1. Ti na kangaa ni karekea te wanawana, ao tera kakabwaiaara iai?

IEHOVA bon Nibwan te wanawana, ao e tituaraoi n anga te wanawana nakoia aomata. E taku Iakobo 1:5: “Ngkana iai temanna iroumi ae e aki tau wanawanana, ao ke e teimatoa ni butiia te Atua ao e na anganaki, bwa e tituaraoi n anga nakoia aomata ni kabane n aki ngurengure.” Te anga teuana ae ti kona ni karekea iai te wanawana mairoun te Atua, boni butimwaean ana reirei ni kaetieti. Ao te wanawana anne e kona ni kamanoira man aroaro aika aki riai ao ruanikain ara onimaki. (TaeRab. 2:10-12) Ibukin anne, ti a “teimatoa n tangiraki iai iroun te Atua  . . are kairira nakon te maiu are aki toki.”—Iuta 21.

2. Ti na kangaa ni karikirakea tangiran ana reirei ni kaetieti te Atua?

² Ma e kona ni kangaanga butimwaean te reirei ni kaetieti ke iangoana bwa te bwai ae raoiroi, ibukin aroni kaikawaakira ao aki kororaoira. Ti karikirakea tangiran te reirei ni kaetieti ngkana ti nori kakabwaiaara mai iai, ake a kaota ana tangira te Atua ibukira. E taku Taeka N Rabakau 3:11, 12: “Natiu, tai rawa nakon ana reirei ni kaetieti Iehova, . . . bwa akana e tangiriia Iehova ao e boaiia.” Eng, ti bia ururingnga ae e tangira te kabanea n raoiroi ibukira Iehova. (Wareka Ebera 12:5-11.) Ibukina bwa e kinaira raoi te Atua, a riai n taai nako ana reirei ni kaetieti ao boni baika ti kainnanoi. Ti na neneri ngkai iteran te reirei ni kaetieti aika aua: (1) kaetakin arora i bon  iroura, (2) aia reirei ni kaetieti kaaro, (3) te reirei ni kaetieti n te ekaretia ni Kristian, ao (4) te bwai ae kakaiaki riki nakon te maraki i nanon te tai ae uarereke ae reke man te reirei ni kaetieti.

3. E na kangaa te ataei ni karikirakea te nano ni kani kaeta arona i bon irouna? Kabwarabwaraa.

³ E irekereke kaetakin arora i bon iroura ma taotaonan nanora ni kaineti ma aroarora ao ara iango bwa ti aonga ni kanakoraoi riki. Ti aki bungiaki ma te nano ni kani kaetii arora i bon iroura ma ti riai n reiakinna. E kangai kamatataana: Ngkana e moan reireinna te ataei ni bwatika, n angiin te tai e tautaua te bwatika ni kakaetia te karo. Ma ngkana e a kona ni buti raoi, e kona te karo ni kaaki baina teutana te tai. Ngkana e a kona n teimatoa ni buti i bon irouna e a kaaki raoi baina te karo. N aron anne, ngkana a teimatoa kaaro n reirei ni kataneiaia natiia aika uarereke ma te taotaonakinnano “i nanon ana reirei ni kaetieti ao ana kaungaunga Iehova,” a a buokiia iai natiia ni karikirakea te nano ni kani kaetii aroia i bon irouia ao te wanawana.—IEbe. 6:4.

4, 5. (a) E aera bwa kaetakin arora i bon iroura bon iteran naba “te aroaro ae boou”? (b) E aera ngkai ti na aki kabwarai nanora e ngae naba ngkana ti ‘bwaka itiua te tai’?

⁴ E kaineti naba te boto n reirei anne nakoia naake a a tibwa kinaa Iehova ngke a a ikawai. E ngae ngkana tao iai teutana nanoia ni kani kaetii aroia i bon irouia, ma a bon tuai n ikawai n te onimaki. Ma ngkana a a moanna ni karina te “aroaro ae boou” ao a kataia ni kakairi irouni Kristo, a na ririkirake n ikawai riki n te onimaki. (IEbe. 4:23, 24) E kakawaki te aroaro ae kaetan arora i bon iroura ibukin rikirakera n te onimaki. Ti buokaki iai n “rawa nakoni bwaai ni kabane ake a kaitaraa nanon te Atua ao nakon tangirani bwain aon te aba, ao e kataneiaira bwa ti na maiuakina te iangoraoi ao te eti ao tangiran te Atua n te waaki ae ngkai i aon te aba.”—Tit. 2:12.

⁵ Ma e ngae n anne ti bane ni bubure. (TeMin. 7:20) Ma ngkana ti karaoa ae kairua, tiaki nanona bwa e karako ke ai bon akea nanora ni kani kaetiira i bon iroura. E taku Taeka N Rabakau 24:16: “E kona ni bwaka te aomata ae raoiroi itiua te tai ao e na manga teirake.” Tera ae e na buokia n teirake? Bon taamnein te Atua ma tiaki oini korakorana. (Wareka I-Biribi 4:13.) Uaan naba te taamnei anne bon te taubaang ae rangi n irekereke ma kaetakin arora i bon iroura.

6. Ti na kangaa n riki bwa aomata aika taatangira te ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁶ Te tataro, te ukeuke n reirei n te Baibara i bon iroura, ao kananoan ara iango iai, boni baika kakawaki ibukini karikirakean naba kaetan arora i bon iroura. Ma tera ae ko na karaoia ngkana e kangaanga iroum karaoan am ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua ke bon akea nanom iai? Tai kabwaraa nanom. Ma uringnga bwa ngkana ko kariaia Iehova bwa e na buokiko ao e na boni karaoia. E kona ni buokiko bwa ko na “bwarua” ana Taeka. (1Bet. 2:2) Te moan, tataro nakon Iehova bwa ko kainnanoa buokam ni kaineti ma kaetakin arom i bon iroum bwa e aonga n reke am tai n ukeuke n reirei n ana Taeka. Imwina, mwakuria te bwai ae ko tataroia. Tao ko kona ni moanna mani kakaraoan am ukeuke n reirei i nanon te tai ae uarereke. Teutana imwin teutana ane e na bebete ao ni kakukurei riki am ukeuke n reirei! Ni koauana, ane ko na kunea bwa e rangi ni kakawaki taai ake ko aki katabetabeaki iai ngkana ko kananoa am iango i aon ana iango Iehova aika rangi ni kakawaki.—1Tim. 4:15.

7. Ti na kangaa ni buokaki n roko n tiara n te onimaki mani kaetan arora i bon iroura?

⁷ Ti buokaki n roko n tiara n te onimaki mani kaetakin arora i bon iroura. Iangoa ana katoto te karo temanna are namakinna bwa e a bua ingaingana. E tabeaianga iai ao e a katea tiana bwa e na riki bwa te bwaiania ae katoatai ao ni wareki kaongora n ara maekatin aika kaineti ma ana kangaanga aei. Ni karaoan aei ao te  tatataro, e a kakorakoraaki iai ana iraorao ma Iehova ao nanona ni kani bwaiania. E baireia naba bwa e na karaoa te mwakuri ni bwaiania ae aki katoatai ngkana e konaa. Tera mwina? N aki ongei bwaai n tutuki, e teimatoa ni kaatuua ana iango n tiana ae e na riki bwa te bwaiania ae katoatai ao n tokina e a roko iai.

8-10. Tera ae kona ni buokiia kaaro aika Kristian bwa a na kaikawaiia natiia bwa a na beku ibukin Iehova? Kabwarabwaraa.

⁸ Iai mwiokoaia kaaro aika Kristian ae rangi ni kakawaki bwa a na kaikawaiia natiia “i nanon ana reirei ni kaetieti ao ana kaungaunga Iehova.” (IEbe. 6:4) Moan te kangaanga riki karaoan aei n te aonnaba ae ngkai. (2Tim. 3:1-5) A aki bungiaki ataei ma ataakin ae eti ao ae kairua ao mataniwin nanoia e tuai n reireinaki ni kataneiaaki. Ngaia are e kainnanoaki te reirei ni kaetieti ibukini kataneiaakina. (IRom 2:14, 15) E taekinaki n te boki teuana ae kabwarabwaraa te Baibara bwa te taetae ni Kuriiti ae rairaki bwa “reirei ni kaetieti” e kona naba n rairaki bwa “rikiraken te teei.”

⁹ Ngkana a anganaki ataei te reirei ni kaetieti ma te tangira a namakinna iai bwa a kamanoaki n angiin te tai. A ataia ae iai tian te inaomata ao bwaai ni kabane ake a karaoi ni maiuia bon iai mwia aika raraoi ke aika bubuaka. Ai kakawakira ibukia kaaro aika Kristian bwa a na onimakina wanawanan Iehova ibukini buokaia ni kaikawaiia natiia! Tai mwaninga ae a kakaokoro iango ao aanga ibukini kaikawaakia ataei, n te aba teuana ma teuana ao n te roro teuana ma teuana. Ngkana a onimakina te Atua kaaro, ane a na aki katautaua bwa tera ae a riai ni karaoia ke n onimakin oin rabakauia ke aia iango aomata.

¹⁰ Ti kona ni karekei reireiara man ana katoto Noa. Ngke e tuangaki Noa iroun Iehova bwa e na kabaa te aake, e aki kona n onimakina rabakauna. E tuai ni kabaa te aake mai mwaina. Ngaia are e onimakina Iehova ao e karaoia “n aron tuangana” irouna. (KBwaai 6:22) Tera mwina? E a bon nakoraoi naba ana mwakuri n te moantai. E riai ni karaoa anne! E riki naba Noa bwa te karo ae nakoraoi aroarona. Bukin tera? Ibukina bwa e onimakina wanawanan te Atua. Ngaia are e reireinia raoi natina ao e katea te katoto ae raoiroi ibukia, ae te bwai ae rangi ni kangaanga karaoana n taai aika bubuaka ake imwain te Ieka.—KBwaai 6:5.

11. Tera aroni kakawakin aia katoto kaaro ngkana a reireinia ni kataneiaia natiia?

¹¹ Ngkana kaaro ngkami, kam na kangaa ni kaikawaiia natimi ‘n aron tuangakimi’? Ongeaba iroun Iehova. Kakairi n ana kaetieti ibukin aromi ni kaikawaiia natimi rinanon ana Taeka ao te kairiri ae ti anganganaki n ana botaki. Rimwi riki, ane a na kaitauingkami natimi ibukin anne! E korea ae kangai te tari te mwaane temanna: “I rangi ni kaitauia au karo ibukin aroia ni kaikawaai. A karaoa aia kabanea ni konaa bwa a na ringa nanou. A riai ni kamoamoaaki riki ibukin rikiraken au onimaki.” E ngae naba ngkana a karaoa aia kabanea ni konaa kaaro n reireinia natiia, ma tabeman ataei a boni kitana  naba Iehova. Ma a itiaki mataniwin nanoia kaaro ake a kataia ni karina te koaua i nanon natiia. A kona naba ni kantaningaa natiia ae aki ongeaba bwa e na manga okira Iehova n te bong teuana.

12, 13. (a) A na kangaa ni kaotia kaaro aika Kristian bwa a ongeaba iroun te Atua ngkana e kabaneaki natiia? (b) E kangaa te utu teuana ni kakabwaiaaki man ongeabaia kaaro iroun Iehova?

¹² Teuana naba kataakin aia ongeaba kaaro tabeman ae moan te kangaanga, bon reitakia ma natiia ae kabaneaki man te ekaretia. Iangoa ana katoto temanna te tina ngke e a kitania natina te aine ae kabaneaki. E taku te tina aei: “I ukoukora aonau rinanon ara boki bwa I aonga ni kaai ni maeka ma natiu ao tibuu.” Ma e buokaki neiei irouni buuna bwa e na uringnga ae ai tiaki tabeia natiia ao a riai ni kaota kakaonimakia ni koaua nakon Iehova.

¹³ Tabeua te ririki imwina, e a manga kaokaki natiia. E taku te tina aei: “E a kuri ni katoabong ngkai ana tareboon ke ana text nakoiu! E rangi ni karineai ma kaainnabau ibukina bwa e ataia ae ti ongeaba iroun te Atua. E a kaan riki ara reitaki ngkai.” Ngkana iai natim ae kabaneaki man te ekaretia, ko na “onimakina Iehova ma nanom ni kabane, ao [n aki] onimakina oin am ataibwai”? (TaeRab. 3:5, 6) Uringnga are ana reirei ni kaetieti Iehova boni kaotan wanawanana ao ana tangira ae akea kabotauana. Tai mwaninga are e anga Natina ibukia aomata ni kabane ao ibukin naba natim. E aki tangiria te Atua bwa e na kamaunaaki temanna. (Wareka 2 Betero 3:9.) Ngaia are kaaro, onimakina ana reirei ni kaetieti Iehova ao ana kairiri, e ngae naba ngkana e kammaraki te ongeaba iai. Eng, boutokaa ana reirei ni kaetieti te Atua ao tai kaitaraa.

14. Ti na kangaa ni kakabwaiaaki man ana kaetieti Iehova ae e katauraoia rinanon “te toro ae kakaonimaki”?

¹⁴ E berita Iehova bwa e na kawakina te ekaretia ni Kristian, e na kamanoa, ao e na reireinia kaaina. E karaoa anne n aanga aika bati. N te katoto, e mwiokoa Natina bwa e na tararuaa te ekaretia, ao Iesu e mwiokoa te “toro ae kakaonimaki” bwa e na katauraoa te amwarake n taamnei n te tai ae riai. (Ruka 12:42) A katauraoaki n aanga aika bati amwarake n taamnei ibukin te kairiri ao te reirei ni kaetieti. Titirakiniko ni kangai, ‘Mwaitira okiokin kaungaau n te kabwarabwara ke n ara boki bwa N na bita arou n iaiango ao aroarou?’ Ngkana ko a tia ni karaoi bitaki akanne, ko riai ni kukurei! Ko kaotia iai bwa ko kariaia Iehova bwa e na bitii aroarom, ke e na anganiko ana reirei ni kaetieti bwa ko aonga ni kakabwaiaaki.—TaeRab. 2:1-5.

15, 16. (a) Ti na kangaa ni kakabwaiaaki n aia mwakuri “mwaane ake a a riki bwa bwaai n tituaraoi” n te ekaretia? (b) Tera ae ti riai ni karaoia bwa a aonga ni kukurei riki unimwaane n aia beku?

¹⁵ E anga naba Kristo nakon te ekaretia “mwaane ake a a riki bwa bwaai n tituaraoi” aika unimwaane, bwa a na kawakina ana nanai te Atua. (IEbe. 4:8, 11-13) Ti na kangaa ni kakabwaiaaki mani bwaintangira akanne? Te anga teuana boni man arora ni kakairi n aia onimaki ao aia katoto aika raraoi. Te anga riki teuana bon ongeabara n aia reirei ni kairiri man te Baibara. (Wareka Ebera 13:7, 17.) Uringnga bwa a tangirira unimwaane ao a ingainga ni kan nora rikiraken ara onimaki. N te katoto, ngkana a noria bwa ti a aki kaakaei bobotaki ke e a kekerikaaki ingaingara, a na boni waekoa n roko ni buokira. A na ongora iroura ao n anganira te kaungaunga ma te tangira ao te reirei ni kairiri man te Baibara ae kaineti raoi ma ara kangaanga. Ko iaiangoa te ibuobuoki anne bwa kaotan tangiram iroun Iehova?

¹⁶ Ururingnga ae e kona naba ni kangaanga irouia unimwaane bwa a na kawarira n anganira te reirei ni kairiri ae ti kainnanoia. N te katoto, iangoia bwa tera aroni kangaangan tabekan ana taeka te burabeti are Natan nakon te Uea ae Tawita ngke e kataia ni karabaa ana bure ae kakaiaki! (2Tam. 12:1-14) N aron anne, e bae naba te abotoro Bauro ni kaninikoriaa  ngke e nang kaeta Betero ae temanna i buakoia abotoro ake 12, are e kaota te inanonano nakoia tarina n te onimaki aika I-Iutaia. (IKar. 2:11-14) Ngaia are ko na kangaa ni kabebetea uotaia unimwaane n am ekaretia ni kaineti ma anne? Bwaina te nanorinano, te kai kawaraki, ao te kakaitau. Iaiangoa aia ibuobuoki bwa kaotan tangiram iroun te Atua. Ko na aki tii kakabwaiaaki iai ma ko a karakaa riki iai kimwareireia unimwaane n aia beku.

17. E kangaa te tari te aine temanna ni kakabwaiaaki n aia ibuobuoki ao aia tangira unimwaane n te ekaretia?

¹⁷ E kangaanga iroun te tari te aine temanna bwa e na tangira Iehova imwini baika riki nakoina rimoa. E taku: “Ngkana I taonaki n te rawawata ibukin arou ake rimoa ao kangaanga riki tabeua, I ataia bwa I riai ni maroro ma unimwaane. A bon aki boaai ke n tiribureai, ma a kaungaai ao ni kakorakoraai. Imwini bobotaki nako e na bae temanna i buakoia n titirakinai bwa I uara e ngae naba ngke a rangi n tatabetabe. Ibukin arou rimoa, e a kangaanga irou iangoan ae I tau n tangiraki iroun te Atua. Ma e okioki Iehova ni kamanenaia kaain te ekaretia ao unimwaane bwa a na kaota ana tangira ibukiu. I tataroia bwa N na aki manga kitanna.”

18, 19. Tera ae kammaraki riki nakon te maraki ae reke man te reirei ni kaetieti? Kabwarabwaraa.

¹⁸ E kona ni kammaraki te reirei ni kaetieti ma e a rangi ni kammaraki riki mwin te rawa ni butimwaea ana reirei ni kaetieti te Atua. (Ebera 12:11) Iangoa ana katoto Kain ao te Uea ae Tetekia. Ngke e a rikirake irouni Kain ribaan ao kan tiringan Abera, e kauringnga te Atua ni kangai: “E aera ngkai ko urarake n un ma n rawawata? Ngkana ko a manga karaoa ae raoiroi, ao tiaki ko na manga akoaki? Ma ngkana ko aki karaoa ae raoiroi, ao e kakaran te bure i matan te mataroa bwa e kan taua arom, ma ko kona n tokanikai i aona?” (KBwaai 4:6, 7) E rawa Kain nakon ana reirei ni kaetieti Iehova, e tiringa tarina, ao e a rotakibuaka ni kangaanga aika kakaiaki ake a reke imwin ana bure. (KBwaai 4:11, 12) E na bebete riki te maraki are e na reke irouna ni boaakina iroun Iehova ni kabotauaki ma ake a reke irouna imwina.

¹⁹ Tetekia bon te uea ae mamaara ao ni buakaka are e tautaeka ni boong ake e korakora iai te buakaka i Ierutarem. E okioki te burabeti ae Ieremia ni kauringnga bwa e na kitan aroarona aika bubuaka, ma e rawa te uea ni butimwaea ana reirei ni kaetieti te Atua. Ao e a manga taia naba uaan ana mwakuri ae kananokawaki. (Ier. 52:8-11) Ai korakorara nanon Iehova ni kani katanira man te rawawata ae aron anne ae e bon aki riai n reke iroura!—Wareka Itaia 48:17, 18.

20. Tera ae e na riki nakoia naake a butimwaea ana reirei ni kaetieti te Atua ao naake a rawa ni butimwaeia?

²⁰ Ni boong aikai, a bati n te aonnaba aika katinanikui ana reirei ni kaetieti te Atua n ikotaki naba ma kaetakin aroia i bon irouia. Ma aomata akanne a na waekoa n taonaki n rawawata aika kakaiaki ni mwin aia mwakuri. (TaeRab. 1:24-31) Ngaia are ti bia “ongora n te reirei ni kaetieti ao [ti] na wanawana.” E kangai Taeka N Rabakau 4:13, “taua te reirei ni kaetieti, ao tai kanakoa. Kawakinna bwa boni maium.”