa aei ni karokoa ae a a mwiokoaki te utu ae te Brown bwa a na beku i Aberika Maeao n 1923. A tiku ni beku i Trinidad tamau ma tinau, ake a kantaningaa te nako karawa.

Boni ngaira ruaman irouia ara karo, ao a arana aia karimoa bwa Rutherford, ae ingoan te beretitenti n te tai anne n te Watch Tower Bible and Tract Society. Ngke I bungiaki n Ritembwa 30, 1922, I a ingoanaki n aran Clayton J. Woodworth, are te tia korea The Golden Age (ngkai ai te Awake!). Ti bane ni kareireiaki irouia ara karo, ma a kaatuui riki tiia n taamnei. E rangi ni mwaatai tinara n angareirei n te aro ae anainano man te Baibara. E tatangiria tamara ni karakin nakoira rongorongo man te Baibara, ao e kakatea kaina n te aro are e a boni maiu te karaki iai.

E rangi n uaana aia kakorakora. Ti kaea te Kuura ni Kireata ngaira mwaane aika teniman. A bwaiania teniman mwaanera i nanon ririki aika bati i Trinidad ao i Tobago. A unikira “n ana auti Iehova” ara karo man aia reirei ni kataneiai ao aia katoto ae tamaroa. Ti buokaki n aia kaungaunga bwa ti na tiku ao ni maiureirei “n ana katawanang Atuara.”​—TaiAre. 92:13.

E riki mwengara bwa te tabo ni bobotaki ibukin te uarongorongo. A ikotaki iai bwaiania ao ni mamaroroakina taekan Brother George Young, ae te mitinare mai Kanata are e roko ngkoa i Trinidad. A kukukurei au karo ni karakinia toaia ni mitinare ngkoa ae te utu ae te Brown, ake a a mena i Aberika Maeao. Ibukin aroia aikai I a kairaki iai bwa  N na moana au mwakuri ni minita ngke tebwina au ririki.

A bwakarawata kanoan ara maekatin n taai akanne, bwa a kaotaraeaki iai taekaia Aaro aika kewe, waaki ni bitineti aika nanonrang, ao waaki n tautaeka aika babakanikawai. Ibukin anne, n 1936 ao mataniwi n Aaro a kairoroa teuare te bonomwi ni kowana i Trinidad bwa e na katabuaka kamanenaan ara boki ni kabane. Ti karabai ara boki ao ti teimatoa ni kabonganai ni karokoa ae a bane. Ti mwaati ke ti bwatika ma beeba aika uarereke ao katanoata aika katineaki i aora. Ti uarongorongo naba ma te kurubu teuana man te kaawa ae Tunapuna ma aia kaa ae iai katangitangina, nakon taabo ake taiani kabanea n raroanako i Trinidad. E rangi ni kaunga! I a kairaki mani baika riki akanne bwa N na bwabetitoaki ngke 16 au ririki.

I kaungaaki bwa N na kani mitinare man aroia au utu ao baika riki n taai akanne. I teimatoa ni kani mitinare ngke I nako Aruba n 1944 n raona Brother Edmund W. Cummings. Ti rangi ni kukurei ni botaki ma aomata aika tengaun n tain te Kauring n 1945. N te ririki are imwina, e a tei te moan ekaretia i Aruba.

Tabeua te tai imwina, I uarongorongo n te tai ae aki baireaki nakon raou ni mwakuri ae Oris Williams. E aki toki neiei n tei ibukin ana koaua ake e a tia n reiakin. Ma rinanon te reirei n te Baibara, e a ataa raoi te bae taekinaki n Ana Taeka te Atua ao e bwabetitoaki n Tianuare 5, 1947. Imwina riki, I a tangira ma neiei ao ti a mare. E moana ana bwaiania Oris n Nobembwa 1950. E a moanaki maiuu ae boou ma Oris.

N 1955, ti a kaoaki nakon te Kuura ni Kireata. Ibukini katauraoara, I butiaaina ma Oris man ara mwakuri ni kareketianti, ti kaboonakoa ara auti ao bwaai riki tabeua, ao ti a kitana Aruba. N Turai 29, 1956, ti a angabeeba ma raora ake kaain te ka-27 ni koraki n te Kireata ao ti kanakoaki ngaira nako Nigeria.

E ururing rikaaki Oris ao e taku: “E kona taamnein Iehova ni buoka te aomata bwa e na kaangaraoa arona ma te maiu ni mitinare n taai aika kakukurei ao aika karawawata. I aki kani mitinare ma kaainnabau e kani mitinare. I kan tiku n te mwenga ao ni karikiia natira. Ma I bita au iango ngke I a ataia bwa e a kaumakaki tataekinan te rongorongo ae raoiroi. Ngke ti tia n angabeeba man te Kireata, I a tauraoi nakon te mwakuri ni mitinare. Ngke ti a tokara te kaibuke ni bwatintia ae te Queen Mary, e kaboo nakoira Worth Thornton ae mwakuri ma Brother Knorr, ao e taku: ‘Tekeraoi te mwananga!’ E tuangira bwa ti na beku n te Betaera. I ikenrawa ao I taku: ‘Bon tiaki naba ngaia anne!’ Ma I waekoa ni bita au iango ao I a tangira te Betaera e ngae ngke a kakaokoro mwiokoau iai. Te mwakuri ae I tatangiria riki boni bubutimwaeaia aomata. I kan itamwaomwao ma aomata ao I a kona n reitaki ma taari mai Nigeria n au mwakuri aei. A bati aika roroko ake a onrake n te bubu, a kua, a taka, ao a baki. I rangi ni kukurei ni buokiia ni baike a kainnanoi ibukini marikeia ao mwengaraoia. Karaoani baikai bon iteran naba te mwakuri ae tabu ibukin Iehova, ao aei are e a karekea raun nanou ao kukureiu.” Eng, ti maiureirei ni mwiokoara ni kabane.

Ngke ti botaki ma ara utu i Trinidad n 1961, e karakini Brother Brown baike e rinanoi aika kaunga ni menana i Aberika. Imwina I a manga karakina te rikirake i Nigeria. E rabwatai Brother Brown ao e taku nakon tamau: “Johnny, e aki reke rokom i Aberika, ma e bon roko iai Woodworth!” Ma e taku tamau: “Reita am karaki Worth!” E kakorakoraaki nanou bwa N na kakororaoa raoi au mwakuri ni minita man aia kaungaunga taari mwaane aika ikawai n te onimaki aikai.

N 1962, I a manga kaea riki te reirei ni kataneiai n te ka-37 ni koraki n te Kireata, ae tebwina te namwakaina maanna. Te mataniwi n te aobiti n tararua n te tai anne Brother Wilfred Gooch, i Nigeria, ao e ira te ka-38 ni koraki ao e a kamwaingaki nako Engiran. Ngaia are I a riki bwa te mataniwi n te aobiti n tararua i Nigeria. N aron are e kakaraoia Brother Brown, e bati naba mwamwanangau i Nigeria ao I a kinaia ao n tangiriia  taari iai. E ngae ngke e aki tau kaubwaia n aroia kaain te aba ake a kaubwai riki, ma kimwareireia ao raun nanoia ni baike iai irouia e kaotaki raoi iai bwa te maiu ae manena e aki boto i aon te mwane ke bwaikoraki. E ngae ngke a rinanon anne, ma e kakukurei noraia bwa a itiaki, ao a taraaraoi nakoni bobotaki. Ngkana a uarurung n roko n taiani bwabwaro, a bati aika toka ni kaa aika bubura ao bolekajas * (bwaati aika akea ooia). N angiin te tai, iai koroboki aika anainano i aoni bwaati aikai. E kangai teuana: “Te maatim n ran e kona ni karika te marawa ae bubura.”

Ai boni koauara te taeka anne! E ngae ngke tii kaka teutana ana kakorakora temanna ma temanna n ikotaki ma ara kakorakora, ma a bane ni bongana. N 1974, e a riki Nigeria bwa te moan aba i tinanikun te United States, ae roko mwaitiia taan uarongorongo iai n 100,000. E bon rikirake te mwakuri!

N tain te rikirake aei, e a korakora naba te buaka i marenaia kaain Nigeria man 1967 nakon 1970. I nanon namwakaina aika bati, e a katokaki te reitaki i marenan te aobiti n tararua ma taari ake a mena i Biafra n iteran te karaanga ae te Niger River. Ti a riai n nikiri amwarake n taamnei irouia. N aron ae taekinaki mai moa, ti tataro nakon Iehova ao ti onimakinna, ao ti rinanon te karaanga nakon iterana are teuana n taai aika bati.

I ururingi mwanangara aika karuanikai n rinanon te karaanga ae te Niger, n aki ongea ae ti kona ni mate irouia tautia aika kakatii n aki akaka, n te aoraki, ao kangaanga riki tabeua. E kakamaaku karekean te kariaia ni mwananga irouia tautian te aba, ma e a kakamaaku riki te rin i Biafra are kainaki kawaina. N te taina, I rinanon te karaanga ae te Niger River nakon iterana are teuana n te bong, i aon te wa mai Asaba nako Onitsha ao I reitaanako kawaiu nako Enugu bwa N na kaungaia unimwaane. A kaungaaki unimwaane ni mwanangau are imwina nako Aba ae te kaawa are a kamateaki taurana ni kabane n te bong bwa a kaawa n noraki kaaina irouia kairiribai. N te kaawa ae Port Harcourt, ti waekoa ni kaina ara boowi n te tataro ngke a a niniaki tautiani Biafra ake i tinanikun te kaawa irouia tautian Nigeria.

A rangi ni kakawaki boowi akanne ibukini karauan nanoia taari bwa e bon tabeakinia Iehova ao e angania te reirei ni kairiri ae a rangi ni kainnanoia ibukin te tei i nuka ao te katiteuanaaki. A tokanikai i aon te buaka ane kakamaaku anne tarira i Nigeria. A kaota te tangira ae korakora riki nakon te kairiribai n te baronga, ao a kateimatoa katiteuanaakia ni Kristian. Ai kakaitaura ngai bwa I mena naba i rarikia n taini kataakia anne!

N 1969, bon te tia babaire Brother Milton G. Henschel n te Bwabwaro Ibukin Aaba Aika Kakaokoro ae atuna “Te Rau n te Aonnaba,” ae boo n te Yankee Stadium, i New York, ao a bati reireiau ngke I riki bwa ana tia ibuobuoki. E roko raoi n taina aei ibukina bwa n 1970, ti karaoa te Bwabwaro Ibukin Aaba Aika Kakaokoro ae atuna “Aomata Ake E Reke Akoaia” i Lagos, i Nigeria. E ngae ngke e waekoa ni boo te botaki aei imwin te buaka i marenaia kaain te aba, ma e bon nakoraoi man ana kakabwaia Iehova. E karaoaki n taetae aika 17 aika raweaki, ao a kaea aomata aika 121,128. N te tai anne ao Brother Knorr ma Henschel ao iruwa ake a roko man te United States ao Engiran ni wanikiba aika kabooaki tangoaia, a a nora bwabetitoaia taan rimwini Kristo aika boou aika 3,775, ae te mwaiti ae te kabanea ni bubura mai mwin are riki ni Bentekota! Buokani bairean te botaki anne tao bon te tai ae te kabanea ni katabetabe irou i nanoni maiuu. E rangi ni waekoa rikirakeni mwaitiia taan uarongorongo!

Ni menau i Nigeria n te maan ae raka i aon 30 te ririki, I kukurei ni beku n te tai teuana ma teuana bwa te mataniwi ae mwamwananga ao I kakawari naba aono n aaba riki tabeua i Aberika Maeao. Ai kakaitaura mitinare ake a mwannanoaki ao ni kaungaaki n tatabemania nako! Ai boni kukureira ngke a karauaki nanoia bwa a aki mwanuokinaki! E reke reireiau n te beku aei bwa kaotiotan tabeakinaia tabemwaang bon te bwai ae kakawaki ibukini buokaia bwa a na maiureirei ao ni kateimatoa korakoran ao katiteuanaakin ana botaki Iehova.

Bon tii man ana ibuobuoki Iehova ae ti kona  iai n tokanikai i aoni kangaanga ake a riki man te buaka i marenaia kaain te aba ao te aoraki. Ti kona n nora ana kakabwaia Iehova n taai nako. E taku Oris:

“A bati taai ake ti maraeria iai. N te taina, e a rin Worth n te onnaoraki i Lagos bwa e a aki namakinaaba. I tuangaki bwa e kona n aki marurung, ma I kakaitau bwa e boni marurung! Ngke e a namakinaaba, e a tataekina Ana Tautaeka n Uea te Atua nakon te neeti are tararuaia. Imwina, I a kawara te neeti anne ngai ma Worth bwa e aonga n teimatoa kan ongorana man te Baibara. Aran te neeti anne bon Mr. Nwambiwe. E butimwaea te koaua ao imwina riki e a riki bwa te unimwaane n te ekaretia i Aba. A bati naba aika I buokiia bwa a na beku iroun Iehova, n ikotaki naba ma kaain te Mutirim aika matoatoa. Ma ti rangi ni kukurei bwa ti a kinaia ao n tangiriia kaain Nigeria, aia katei, anuaia, ao aia taetae.”

Aei riki reireiara: Ngkana ti na maiureirei n te aba ae ianena ae ti beku iai, ti riai ni karekea tangiraia taari e ngae ngke e kaokoro ara katei ma ngaiia.

Imwin ara beku n te Betaera i Nigeria, ti a manga anganaki mwiokoara ae boou n 1987 bwa ti na mitinare n te aba ae kan ae St. Lucia n te Caribbean. Bon te mwioko ae rangi n tamaroa, ma a kaokoro kangaanga iai. E kaokoro te katei i Aberika, bwa e kona te mwaane temanna ni mare ma aine aika bati, ma te kangaanga i St. Lucia bwa a uaia ni maeka taanga aika tuai ni mare. A bati ara reirei n te Baibara aika kairaki ni mwaakan Ana Taeka te Atua bwa a na karaoi bitaki ni maiuia.

Ngkai e a kerikaaki korakorara bwa ti a kara, e akoira te Rabwata n Tautaeka ni kamwaingira nakoni kautun ara botaki i Brooklyn, New York, i U.S.A., n 2005. I kaitaua Iehova ni katoabong ibukin Oris. E rinanon te mate ae ara kairiribai n 2015, ao e kangaanga kabwarabwaraan te namakin ibukin te rao ae bua. Bon te rao ae rianako arona, ao te buu ae tangiraki ma n tatangira. I rangi n tangiria i nanon tekatekara n taanga ae maanna 68 te ririki. Ti kunea bwa kiingin te kukurei n te utu ao n te ekaretia boni karinean te mwaaka ni kairiri, te tauraoi n ikabwarabure, kateimatoaan te nanorinano, ao kaotiotan uaan te taamnei.

Ngkana iai te bwai ae karika te un ke te bwarannano, ti onimakina Iehova bwa e na kateimatoai nanora ni kan anga ngaira ibukina. Ti a noria man arora n teimatoa ni bitii arora bwa a a tabe n nanakoraoi riki bwaai​—ao ae moan te tamaroa riki bon te tai ae imwaira!​—Ita. 60:17; 2Kor. 13:11.

E kakabwaiaa Iehova aia mwakuri au karo ao tabeman riki i Trinidad ao Tobago. Ni kaineti ma te ribooti n taai aikai, a a kaaina te taromauri ae koaua aomata aika 9,892. A bati aika mwakuri ibukini kakorakoraan te moan ekaretia i Aruba, are I kaainna ngkoa. Iai ngkai 14 ekaretia aika maiureirei n te aba anne. E a rikirake mwaitiia taan uarongorongo i Nigeria nakon te koraki ae uanao bwa ai 381,398. Ao n te aba ae St. Lucia, 783 aika boutokaa Ana Tautaeka n Uea Iehova.

Ai 90 tabun ngkai au ririki. E kangai Taian Areru 92:14 ibukia naake a unikaki n ana auti Iehova: “E ngae naba ngkana a kara ma a na teimatoa n rikirake, a na teimatoa ni korakora ao ni maiureirei.” I rangi ni kakaitau ni maiuu ngkai I beku ibukin Iehova. I kaungaaki n te reirei ni kataneiai mairouia au karo aika Kristian bwa N na kabanea maiuu ni beku ibukin Iehova. I “maiureirei n ana katawanang [Atuau]” man ana tangira ae koaua Iehova.​—TaiAre. 92:13.