1-2. Kabwarabwarai baike a riki imwain taekinan ana kabanea n taeka Iesu.

TE BONG aei bon Nitian 14, 33 C.E. Imwini bukinana n te aro ae kewe ao motikan taekana bwa e karaoa te bure ae e bon aki karaoia, e a bwainingareaki Iesu, e kammarakaki, ao ni bobitiaki i aon te kai ni kammaraki. A ribunako neera i baina ao i waena. E namakina te maraki ae korakora ngkana e ikeike, ke ngkana e taetae. Ma e bon riai n taetae. Iai baika kakawaki ake e na taekin.

² Ti na maroroakini ngkai ana taeka Iesu ake e taekin ngke e nangi mate i aon te kai ni kammaraki, ao reireiara ake ti kona ni karekei mai iai. Ke n taekana teuana, ti na “ongo irouna.”​—Mat. 17:5.

3. Tao e taetae ibukia antai Iesu ngke e kangai: “Tamau, kabwarai aia bure”?

³ Tera are e taekinna Iesu? Ngke e bobitiaki i aon te kai, e tataro ni kangai: “Tamau, kabwarai aia bure.” Aia bure antai? E reke otara n ana taeka ake imwina. “A aki ataa te bwai ae a karaoia.” (Ruka 23:​33, 34) N taraana, e taetae Iesu ibukia tautian Rom ake a bobitiia baina ma waena. A aki kinaa raoi bwa antai ngaia. E bae naba n iangoiia tabeman ake a tangira kamateana, ma imwina riki a a kaotiota onimakinana. (Mwa. 2:​36-38) E aki kariaia Iesu te ribuaka are e rinanona, bwa e na teimatoa n un iai ao ni kairiribai. (1Bet. 2:23) Ma e butiia Iehova bwa e na kabwarai aia bure naake a kamatea.

4. Tera reireiara man aron Iesu n tauraoi ni kabwarai aia bure taani kaitaraa?

 ⁴ Tera reireiara man ana taeka Iesu? N aron Iesu, ti riai n tauraoi ni kabwarai aia bure tabemwaang. (IKoro. 3:13) A kona ni kaaitaraira tabeman n ikotaki naba ma ara utu, ibukina bwa a aki ota n ara koaua ke ni baika ti kakaraoi ni maiura. A kona n taekini keewe ibukira, ni kabwainrangira i mataia aomata, n urui ara boki, ke ni kakamaakuira bwa a na kammarakira. Ma n onean mwin ae ti na teimatoa n un irouia, ti kona ni butiia Iehova bwa e na buokiia taani kaaitaraira bwa a na manga butimwaea te koaua n te tai teuana. (Mat. 5:​44, 45) N tabetai e kona ni kangaanga ae ti na kabwarai aia bure, moarara riki ngkana a karaoa ae rangi ni buakaka nakoira. Ma ngkana ti kariaia te un ma te kairiribai bwa e na wakaa i nanora, ti boni kammarakira iai. E kabwarabwaraa ni kangai te tari te aine temanna: “I a ataia ae ngkana I kabwarai buure, tiaki nanona bwa e eti te baere a karaoia ke I kukurei ngkana a karaoa ae buakaka nakoiu. Ma e nanonaki iai bwa I rineia ae N na aki kaikoa uniu irouia.” (TaiAre. 37:8) Ngkana ti motikia bwa ti na kabwarai buure, ti a rineia bwa ti na aki teimatoa n un ao ni kairiribai ibukini baika buakaka ake a karaoaki nakoira.​—IEbe. 4:31, 32.

5. Tera are e beritanna Iesu nakon te tia kamwarua temanna are tauraki i rarikina, ao e aera ngke e karaoa anne?

⁵ Tera are e taekinna Iesu? A tauraki i rarikin Iesu taani kamwarua aika uoman. N te moantai, a kabuakakaa naba Iesu naakai. (Mat. 27:44) Ma imwina riki, e a bitaki nanon are temanna. E a ataia ae bon “akea te bwai ae bure ae e karaoia” Iesu. (Ruka 23:​40, 41) Ma ae kakawaki riki, e kaotia teuaei bwa e kakoauaa ae e na boni kautaki Iesu man te mate ao n tautaeka bwa te uea n te tai teuana. E taku nakon te tia Kamaiu are nangi mate: “Iesu, uringai ngkana ko a roko n am Tautaeka n Uea.” (Ruka 23:42) Ai korakorara ana onimaki teuanne! E kaeka Iesu ni kangai: “E koaua ae I tuangko n te bong aei, ko na mena ma ngai [tiaki n te Tautaeka n Uea, ma] n te Bwaretaiti.” (Ruka 23:43) Noria bwa bon Iesu ae berita nakon teuaei. E ataia Iesu ae e nananoanga Tamana, ngaia are e taetae nakon te tia kamwarua ae nangi mate aei, n anganna te kantaninga ae kakukurei.​—TaiAre. 103:8.

6. Tera reireiara man ana taeka Iesu nakon te tia kamwarua?

⁶ Tera reireiara man ana taeka Iesu? E kaotiota raoi anuan Tamana Iesu. (Ebera 1:3) E kani kabwarai ara bure Iehova ao n nanoangaira. Ma e tii kona ni karaoa anne ngkana ti raraoma ni koaua ibukini baika bubuaka ake ti a tia ni karaoi, ao n onimakina ana karea ni kaboomwi Iesu Kristo. (1Ioa. 1:7) E kangaanga irouia tabeman kakoauaan ae e kona Iehova ni kabwarai aia bure ake a a tia ni karaoi. Ngkana ko namakina anne n tabetai, iangoa aei: Imwain raoi maten Iesu, e kaota nanoangaan te tia kamwarua ae e a tibwa onimaki n te tai anne. Ai batira riki ngkanne kani kaotan ana nanoanga Iehova nakoia taan taromauria aika kakaonimaki, aika karaoa aia kabanea ni konaa n ongeaba n ana tua!​—TaiAre. 51:1; 1Ioa. 2:​1, 2.

7. Ni kaineti ma Ioane 19:26, 27, tera are e taekinna Iesu nakoni Maria ao Ioane, ao e aera ngke e taekina anne?

⁷ Tera are e taekinna Iesu? (Wareka Ioane 19:​26, 27.) E raraoma Iesu iroun tinana are e a bae n tia ni mate buuna ngkai. Tao a kona tarina ma mwaanena n tabeakina tinaia ibukini  baike e kainnanoi ni maiuna. Ma antai ae e na tabeakinna ni kaineti ma ana onimaki? N taraana, a tuai n riki naake tarina bwa taan rimwina. Ma bon te abotoro ae kakaonimaki Ioane ao raoraon naba Iesu ae kaan ma ngaia. E iangoiia Iesu naake a raonna n taromauria Iehova bwa kaain ana utu. (Mat. 12:​46-50) Ngaia are ibukin tangiran ao tabeakinan Maria iroun Iesu, e a mwiokoa Ioane bwa e na tabeakinna ni kaineti ma ana onimaki. E taku Iesu nakon tinana: “Noria! Natim!” Ao e taku nakon Ioane: “Noria! Tinam!” Man te bong anne, e a riki Ioane bwa kaanga natini Maria, ao e tabeakinna n aron ae kaanga bon tinana. E kaotiota Iesu tangiran te aine are e a tia n tabeakinna raoi mangke moani bungiaki, ao  are e a manga tei ngkai i rarikina ngkai e nangi mate!

8. Tera reireiara man ana taeka Iesu nakoni Maria ao Ioane?

⁸ Tera reireiara man ana taeka Iesu? E kona ni korakora riki reitakira ma tarira n te onimaki nakoia ake bon oin ara utu. A kona ni kaaitaraira ara utu ke ni kaaki taekara. Ma n aron are e beritanna Iesu, ngkana ti nimta Iehova ma ana botaki, ti na boni karekeia ‘100 riki mwaitiia’ ara utu. A bati aika a na riki bwa ai aroia natira, tinara, ke tamara. (Mareko 10:​29, 30) Tera am namakin ngkai ko kaaina te utu n te onimaki ae a katiteuanaaki kaaina n te onimaki ao te tangira, ae tangiran Iehova ao bon te itangitangiri i marenaia?​—IKoro. 3:14; 1Bet. 2:17.

9. Tera ae oti n ana taeka Iesu are koreaki ni Mataio 27:46?

⁹ Tera are e taekinna Iesu? Imwain raoi are e nangi mate Iesu, e takarua ni kangai: “Atuau, Atuau, e aera ngkai ko a kitanai?” (Mat. 27:46) E aki kabwarabwaraaki n te Baibara bwa e aera ngke e taekina aei Iesu. Ma iangoi baika kona ni kaotaki n taeka akanne. Te bwai teuana ae ti noria iai bwa ngke e taekin taeka aikai Iesu, e a kakoroa bukin te taetae ni burabeti are n Taian Areru 22:1. * Irarikin anne, a oti n taeka akanne bwa Iehova e bon aki katea “te oo ni kamanomano n otabwaninia” Natina. (Iobi 1:10) E ataia Iesu ae e kariaia Tamana bwa e na kataaki ana onimaki ni karokoa matena, irouia naake a riribaia. Akea te aomata ae e a tia ni kataaki n te aro ae korakora n aron Iesu. Irarikina, e oti raoi n ana taeka akanne bwa e bon aki karaoa te bure ae tau ni kamateaki iai.

10. Tera reireiara man ana taeka Iesu nakon Tamana?

¹⁰ Tera reireiara man ana taeka Iesu? Reireiara teuana iai bwa ti aki kona ni kantaningaa Iehova bwa e na kamanoira mani kangaanga aika a na kataa ara onimaki. N aron Iesu ae kataaki ni karokoa ae kamateaki, ti riai naba n tauraoi ni kaotia bwa ti kakaonimaki e ngae ngkana ti na kamateaki iai. (Mat. 16:​24, 25) Ma e ngae n anne, ti boni kakoauaa raoi bwa e na aki kariaia te Atua bwa ti na kaririaki n ae riaon ara konaa. (1Kor. 10:13) Reireiara riki teuana bwa ti boni kona naba ni karawawataaki n te ribuaka n aron Iesu. (1Bet. 2:​19, 20) A aki karaoa anne taani kaaitaraira ibukina bwa ti karaoa ae bure, ma ibukina bwa ti aki arona aroia kaain te aonnaba ao ti kaotiota taekan te koaua. (Ioa. 17:14; 1Bet. 4:​15, 16) E ataia Iesu bwa e aera ngkai e kariaia Iehova bwa e na rinanon te rawawata. Ma iai taan taromauria Iehova aika kakaonimaki aika rinanon te kataaki, ao a iangoia n tabetai bwa e aera ngkai e kariaia Iehova bwa e na riki anne. (Aba. 1:3) Ma e nananoanga ao e taotaona nanona Atuara, ao e ataia ae tiaki nanona bwa ai akea aia onimaki nakanne. Ma a kainnanoa te kabebeteaki mairouna.​—2Kor. 1:​3, 4.

11. E aera Iesu ngke e taekin taeka aika kaotaki n Ioane 19:28?

¹¹ Tera are e taekinna Iesu? (Wareka Ioane 19:28.) E aera ngke e kangai Iesu: “I a taka”? E karaoa anne bwa “e aonga ni kakororaoaki are e taekinaki ni kibun te koroboki ae tabu,” ae te taetae ni burabeti ae kaotaki n Taian Areru 22:​15, ae kangai: “E a mwautakataka korakorau n ai aron te maibi ni kaatibu, e a nim neweu ma ngangarakeu.” Ao irarikina, e a boni bae ni bora n taka Iesu imwini baike e  a tia n rinanoi n ikotaki ma te maraki ae korakora i aon te kai. E kainnanoa te ibuobuoki ibukini katokan takana.

12. Tera reireiara man ana taeka Iesu ae kangai: “I a taka”?

¹² Tera reireiara man ana taeka Iesu? E aki iangoia Iesu bwa kaotan am namakin boni kaotan ae ko mamaara. Ti aki riai n iangoa naba anne. Tao boni kateira ae ngkana iai kainnanora ao ti aki kani kaotia nakoia tabemwaang. Ma ngkana e a bon roko ae ti a kainnanoa te ibuobuoki, ti aki riai n tabwarabwara ni bubutii buokara. N te katoto, ngkana ti a kara ke ti aoraki, ti kona ni bubutiia te tari temanna bwa e na baonira ni boobwai ke ni kawara ara taokita. Ngkana ti rawawata ke e a bwara nanora, ti kona ni butiia te unimwaane temanna ke raoraora ae e a ikawai n te onimaki bwa e na kakauongo iroura, ke n anganira “te taeka ae raoiroi” bwa ti aonga ni kaungaaki iai. (TaeRab. 12:25) Ti bia uringnga ae a tangirira tarira n te onimaki ao a kani buokira n “tain te rawawata.” (TaeRab. 17:17) Ma a aki kona n ataa ara iango ke ara namakin. A aki kona n ataia ae ti a kainnanoa te ibuobuoki, ma tii ngkana ti kaotia nakoia.

13. Tera are e kakororaoia Iesu ngke e kateimatoa etin arona ni karokoa matena?

¹³ Tera are e taekinna Iesu? Ngke tao e a boo tenua ni bwakantaain Nitian 14, e takarua Iesu ni kangai: “E a tia!” (Ioa. 19:30) Imwaini maten Iesu, e ataia ae e a tia ni karaoi bwaai ni kabane ake e tangiria Iehova bwa e na karaoi. Man arona ni kateimatoa etin arona ni karokoa matena, e a kakororaoi baika bati. Te moan, e kaotia bwa bon te tia kewe Tatan. E kaotia Iesu bwa e kona te aomata ae kororaoi ni kateimatoa etin arona, n aki ongei baike e karaoi Tatan nakoina. Te kauoua, e anga maiuna Iesu bwa te kaboomwi. Rinanoni matena a a kona aomata aika aki kororaoi ni karekea aia iraorao ma te Atua, ao te kantaninga ibukin te maiu are aki toki. Te katenua, e kaotia raoi Iesu bwa bon te tia tautaeka ae raoiroi Iehova, ao e kaitiaka aran Tamana mani kabuakakaana.

14. Tera ae ti na kabanea ara konaa ni karaoia ni katoabong? Kabwarabwaraa.

¹⁴ Tera reireiara man ana taeka Iesu? Ti riai ni karaoa ara kabanea ni konaa ni kateimatoa etin arora ni katoabong. Iangoa ana taeka Brother Maxwell Friend, ae te tia reirei temanna n te Watchtower Bible School of Gilead. N tain te bwabwaro teuana, e taekina aei Brother Friend n ana kabwarabwara ibukin te kakaonimaki: “Tai taningaa te ingabong ibukini karaoan ke taekinan te bwai teuana ae ko kona ni karaoia ngkai. Ko koaua raoi bwa ko na kauia te ingabong? Iangoia ni katoabong bwa anne am kabanea ni bong ni kaotia bwa ko tau ni karekea te maiu are aki toki.” Ngaia are ti bia iangoia ni katoabong bwa anne ara kabanea n tai ni kaotia bwa ti kateimatoa etin arora. Ao ngkana ti kaaitara ma te mate, ti a kona ni kangai nakon Iehova, “Iehova, I a tia ni karaoa au kabanea n tamaroa ni kateimatoa etin arou, ni kaotia bwa bon te tia kewe Tatan, ao ni kaitiaka taekan aram ma riaim n tautaeka!”

15. Ni kaineti ma Ruka 23:​46, tera ae e aki nanokokoraki iai Iesu?

¹⁵ Tera are e taekinna Iesu? (Wareka Ruka 23:46.) E taetae ma te aki nanokokoraki Iesu, ni kangai: “Tamau, I mwiokoa taamneiu i nanoni baim.” E ataia Iesu ae e mena maiuna i nanoni bain Iehova, ao e kakoauaa raoi bwa e na bon uringnga Tamana.

16. Tera reireiam man rongorongon te tia Kakoaua ae 15 ana ririki?

 ¹⁶ Tera reireiara man ana taeka Iesu? Teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova, e ngae naba ngkana e na ruanikai maium. Ngkana ko na karaoa anne, ko riai n “onimakina Iehova ma nanom ni kabane.” (TaeRab. 3:5) Iangoa ana katoto Joshua ae te tia Kakoaua ae 15 ana ririki ae kakaiaki aorakina. E rawa ni butimwaei bwainnaoraki aika a na urua ana tua te Atua. Imwaini matena ao e taku nakon tinana: “Tinau, e na bon tabeakinai Iehova. . . . I kona n tuangko aei tinau, ao I aki nanououa: I ataia ae e na boni manga kautai Iehova n te mangauti. E nora nanou ao I bon tangiria raoi.” * Ti wanawana ngkana ti titirakinira ni kangai, ‘Ngkana I rinanon te kataaki ae N na mate iai, N na teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova ao n onimakinna bwa e na bon uringai?’

17-18. Baikara reireiara aika ti a tia ni karekei? (Nora naba te bwaoki ae “ Reireiara n Ana Kabanea n Taeka Iesu.”)

¹⁷ Ti boni kona ni karekei reireiara aika kakawaki man ana kabanea n taeka Iesu. Ti kauringaki iai bwa ti riai ni kabwarai aia bure tabemwaang, ao ni kakoauaa ae e na boni kabwarai ara bure Iehova. Ti kakabwaiaaki bwa boni kaain ara utu tarira ao mwaanera n te onimaki, ao a tatauraoi ni buokira. Ma ngkana ti kainnanoa te ibuobuoki, ti riai ni bubutii buokara. Ti ataia ae e na boni buokira Iehova n nanomwaaka i aani kataaki. Ao ti nora kakawakin ae ti na iangoia ni katoabong bwa anne ara kabanea ni bong ni kaotia bwa ti kateimatoa etin arora, ao ti kakoauaa bwa e na boni kautiira Iehova ngkana ti mate.

¹⁸ A boni kaakanoa ana taeka Iesu ake e taekin imwaini matena i aon te kai ni kammaraki. Ngkana ti maiuakin reirei ake ti a tia ni maroroakin, ti a boni mutiakina iai ana taeka Iehova ni kaineti ma Natina, ae kangai: “Kam na ongo irouna.”​—Mat. 17:5.