1, 2. (a) N te aro raa ae e kona iai ni kabotauaki te waaki ae ngkai ma te tia kamwarua are motikaki taekana? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) E na tera aia iango aomata ibukini kamaunaan te waaki ae buakaka ae ngkai?

“E A MWANANGA TE MATE!” Akanne aia taeka tautia ngke e mwananga te kamwarua ae rangi n iowawa man te matawariki ao e in te mataroa i akuna. E aera bwa a taekina anne tautia? E taraa ni marurung te mwaane anne, akea aorakina, ma e ngae n anne, a a kairia tautia nakon te tabo are e na tiringaki iai. Ngaia are titeboo ma e a kamani mate. *

² Bon titeboo te waaki ae ngkai ma te mwaane are e nang tiringaki. E a kamani kabuakakaaki te waaki ae buakaka ae ngkai, ao i aoni kawaina ni kamaunaaki. E kangai te Baibara: “A tabe ni maunanako kaain te aonnaba.” (1Ioa. 2:17) E na boni kamaunaaki te waaki ae ngkai. Ma e ngae n anne, e korakora te kaokoro i marenan tokin te aonnaba aei ma te tia bure arei. N tiringan teuanne, a kona tabeman ni kaota aki kukureia n te tuuaa anne, a raraoma bwa e ribuaka te motikitaeka anne ke tao a kantaningaia bwa e na aki tiringaki. Ni kaineti  ma te aonnaba aei, e baireaki te tuuaa iroun te tia Tautaeka ae Moan te Rietata i aoni bwaai ni kabane. (TuaKau. 32:4) E na aki baenikai te tuuaa ao a na akea te raraoma ibukin te kaetitaeka ae riai ibukin te tuuaa anne. Imwini karaoan anne, a na bane baika maiu n te iuniweeti ni kakoauaa bwa e boni karaoaki te kaetitaeka ae riai. E na rangi ni korakora te kabebeteaki!

3. Taekini baika aua aika a na maunanako n rokon Ana Tautaeka n Uea te Atua.

³ Ma tera ae nanonaki naba n te taeka ae “kaain te aonnaba” aika “tabe ni maunanako”? Boni baika bubuaka aika riiriki aika irian te maiu ngkai ae a na maunanako. E kananokawaki aei? E aki! Boni kanoan naba te ‘rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea.’ (Mat. 24:14) Ngaia are ti na kaatuui ara iango i aoni baika a na mauna n rokon Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ti na rinanoi baika aua aikai: aomata aika buakaka, botaki aika babakanikawai, mwakuri aika bubuaka, ao waaki aika rangi ni karawawata. Mani bwaai aikai, ti na neneria bwa (1) tera aron rotakira ngkai iai, (2) tera ae e na karaoia Iehova, ao (3) e na kangaa n onei mwia ni baika raraoi.

4. Tera aron rotakira ngkai irouia aomata aika buakaka?

⁴ Tera aron rotakira ngkai irouia aomata aika buakaka? Ngke e tia te abotoro Bauro n taetae ni burabetina irekereken ara tai aikai ma “taai aika okoro aika karuanikai,” e a kairaki n te taamnei bwa e na korea aei: “A na ririkirake riki ni buakaka aomata aika buakaka ma taani mwamwanaa te aba.” (2Tim. 3:1-5, 13) Ko a tia n nori koauan taeka aikai? A bati i buakora aika bwainikirinaki irouia aomata aika buakaka n aroia taan iowawa, taani kairiribai n te reeti ao taani kamwarua. Tabeman i buakoia a otara aia mwakuri aika bubuaka. Ake tabeman bon taani mwamwanaa te aba aika bakaaea te ibuobuoki ma a boni buakaka. E ngae ngkana ti tuai bwainikirinaki, ma ti bon rotaki naba n aia mwakuri. Ti nanokawaki ngkana ti ongoraei aia mwakuri aika rangi ni buakaka. Ti rangi ni maaku n aia mwakuri n iowawa nakoia ataei, kaara, ao aomata aika akea korakoraia. A kaota te nano ae buakaka ae ai aroia maan ao taimonio. (Iak. 3:15) Ma e kakukurei bwa e reke ara kantaninga ae raoiroi man Ana Taeka Iehova.

5. (a) A anganaki aomata aika buakaka aia tai bwa a na karaoa tera? (b) Tera te kabanea ni motikitaeka ibukia naake a rawa ni bitii maiuia?

⁵ Tera ae e na karaoia Iehova? E angania Iehova aomata aika buakaka aia tai ni bitii maiuia ngkai. (Ita. 55:7) A tuai anganaki kabaneani motikan taekaia n tatabemania nako. Bon te waaki ae ngkai ae motikaki taekana. Ma tera aroia naake a rawa ni bitii maiuia ao a teimatoa ni boutokaa te waaki ae ngkai ni karokoa moanakin te rawawata ae korakora? E beritanna Iehova bwa e na kamaunaia aika buakaka ni kabane mai aon te aba. (Wareka Taian Areru 37:10.) A bae n iangoia nakanne bwa a na aki reke n te motikitaeka anne. A bati n te aonnaba aei aika a karabai aia mwakuri aika bubuaka, ao n angiin te tai a aki katuuaaeaki ao n rotakibuaka iai. (Iobi 21:7, 9) Ma e kauringira te Baibara ni kangai: “A memena matan te Atua i aoni kawain te aomata, ao E nori nakonakona ni kabane. Akea te rotongitong ke te nuu ae matenten ike a kona ni karabaia iai taani kakaraoa ae bure.” (Iobi 34:21, 22) Akea te bwai ae raba mairoun Iehova ae te Atua. Akea te tia mwamwanaa te aba ae kona ni mwamwanaia, ao akea te nuu ae rotongitong  ke ae matenten ae kona n tuka ana taratara. Imwin Aremaketon, ti na bae ni kakaaeia aika buakaka n aia tabo, ma ai akea. A na maunanako n aki toki!—TaiAre. 37:12-15.

6. Antai aika a na teimatoa ni maiu ngkana ai akea aomata aika buakaka, ao e aera bwa bon te rongorongo ae raoiroi anne?

⁶ Antai aika a na teimatoa ni maiu ngkana ai akea aomata aika buakaka? Aio ana berita Iehova ae kaunganano: “A na abana te aonnaba akana nimamannei, ao e na korakora kimwareireia n te rau ae bati.” Rimwi riki n te boki naba anne, ti wareka iai aei: “A na abana te aonnaba akana raoiroi, ao a na maeka i aona n aki toki.” (TaiAre. 37:11, 29) Antai “akana nimamannei” ao “akana raoiroi”? Akana nimamannei bon naake a nanorinano ni butimwaei ana reirei ao ana kairiri Iehova. Akana raoiroi bon naake a kani kakaraoa ae raoiroi i matan Iehova ae te Atua. N te aonnaba ae ngkai, a rangi ni bati riki aomata aika buakaka nakoia aika raoiroi. Ma n te aonnaba ae boou ae nangi roko, a na mena iai tii aika nimamannei ao aika raoiroi. A na boni karika te aonnaba bwa te bwaretaiti aomata akanne!

7. Tera aron rotakira ngkai irouia botaki aika babakanikawai?

⁷ Tera aron rotakira ngkai irouia botaki aika babakanikawai? A bati mwakuri aika bubuaka n te aonnaba aei mairouia botaki ma tiaki mairouia aomata. N te katoto, iangoi botaki n Aro aika mwamwanaiia mirion ma mirion aomata n taekan te Atua, onimakinan te Baibara, ao aron te aonnaba ao aomata n taai aika a na roko, ao reirei aika bati riki. Ke tera aroia tautaeka aika kaungaa te buaka ao te tiritiri ibukini kaokoron te reeti, a karawawataia aika maiu ni kainnano ao n akea korakoraia, ao a reke kaubwaia n te kamaraato ao te inanonano? Tera aroia bitineti aika nanonrang ma ni kabarekaa te otabwanin, a kakerikaaka kaubwain te aba, ao a babakanikawaiia aomata bwa a aonga ni kaubwai tabeman ao angiina a maiu ni kainnano? E teretere bwa a riki rawawata aika bati ngkai mairouia botaki aika babakanikawai.

8. N aron ae kaotaki n te Baibara, tera ae e na riki nakoni botaki aika taraa ni matoatoa ngkai?

⁸ Tera ae e na karaoia Iehova? E na moanaki te rawawata ae korakora ngkana a buakanaki irouia tautaeka botaki n Aro aika kewe aika aranaki n te Baibara bwa Baburon ae Kakannato. (TeKao. 17:1, 2, 16; 18:1-4) A na kamaunaaki botaki n Aro akanne ni kabane. Ma tera ae e na riki nakoni botaki ake tabeua aika babakanikawai? A taekinaki n te Baibara bwa a taraa ni matoatoa botaki aikai n aroni maunga ao aaba. (Wareka Te Kaotioti 6:14.) E a kaman taekinaki n Ana Taeka te Atua bwa a na ioioaki tautaeka ma botaki nako ake a boutokai. E na roko ni karotona te rawawata ae korakora ngkana a kamaunaaki tautaeka n te aonnaba ao naake a aki tei ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Ier. 25:31-33) Imwina, a nang akea botaki aika babakanikawai!

9. E aera ngkai ti kakoauaa bwa e na baireaki raoi te aonnaba ae boou?

⁹ Tera ae e na onei mwini botaki aika babakanikawai? E na iai te botaki teuana n te aonnaba imwin Aremaketon? E taku te Baibara: “Ti kariariaa karawa ae boou ao te aonnaba ae boou, ae e na mena iai te raoiroi.” (2Bet. 3:13) A na maunanako karawa ao te aonnaba rimoa, aika tautaeka aika babakanikawai ao botannaomata ake a tautaekani. A na oneaki mwia n tera? Nanon te taeka ae “karawa ae boou  ao te aonnaba ae boou,” bon te tautaeka ae boou ao te botannaomata ae boou i aon te aba ake a na tautaekanaki n te tautaeka ae boou aei. E na katotonga raoi aroaron Iehova ae te Atua ae aki karekea te mangaongao, te Tautaeka n Uea ae kairaki iroun Iesu Kristo. (1Kor. 14:33) Ngaia are e na baireaki raoi te “aonnaba ae boou.” A na iai mwaane aika raoiroi aika a na tararuai bwaai. (TaiAre. 45:16) A na kairaki irouni Kristo ao raona n tautaeka ake 144,000. Iangoa te tai are a nangi bane iai n oneaki mwini botaki aika babakanikawai n te botaki teuana, ae akea te babakanikawai iai ae katiteuanaaki!

10. Baikara mwakuri aika buakaka aika taabangaki n am tabo, ao tera aron rotakim ma am utu iai?

¹⁰ Tera aron rotakira ngkai ni mwakuri aika buakaka? Ti maeka n te aonnaba ae bati iai mwakuri aika buakaka. E a taraa ni bati n te waaki ae ngkai te aroaro ae aki riai, te aki kakaonimaki, ao mwakuri n iowawa. N angiin te tai, a kakorakoraia kaaro ni kamanoia natiia mani mwakuri aika buakaka aikai. E taraa n ae bitineti ake a karaoi kaakibotu, a a rikirake ni mwaatai n anai nanoia aomata nakoni mwakuri aika buakaka ni kabane ake e kakanikoaki iai ana kaetieti Iehova ibukin ae eti ao ae kairua. (Ita. 5:20) A mwakuri korakora Kristian ni koaua ni kaitaraa anne. A kakorakoraia ni kawakin etin aroia n te tabo ae kaungaaki iai aki karinean ana kaetieti Iehova.

11. Tera reireiara man ana motikitaeka Iehova ibukin Totom ma Komora?

¹¹ Tera ae e na karaoia Iehova ibukini mwakuri aika buakaka? Iangoa te baere e karaoia ni kaineti ma mwakuri aika buakaka ake a taabangaki i Totom ma Komora. (Wareka 2 Betero 2:6-8.) E karawawataaki Rota ni mwakuri aika buakaka ake e otabwaniniaki iai ma ana utu. Ngke e kamauna te aono anne ni kabane Iehova, e bati riki ae e karaoia iai nakon tii kamaunaani mwakuri aika buakaka. E “kateia bwa te katoto ibukini baika a na roko ibukia aomata aika aki karinea te Atua.” N aron are e kamaunai mwakuri aika buakaka n taai akanne Iehova, e na boni kamaunai naba aeka ni mwakuri akanne ngkai, ngkana e motika taekan te waaki ae ngkai.

12. Baikara mwakuri tabeua aika ti ingainga ni kan uataboi ngkana e kamaunaaki te waaki ae ngkai?

¹² Tera ae e na onei mwini mwakuri aika buakaka? E na taabangaki n te aonnaba ae Bwaretaiti mwakuri aika kakukurei. Iangoa te mwakuri ae kakukurei ae bitakin te buraneti aei nakon te bwaretaiti ke kateani mwengara ma aika tangiraki iroura. Iangoa te kantaninga ae butimwaeaia mirion ma mirion aika kautaki, ao reiakinaia taekani kawain Iehova ao arona nakoia aomata. (Ita. 65:21, 22; Mwa. 24:15) Ti na rangi n tabetabe ni mwakuri aika karekei kukureira ao kamoamoaan Iehova!

13. Taekini waaki aika rangi ni karawawata aika riki imwin aia karitei Tatan, Atam, ao Ewa.

¹³ Tera aron rotakira ngkai ni waaki aika rangi ni karawawata? A riki waaki aika rangi ni karawawata n te aonnaba irouia aomata aika buakaka, botaki aika babakanikawai, ao mwakuri aika buakaka. Antai i buakora ae kona n taekinna bwa e aki rotakibuaka n te buaka, te maiu ni kainnano, ke te kairiribai n te reeti, te aoraki, ao te mate? Ti bane n rotaki ni baikai. Boni mwin aia karitei nakon Iehova naaka teniman aikai, Tatan, Atam ao  Ewa. Akea i buakora ae e na aki rotaki n te kangaanga imwin aia karitei.

14. Tera ae e na karaoia Iehova ibukini waaki aika rangi ni karawawata? Taekina te katoto.

¹⁴ Tera ae e na karaoia Iehova ibukini waaki aika rangi ni karawawata? Iangoa te buaka. E berita Iehova bwa e na kamauna n aki toki. (Wareka Taian Areru 46:8, 9.) Tera aron te aoraki? E na kamauna naba. (Ita. 33:24) Ao te mate? E na ongaki n aki toki iroun Iehova! (Ita. 25:8) E na katoka te maiu ni kainnano. (TaiAre. 72:12-16) E na karaoa naba anne nakoni waaki aika rangi ni karawawata ake tabeua riki ake a karawawataa te maiu ngkai. E na kanakoa te “ang” ae buakaka ae taabangaki n te waaki ae ngkai, bwa e nang akea ana kariri Tatan ma ana taimonio.—IEbe. 2:2.

15. Baikara baika a na mauna n aki toki imwin Aremaketon?

¹⁵ Ko kona n iangoia bwa tera aron te maeka n te aonnaba ae akea iai te buaka, te aoraki, ke te mate? Ai akea te taanga ni buaka ni kabane, bwaai ni buaka, ke kanuringa ibukin te buaka! A nang akea te onnaoraki, taokita, neeti, auti ni mate, ke ruanimate! A nang akea te mwakuri n iowawa, ngaia are ti a aki kainnanoia bureitiman, bwaai ni kauring ibukin te kabuanibwai, ke tao e nang akea naba taian roka ke kiing! Iangoa aei, e nang akea te raraoma ae e na katabetabei ara iango ma nanora.

16, 17. (a) Tera ae a na namakinna naake a na kamaiuaki n Aremaketon? Kabwarabwaraa. (b) Ti na kangaa ni koaua raoi bwa ti na teimatoa ni maiu imwini kamaunaan te waaki ae ngkai?

¹⁶ Tera aron te maiu ngkana a maunanako waaki aika karawawata? E a riaon te iango iangoan anne. Ti a rangi ni maan ni maeka n te aonnaba ae ngkai, ao ti a kona n aki namakina korakoran te rawawata mani baika riiriki n te aonnaba. N te katoto, aomata aika mena i rarikin te tabo n turein ae rangi ni kakarongoa, a aikoa tabeaianga n te karongoa, ao ake a mena i rarikin te tabo ni maange a aikoa tabeaianga n te boiraa. Ai kabebete nanora ngkana ai akea baika buakaka aikai!

¹⁷ Tera ae e na onea mwin te rawawata ae ti namakinna ngkai? E kaekaaki anne n Taian Areru 37:11 ni kangai: “E na korakora kimwareireia n te rau ae bati.” E aki ngkanne rotaki nanom n taeka akanne? Anne te bae e tangiria Iehova ibukim. Ngaia are karaoi bwaai nako ni korakoram bwa ko aonga n teimatoa ni kaan ma Iehova ae te Atua ao ana botaki, ni kabaneani boong aika karawawata aikai! Kawakina raoi am kantaninga, iaiangoia, kakoauaa raoi n am iango ao i nanom, ao bwaina te tituaraoi n tataekinna nakoia aomata nako! (1Tim. 4:15, 16; 1Bet. 3:15) Ao ngkanne, ko a kona ni koaua raoi bwa ko na aki iraanako kamaunaan te waaki ae ngkai. Ma ko na teimatoa ni maiu ao ni kukurei n aki toki!