1. Baikara baike e kona ni kairaraangaki iai ana iango te mwaane ibukin arona ni kairiri n ana utu?

TERA ae nanonaki iroum n te taeka ae “te mwaaka ni kairiri”? Tabeman mwaane a kariaia te katei ke te bwai ae kakaraoaki n aia utu bwa a na karaoia naba nakoia buuia ao natiia. Nora ana taeka iai te tari te aine temanna i Eurobe ae Yanita, “N te tabo are I maeka iai, e korakora kakoauaan ae a mangori riki aine nakoia mwaane ao a riai n iangoaki bwa tooro.” Ao te tari te mwaane ae Luke, are maeka n te United States, e taku, “A reireinaki naati mwaane irouia tamaia bwa baike a taekin aine a bon aki kakawaki, ao a aki riai n ongoraeaki.” Ma aroaro akanne a bon aki kaotiota aron Iehova n te bwai ae e tangiria irouia mwaane ibukini karaoani mwiokoaia ni kairiri. (Kabotaua ma Mareko 7:13.) E na kangaa ngkanne te mwaane n riki bwa te tia kairiri ae raoiroi n ana utu?

2. Tera ae e riai n ataia atun te utu, ao bukin tera?

² Ngkana e na riki temanna bwa te tia kairiri ae raoiroi n ana utu, e riai n ota raoi n te baere e tangiria Iehova mairouna. E riai n ataia naba bwa bukin tera ngkai e anga Iehova te mwaaka ni kairiri, ao ae kakawaki riki bwa e na kangaa ni kakairi n ana katoto Iehova ao Iesu. E aera bwa e kakawaki iroun te mwaane bwa e na atai baikai? Ibukina bwa e a tia Iehova n anga te mwaaka ni kairiri nakon atun utu, ao e kantaningaiia bwa a na kabongana raoi.​—Ruka 12:48b.

3. Tera reireiara n 1 I-Korinto 11:3 ibukin te mwaaka ni kairiri?

³ Wareka 1 I-Korinto 11:3. E kamatataaki n te kibu aei aron Iehova ni bairea raoi ana utu i karawa ao i aon te aba. E irianaki n te mwaaka ni kairiri baika uoua aika kakawaki, ae mwiokoam ao kaekaani bukinam iai. Kioina ngkai Iehova ngaia ‘atuni’  bwaai nako ke te tia kairiri ngaia ae moan te mwaaka, a na bane natina aika anera ao aomata ni kaekaa bukinaia i matana. (IRom 14:10; IEbe. 3:​14, 15) E a tia Iehova n angan Iesu te mwaaka ni kairiri i aon te ekaretia, ma e na kaekaa bukinana Iesu i matan Iehova ibukin arona ni kairiri iai. (1Kor. 15:27) E a tia naba Iehova n angan te buu te mwaane te mwaaka ni kairiri i aoni buuna ao natina, ma e na boni kaekaa bukinana te buu te mwaane i matan Iehova ao Iesu man arona ni kairiia ana utu.​—1Bet. 3:7.

4. Tera te mwaaka are iai iroun Iehova ao Iesu?

⁴ Ngkai Iehova boni ngaia Atun ana utu i karawa ao i aon te aba, iai mwaakana ni karaoi tuua ibukin aroia natina, ao boni ngaia ae e na kamatoai tuua akanne. (Ita. 33:22) Ngkai bon atun te ekaretia ni Kristian Iesu, iai naba riaina ni karaoi ao ni kamatoai tuua.​—IKar. 6:2; IKoro. 1:18-20.

5. Tera te mwaaka ni kairiri are iai iroun atun te utu ni Kristian, ao baikara tiani mwaakana ni kairiri?

⁵ N aron Iehova ao Iesu, iai naba mwaakan atun te utu ni Kristian teuana ni karaoi babaire ibukia ana utu. (IRom 7:2; IEbe. 6:4) E ngae n anne, iai tiani mwaakana ni kairiri. N te katoto, a riai ana tua n aanaki ni booto n reirei man Ana Taeka te Atua. (TaeRab. 3:5, 6) Ao e aki riai atun te utu ni kabongana mwaakana ni kairiri ni karaoi tuua ibukia naake tiaki kaain ana utu. (IRom 14:4) Ao ngkana a ikawai naati ao ni kitana te mwenga, a riai n teimatoa ni karinea tamaia, ma a aikoa mena i aani mwaakana ni kairiri.​—Mat. 19:5.

6. E aera ngke e anga Iehova te mwaaka ni kairiri?

⁶ E anga te mwaaka ni kariri Iehova ibukin tangiraia ana utu. Bon te bwaintituaraoi mairouna. E aki mangaongao ana utu Iehova ao e baireaki raoi ibukina bwa iai te tia kairiri. (1Kor. 14:33, 40) Ngke arona bwa akea te tia kairiri n ana utu Iehova, e na boni mangaongao ao a na aki kukurei kaaina. N te katoto, akea ae e na ataia bwa antai ae e riai ni karaoi babaire ao antai ae e riai ni kaira karaoaia.

7. Bon ana iango Iehova bwa a riai mwaane n taui aroia aine, n aron ae taekinaki n I-Ebeto 5:25, 28?

⁷ Ngkana ngaia bwa ana babaire te Atua ibukini karekean te mwaaka ni kairiri bon te bwai ae tamaroa, e aera ngkanne ngkai a bati aine ni boong aikai aika a namakinna ae a karawawataaki ao n tauaki aroia irouia buuia? E riki aei ibukina bwa a bati mwaane aika aki tabe ma ana kaetieti Iehova ibukin te utu, ao a rineia bwa a na kakairi n aroaro ao katein te aba. A kona naba n taumatoaia buuia ibukini katokan nanoia ni bwaai tabeua ake a bon tangiri. N te katoto, e kona te buu te mwaane ni kairoroa buuna bwa e na kamoamoaa ke ni kaotia nakoia tabemwaang bwa bon te oi ni mwaane ngaia. E bae n iangoia bwa e aki kona ni kairoroa buuna bwa e na tangiria, ma e kona ni karaoa ae e na maakaki irouna. Ao e kona ni kabongana maakakina irouni buuna anne n taua iai arona. * Te aeka n iango ao n aroaro anne, a bon anaaki iai karineaia aine ao a kabuakakaaki, ao boni baika a kaitaraa nanon Iehova.​—Wareka I-Ebeto 5:25, 28.

8. E na kangaa te mwaane n riki bwa te tia kairiri ae raoiroi n ana utu?

⁸ E kona te mwaane n riki bwa te tia kairiri ae raoiroi n ana utu ngkana e katotonga aia kairiri Iehova ao Iesu. Iangoi aroaro aika uoua ake a kaotiotii Iehova ao Iesu, ao nora aron atun te  utu teuana ni kona ni kaotiotii aroaro aikai n arona nakoni buuna ao natina.

9. E kangaa Iehova ni kaotiota te nanorinano?

⁹ Te nanorinano. Bon te kabanea ni wanawana Iehova ao akea riki; ma e bon ongora naba n aia iango ana toro. (KBwaai 18:23, 24, 32) E boni butimwaei aia iango naake a mena i aan ana kairiri. (1Uea 22:19-22) E kororaoi Iehova, ma e aki kantaningaira n te tai aei bwa ti na kororaoi. N oneani mwin anne, e buokiia aomata aika aki kororaoi ake a beku irouna bwa e na nakoraoi aroia. (TaiAre. 113:6, 7) Ni koauana, e kabwarabwaraa naba te Baibara ae Iehova bon te tia ‘ibuobuoki.’ (TaiAre. 27:9; Ebera 13:6) E ataia te Uea ae Tawita bwa tii man nanorinanon Iehova are e kona ni kakororaoa iai te mwakuri ae kakannato are e anganaki.​—2Tam. 22:36.

10. E kangaa Iesu ni kaotiota te nanorinano?

¹⁰ Iangoa ana katoto Iesu. E ngae ngke te Uea ngaia ao aia Toka taan rimwina, ma e teboki waeia. Tera bukina teuana ngke e tua Iehova korean te rongorongo aei n te Baibara? Bon ibukia atun utu, n ikotaki naba ma aomata nako bwa a na kakairi n te katoto ae mataata aei. E bon taekina aei Iesu: “I katea te banna ni katoto nakoimi, bwa te bwai are I karaoia nakoimi, ao kam riai naba ni karaoia.” (Ioa. 13:12-17) E ngae ngke e korakora mwaakana, ma e aki kantaningaia Iesu bwa a na toro aomata irouna. N oneani mwin anne, e bon toro ibukia aomata.​—Mat. 20:28.

11. Tera reireian atun te utu ibukin te nanorinano are a kaotiotia Iehova ao Iesu?

¹¹ Reireiara. E kona atun te utu ni kaotiota te nanorinano n aanga aika bati. N te katoto, e aki riai ni kantaningaa te kororaoi mairouni buuna ao natina. E kakauongo n aia iango kaain ana utu, e ngae naba ngkana e aki boraoi aia iango ma are irouna. E taku Marley, are maeka n te United States: “N tabetai, e kaokoro are I iangoia ma are e iangoia kaainnabau. Ma I ataia ae I kakawaki irouna ao e karineai ibukina bwa e tuangai au iango ao e karaua raoi n iangoia imwain ae e karaoa ana babaire.” Irarikin anne, te buu te mwaane ae nanorinano e kukurei ni karaoi mwioko n te mwenga, ao n ana kaawa naba e ngae ngkana a iangoaki bwa tabeia aine. E kona n riki aei bwa te kangaanga. Bukin tera? E taku te tari te aine ae Rachel, “N te tabo are I nako mai iai ao ngkana e buokaki te  buu te aine irouni buuna n irei bwainnamwarake ke ni kaitiaka te auti, a na bae n taekinna kaain rarikira ao ara koraki bwa tiaki te oi ni mwaane. A na iangoia bwa e aki kona te mwaane anne ni kaira raoi buuna.” Ngkana e noraki te aroaro anne n am tabo, uringa aron Iesu n teboki waeia taan rimwina, e ngae naba ngke e iangoaki te mwakuri anne bwa ana mwakuri te toro. E bon tabeaianga atun te utu ae raoiroi tiaki ibukin taraakina bwa e raoiroi, ma e tangiria bwa a na kukurei buuna ao natina. Irarikin te nanorinano, tera riki te aroaro ae kakawaki ae e riai n iai iroun atun te utu ae raoiroi?

12. A kairaki n te tangira Iehova ao Iesu bwa a na karaoa tera?

¹² Te tangira. E kairaki Iehova n te tangira bwa e na karaoi bwaai ni kabane. (1Ioa. 4:7, 8) E tatangira n tabeakini baike ti kainnanoi ibukin ara onimaki rinanon ana Taeka ae te Baibara ao ana botaki. E buokira bwa ti na ataia ae e tabeakinira ngke e karaui nanora bwa e bon tangirira. Ao tera aroni baike ti kainnanoi n te itera n rabwata? Bon Iehova are e “anganganira bwaai ni kabane ni kabatiai aika ti kukurei iai.” (1Tim. 6:17) Ngkana ti karaoa ae kairua, e kaetiira, ao e bon teimatoa n tangirira. Ibukin ana tangira, e a katauraoa te karea ni kaboomwi ibukira. Ao n aron Iesu, e rangi n tangirira n te aro are e a anga maiuna ibukira. (Ioa. 3:16; 15:13) Akea te bwai ae e kona n urua korakoran aia tangira Iehova ao Iesu ibukia naake a kakaonimaki ni koaua nakoia.​—Ioa. 13:1; IRom 8:35, 38, 39.

13. E aera bwa e kakawaki iroun atun te utu bwa e na kaota tangiraia ana utu? (Nora naba te bwaoki ae “ E na Kangaa te Mwaane ae E a Tibwa Mare ni Karineaki Irouni Buuna?”)

¹³ Reireiara. E riai atun te utu ni kairaki n te tangira bwa e na karaoi bwaai ni kabane ibukia ana utu. E aera bwa e rangi ni kakawaki anne? E kaekaa ni kangai te abotoro Ioane: “Ane e aki tangira tarina [ke ana utu] ae e a tia n noria, ao e aki kona n tangira te Atua ae e tuai n noria.” (1Ioa. 4:11, 20) Ni koauana, te mwaane ae tangiriia ana utu ao e kani kakairi iroun Iehova ao Iesu, e riai ni katauraoi baike a kainnanoi ana utu n te itera n taamnei, ibukin aia  namakin, ao n te itera n rabwata naba. (1Tim. 5:8) E na reirei ni kataneiaia ao ni kaetietiia natina. E na rabakau naba arona ni karaoi babaire ake e na neboaki iai Iehova ao ni kakabwaiaaki iai ana utu. Ti na iangoi kaetieti aikai teuana imwin teuana ao n nora aron atun te utu teuana ni kona ni kakairi iroun Iehova ao Iesu.

14. E na kangaa atun te utu ni katauraoi kainnanoia ana utu n te itera n taamnei?

¹⁴ Katauraoani kainnanoia ana utu n te itera n taamnei. N aron Iesu ni kakairi iroun Tamana, e tabeaianga naba ibukini kakorakoraan aia onimaki naake a mena i aan ana tararua. (Mat. 5:3, 6; Mareko 6:34) N aron naba anne, te bwai ae e riai ni moanibwai iroun atun te utu, boni katauraoani kainnanoia ana utu n te itera n taamnei. (TuaKau. 6:6-9) E karaoa aei n arona n taraia raoi bwa e riai ngaia ma ana utu ni wareka ao n reiakina Ana Taeka te Atua, ni kakaaei bobotaki, n tataekina te rongorongo ae raoiroi, ao ni karikirakea ma ni kateimatoa aia iraorao ma Iehova.

15. Tera te anga teuana ae e kona atun te utu n tabeakina kainnanoia ana utu ibukin aia namakin?

¹⁵ Katauraoani kainnanoia ana utu ibukin aia namakin. E kaokaota ana namakin Iehova nakon Iesu i mataia aomata. (Mat. 3:17) E aki toki ni kaotiota ana namakin Iesu ibukia taan rimwina, n ana mwakuri ao n ana taeka naba. Ao ibukin anne, a a kaotiota naba aia namakin ibukina. (Ioa. 15:9, 12, 13; 21:16) E kona atun te utu ni kaotia bwa e tangira buuna ao natina man ana mwakuri, n arona n reirei n te Baibara ma ngaiia. E riai naba ni kaotia bwa e tangiriia ao ni kakaitau irouia, ao n taina ae angaraoi, e kamoamoaia i mataia tabemwaang.​—TaeRab. 31:28, 29.

16. Tera riki ae e riai ni karaoia atun te utu, ao tera te bwai ae e riai n aki karaoia?

¹⁶ Katauraoani kainnanoia ana utu n te itera n rabwata. E tabeakin Iehova kainnanoia tibun Iteraera e ngae naba ngke e katuuaaeia ibukin aroia n aki ongeaba. (TuaKau. 2:7; 29:5) E katauraoi naba kainnanora ibukini maiura ni boong aikai. (Mat. 6:31-33; 7:11) Ao Iesu e kaamwarakeia naba te koraki ake a iriria. (Mat. 14:17-20) E tabeakina naba marurungin rabwataia. (Mat. 4:24) Ngkana e na kakukureia Iehova atun te utu, e riai ni katauraoi kainnanoia ana utu n te itera n rabwata. Ma iai te bwai ae e riai n aki karaoia. E aki riai ni kabanea ana tai n te mwakuri ni kareketianti ibukini boutokaaia ana utu n te aro are e a aikoa tabeakini kainnanoia n te itera n taamnei ao aia namakin naba.

17. Tera aia katoto Iehova ao Iesu n aroia n reireinira ao ni kaetietira?

¹⁷ Katauraoan te reirei ni kataneiai. E reireinira ao ni kataneiaira Iehova ibukina bwa e tangiria ni buokira. (Ebera 12:7-9) N aron Tamana, e reirei ni kataneiaia Iesu ma te tangira,  naake a mena i aan ana tararua. (Ioa. 15:14, 15) E anga te reirei ni kairiri ae matoatoa ma e kaairia ma te akoi. (Mat. 20:24-28) E ataia bwa ti aki kororaoi ao ti kai karaoi kairua.​—Mat. 26:41.

18. Tera ae e riai n ururinga atun te utu ae raoiroi?

¹⁸ Atun te utu ae kakairi iroun Iehova ao Iesu e riai n ururinga ae a aki kororaoi kaain ana utu. E na aki kai ‘korakora unna’ irouni buuna ke natina. (IKoro. 3:19) Ma e riai ni maiuakina te boto n reirei are n I-Karatia 6:1 ao e kataia ni kaangaraoia ma ana utu “n te nano ae nimamannei,” n ururingan are e aki naba kororaoi ngaia. N aron Iesu, e ataia bwa te anga ae te kabane n tamaroa ibukin te angareirei boni man ana katoto.​—1Bet. 2:21.

19-20. Ni kaineti ma karaoani babaire, e na kangaa atun te utu ni kakairi iroun Iehova ao Iesu?

¹⁹ Karaoani babaire aika aki bangaomata. E karaoi Iehova babaire aika taiani kabanea n tamaroa ibukia aomata. N te katoto, e baireia bwa e na karika te maiu tiaki ibukini kakabwaiaana iai, ma ibukina bwa e tangiria bwa ti na kukurei naba ni maiura. Akea ae e kairoroia bwa e na anga Natina ibukini kabwaraan ara bure. E boni kukurei bwa e na karaoaki te angakarea anne ibukini kakabwaiaara. E karaoi naba babaire Iesu ake a na kakabwaiaaki iai aomata. (IRom 15:3) N te katoto, e baireia bwa e na mwinibwaia te baere e tangiria ae motirawana bwa e aonga n reireinia aomata aika bati.​—Mareko 6:31-34.

²⁰ E ataia atun te utu ae raoiroi bwa te bwai ae moan te kangaanga karaoana, boni karaoani babaire aika tamaroa ibukia ana utu, ao e riai ni kakawaki anne irouna. E kataia n aki karaoi babaire aika aki riai ke aika a boto man ana namakin n te tai anne. Ma n oneani mwin anne, e kariaia Iehova bwa e na reirei ni kataneia. * (TaeRab. 2:6, 7) Ni karaoan anne, e a kona iai n iangoa kakabwaiaaia tabemwaang ao tiaki kakabwaiaana.​—IBir. 2:4.

21. Tera ae e na maroroakinaki n te kaongora ae imwina?

²¹ E a tia Iehova n angania atun utu te mwioko teuana ae kangaanga, ao e kantaningaiia bwa a na karaoa aia kabanea n tamaroa ni kakororaoia. Ma ngkana e kakorakoraa te buu te mwaane ni kakairi n aia katoto Iehova ao Iesu, e na riki bwa atun te utu ae raoiroi. Ao ngkana e kakororaoa naba tabena buuna, e na kakukurei tekatekaia n taanga. Tera aroni iangoan te mwaaka ni kairiri iroun te buu te aine, ao baikara kangaanga ake e na kaaitarai? A na kaekaaki titiraki aikai n te kaongora ae imwina.