1. Tera te kantaninga ae kakukurei are mena i mwaia I-Iutaia ake a kataenikaiaki?

 E RANGI ni korakora kimwareireia I-Iutaia. E “kauekea nanon Tairati are Ueani Botia” Iehova ae te Atua bwa e na kainaomataia tibun Iteraera ake a a tia n tautoronaki i Baburon i nanon te tai ae maan. E kanakoa ana katanoata te uea ibukia I-Iutaia bwa a na okiri abaia “ao ni manga katea ana auti Iehova ae Atuan Iteraera.” (Etira 1:1, 3) Ai kakimwareireira te katanoata anne! Nanon anne bwa e nang kaokaki taromaurian te Atua ae koaua n te aba are e angania ana aomata.

2. Tera are a moani karaoia I-Iutaia ngke a a okira Ierutarem?

² N 537 B.C.E., ao I-Iutaia aika taenikai a moan roko i Ierutarem, are atuni kaawan te tautaeka n uea mai maiaki ae Iuta. Ao a waekoa ni mwakuria katean te tembora, ao n 536 B.C.E. e a tei aana!

3. Antai ake a kaaitaraia I-Iutaia?

³ Ngke a a moana katean te tembora, a bati aomata ake a a moanna ni kaaitaraia. Ao aomata ake i rarikia “a teimatoa . . . ni kamamaarai nanoia kaain Iuta ao ni kabwarai nanoia man te kateitei.” (Etr 4:4) Anne are e a karekea aia kangaanga ao e a ririkirake riki ni buakaka. N 522 B.C.E., ao e a riki Atatokititi bwa ueani Botia ae boou. * A iangoia taani kakaaitara aikai bwa ngkai e a tei te uea ae boou, e nang reke aia tai ni katoka te mwakuri ni kateitei man aroia ni “kauekea te kangaanga n aran te tua.” (TaiAre. 94:20) A tuanga te Uea ae Atatokititi bwa a baireia naba I-Iutaia aikai bwa a na karitei nakoina. (Etr 4:11-16) E kakoauaa aia kewe aei te uea ao e tua bwa e na toki  katean te tembora. (Etira 4:17-23) Ao e a toki aia mwakuri taani katea te tembora.—Etira 4:24.

4. Tera are e karaoia Iehova imwini katokani katean te tembora irouia taan kakaaitara? (Ita. 55:11)

⁴ A kamatoai nanoia kaain te aba ake beekan ao tabeman man te tautaeka ni Botia bwa a na katoka manga katean te tembora. Ma Iehova e kateimatoa te waaki ni kateitei, ao e kakakoroi bukin ana kantaninga. (Wareka Itaia 55:11.) E kateirakea te burabeti ae ninikoria are Tekaria ao e anganna miitara aika rangi ni kaunganano teuana imwin teuana ake e na kaungaia iai aomata. A buokaki I-Iutaia ni miitara akana kaunganano akanne, bwa a na ataia ae a aki riai ni maakuia taani kakaaitaraia, ao a kaungaaki iai bwa a na waakinaanako ana mwakuri Iehova. N te kanimaua ni miitara, ao Tekaria e nora te kaintaura ao aroka aika oriwa aika uakai.

5. Tera ae ti na rinanona n te kaongora aio?

⁵ A boni bae ni bwara nanora n taai tabetai. Ngaia are ti boni kona ni kakabwaiaaki n iangoani kaungaaia tibun Iteraera mairoun Iehova, rinanon ana kanimaua ni miitara Tekaria. Otara raoi n te miitara aei, ti a buokaki iai bwa ti na kakaonimaki ni beku ibukin Iehova n aki ongea te kakaaitara, ngkana a a riki bitaki, ao ngkana ti anganaki te kaetieti ae ti aki ota raoi iai.

6. A kangaa ni kakorakoraaki I-Iutaia, n te miitara ibukin te kaintaura ao aroka aika oriwa aika uakai ake a taekinaki n Tekaria 4:1-3? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁶ Wareka Tekaria 4:1-3. A kaninikoriaaki I-Iutaia n te miitara are te kaintaura ao aroka aika oriwa aika uakai, bwa a na tokanikai i aoni kaitaraakia. N te aro raa? Ko noria ae e teimatoa n tauraoi bwaan te kaintaura? E bon raanga te oera man aroka aika oriwa aika uakai aikai nako nanon te boora ao imwina nakon tauran te kaintaura aika itiua. Ao a a teimatoa iai n ura taura aikai. E titiraki ni kangai Tekaria: “Tera nanoni baikai?” Ao e kaeka te anera n ana taeka Iehova aei: “‘Tiaki rinanon te taanga ni buaka, ao tiaki naba n te korakora, ma rinanon taamneiu,’ bon ana taeka Iehova ae Atuaia taanga ni buaka.” (Tek. 4:4, 6) E tei te oera are man aroka aikai ibukin taamnein Iehova ae mwaaka, ae aki kona n tare. E rangi ni mwaaka riki te taamnei ae raoiroi are mairoun te Atua nakon ana taanga ni buaka te Embwaea ni Botia. A kona ni katiaa raoi aia mwakuri taani katea te tembora n aki ongea te kakaaitara, man ana boutoka Iehova. Ai kaungananora te rongorongo aei! Te bwai ae a riai ni karaoia I-Iutaia, bon onimakinan Iehova ao manga moanakin te mwakuri ni kateitei. Ao a boni karaoa anne, n aki ongea katabuakan te mwakuri.

7. Tera te bitaki are karekea kabebeteaia taani katea te tembora?

⁷ A kabebeteaki taani katea te tembora n te bitaki. Tera te bitaki anne? N 520 B.C.E., e a tautaeka te uea ae boou ae Tairati I i aoni Botia. N ana kauoua n ririki n tautaeka, e a kunea bwa e aki eti i aan te tua katokan te mwakuri ni kateitei ibukin te tembora. Ao e a anga ana taeka bwa e na katiaaki te mwakuri. (Etira 6:1-3) A mimi aomata ni kabane n te babaire anne, ma a bati riki baike e karaoi te uea. E tua naba nakoia kaain rarikia bwa a na katoka kaitaraakia I-Iutaia, ao a na angania te mwane ma bwaai nako ake a kainnanoaki ibukini katiaan te tembora. (Etira 6:7-12) Ao e tia raoi katean te tembora n 515 B.C.E.—Etira 6:15.

8. E aera ngkai ko kona n ninikoria ngkana a kakaaitarako tabemwaang?

 ⁸ Ni boong aikai, a bati naba taan taromauria Iehova aika kaitaraaki irouia tabemwaang. N te katoto, a maeka tabeman n aaba ake e tiatianaki iai ara mwakuri. Iai ikanne taari aika kabureaki ao “ni katikaki nako mataia kowana ao ueea” bwa te bwai ni kaotioti nakoia. (Mat. 10:17, 18) N tabetai ao te bitaki n te tautaeka, e kona n reke iai angaia taari n inaomata n taromauri. Ke e kona ni karaoa ana moti te tia moti ae akoi are ti a inaomata iai n taromauri. A nanomwaaka taani Kakoaua riki tabeman i aani kaitaraakia aika kakaokoro. A maeka n te aba ae a inaomata iai n taromauria Iehova, ma a teimatoa naba n rinanon te kakaaitara mairouia kaain aia utu ake a iangoia bwa a na katoka aia beku ibukin Atuaia. (Mat. 10:32-36) N taai aika bati, a kona ni katoka kaitaraakira kaain ara utu ngkana a ataia ae a aki kona ni katoka ara mwakuri ibukin Iehova. N tabetai ao te koraki ake a kaaitaraira n te aro ae iowawa, a a manga kona n riki bwa taani Kakoaua aika ingainga nanoia imwina riki. Ngkana ko rinanon te kakaaitara, tai katoka am beku ibukin Iehova, ma kaninikoriako. E boni buokiko Iehova n taamneina ae mwaaka, ngaia are akea te bwai ae ko na maakua!

9. E aera bwa a nanokawaki tabeman I-Iutaia ngke a nora katean aan te tembora ae boou?

⁹ Ngke e kateaki aan te tembora ae boou, a tang tabeman I-Iutaia ake a a kara. (Etira 3:12) A a tia n nora tamaroan te tembora are e kateia Toromon ao a iangoia bwa te tembora ae boou aei e na bon “akea bongana ni kabotauaki” ma are rimoa. (Akai. 2:2, 3) A bon rangi n nanokawaki ibukina bwa a kabotaua te tembora ae boou ma are rimoa. A na buokaki n tokanikai i aon nanokawakia n ana miitara Tekaria. Ma n te aro raa?

10. A kangaa ana taeka te anera ake n Tekaria 4:8-10 ni buokiia I-Iutaia bwa a na tokanikai i aon nanokawakia?

¹⁰ Wareka Tekaria 4:8-10. Tera ae nanonna te anera ngke e taekina ae I-Iutaia, a na boni “kimwareirei ao n nora te kora ni kaeti i nanoni bain Terubabera” are aia kowana I-Iutaia? Te kora ni kaeti bon te bwai ni mwakuri ibukini kaotan te bwai teuana bwa e eti raoi ke e aki bwakee. E kaotaki n ana taeka te anera nakoia ana aomata te Atua bwa e ngae ngke e taraa ni mangori te tembora nakon are rimoa ma e na  boni katiaaki n aron are e tangiria Iehova. E boni kukurei iai, ma ngaia are e aera bwa a na aki kukurei? Te bwai ae kakawaki iroun Iehova, e riai ni boraoi ma are e tangiria n te taromauri ae karaoaki n ana tembora ae boou aei. Ngkana I-Iutaia a iaiangoa taromaurian Iehova n te aro ae kukurei iai ao ni karekea akoaia irouna, e na manga oki kimwareireia.

11. Baikara kangaanga ake a aitara ma ngaai taan taromauria Iehova tabeman ni boong aikai?

¹¹ Bon te kangaanga nakoia aomata aika bati i buakora ngkana a a riki bitaki. Tabeman ake a a tia ni beku ni kabwanina aia tai n te tai ae maan n te itera teuana, e kona ni manga bitaki mwiokoaia. Ao tabeman, e a riai n toki aia beku are a rangi n tangiria bwa a a kara. Ti kona n nanokawaki ngkana ti kaaitara ma te bitaki ae aekan anne. N te moantai, ti kona n aki ota raoi n te babaire ke ti aki butimwaeia. Ti kona naba n iangoia bwa a raoiroi riki arora rimoa. Ao a kona naba ni bwara nanora n iangoan ae ti a aki kona ngkai ni karaoa ae bati riki ibukin Iehova. (TaeRab. 24:10) Ti na kangaa ni buokaki bwa ti na teimatoa ni karaoa ara kabanea n tamaroa nakon Atuara man ana miitara Tekaria?

12. E na kangaa ana miitara Tekaria ni buokira bwa ti na teimatoa ni kimwareirei, e ngae naba ngkana a a riki bitaki?

¹² Ti kona ni kaaitarai riki bitaki ngkana ti kakairi n aron Iehova n iaiango. E boni karaoi baika kakannato ni boong aikai ao ti rangi ni kakabwaiaaki ngkai ti riki bwa raona ni mwakuri. (1Kor. 3:9) A kona ni bitaki mwiokoara, ma e aki kona ni bitaki tangirara iroun Iehova. Ma ngkana iai te bitaki teuana n te botaki ae ti rotaki iai, tai kabanea am tai n iaiangoa bukini karaoan te bitaki. N oneani mwin are ko na iaiangoi “boong ake rimoa,” butiia Iehova bwa ko na iangoa te bitaki n te aro ae riai. (TeMin. 7:10) N oneani mwin naba are ko na iaiangoi bwaai aika ko a aikoa kona ni karaoi, iaiangoi bwaai aika ko kona ni karaoi. E reke reireiara man ana miitara Tekaria bwa ti na teimatoa n iaiangoi baika raraoi. Ngaia are ti bia teimatoa ni kimwareirei ao ni kakaonimaki, e ngae ngkana a a riki bitaki.

13. E aera bwa tibun Iteraera tabeman a namakinna bwa e kairua te babaire ibukini manga katean te tembora?

¹³ E boni katokaki te mwakuri ibukini manga katean te tembora. Ma naake a rineaki bwa  taani kairiri ae te Ibonga ae Rietata are Ietua (ke Iotua) ao te Kowana are Terubabera a a “moana manga katean ana auti te Atua.” (Etira 5:1, 2) A iangoia tabeman I-Iutaia bwa e kairua te babaire anne. A bon aki kona ni karabaia I-Iutaia ngkai a katea te tembora. A ataia bwa a na boni karaoa aia kabanea ni konaa aia kairiribai ni katoka te mwakuri. A boni kainnanoa naba karauan nanoia mwaane aika onimakinaki aika Iotua ao Terubabera, ao e boni boutokaia Iehova. Ao a boni karekea anne. N te aro raa?

14. Ni kaineti ma Tekaria 4:12, 14, tera te karaunano are a karekea te Ibonga ae Rietata are Iotua ao te Kowana are Terubabera?

¹⁴ Wareka Tekaria 4:12, 14. N iteran te miitara aei, ao te anera e kaotia nakoia ana burabeti te Atua aika kakaonimaki bwa aroka aika oriwa aika uakai, a tei ibukia “aomata aika kabiraki aika uoman” ake Iotua ao Terubabera. A taekinaki naaka uoman aikai bwa aongkoa a “tei i rarikin Uean te aonnaba ni kabutaa,” ae Iehova. Ai kakabwaiaakira ni mwiokoaia aei! E bon onimakinia Iehova. A kona naba tibun Iteraera n onimakinia mwaane aikai ni baike a tuangia bwa a na karaoi, ibukina bwa Iehova e kamanenaia bwa a na kaiririia tibun Iteraera.

15. Ti na kangaa ni kaotia bwa ti butimwaea ana kairiri Iehova aika n ana Taeka?

¹⁵ Te anga teuana are e teimatoa ni kamanena Iehova ibukini kairiraia ana aomata ni boong aikai, bon rinanon Ana Taeka ae te Baibara. N te boki ane tabu anne, e bon tuangira iai arora n taromauria ae boraoi ma nanona. Ti na kangaa ni kaotia bwa ti butimwaea te kairiri ae ti karekea man Ana Taeka te Atua? Boni man ongeabara raoi iai ao karekean ara tai ni wawarekia ao n ota iai. Titirakiniko ni kangai: ‘Ngkana I wareka te Baibara ke ara boki teuana, I toki moa ao I kananoa au iango iai? I kataia ni karekea otau n ana koaua te Baibara “ake e kangaanga te ota iai”? Ke I a bon ienikuri naba ni warekia nako?’ (2Bet. 3:16) Ngkana ti karekei ara tai n iaiangoi ana reirei Iehova, ti na boni kona n tou mwin ana kaetieti ao ni kakororaoa ara mwakuri n uarongorongo.—1Tim. 4:15, 16.

16. Ngkana ti aki ota raoi n te kaetieti mairoun “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana,” tera ae e na buokira bwa ti na ongeaba iai?

¹⁶ Te anga riki teuana ae e kairirira iai Iehova, bon man arona ni katauraoa te kairiri rinanon “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana.” (Mat. 24:45) N tabetai ao te toro aei e kona n anganira te kaetieti ae ti aki ota raoi  iai. N te katoto, ti kona n anganaki kaetieti tabeua ibukini katauraoara ao kamanoara imwain te kabuanibwai ae karina are ti kona n iangoia bwa e aki kona n riki n ara tabo. Ke ti kona n iangoia bwa e a manga rangi n riao tabeaiangan te toro aei n taini butinakon te aoraki. Tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti iangoia bwa a aki rangi ni manena kaetieti ake ti anganaki? Ti riai n iangoa aroni kakabwaiaaia tibun Iteraera ngke a ongeaba nakon te reirei ni kairiri ake a anganaki rinanoia Iotua ao Terubabera. Ti kona naba n iaiangoi rongorongo man te Baibara ake ti a tia ni wareki. N tabetai, a karekea te kaetieti ana aomata te Atua ake a kona n iangoaki bwa a aki manena man ana taratara te aomata, ma a boni kamaiuaki iai.—MotiTae. 7:7; 8:10.

17. Tera aron rotakia I-Iutaia n te miitara ibukin te kaintaura ao aroka aika oriwa aika uakai?

¹⁷ E kona n taraa ni kimototo te kanimaua ni miitara are e noria Tekaria, ma e boni buokiia I-Iutaia bwa a na karekea te iango ae tamaroa ibukin aia mwakuri ao aia taromauri. Ngkana a maiuakina reireiaia are reke man te bwai are e noria Tekaria, a na namakina iai ana boutoka Iehova ao ana kairiri. A buokaki n ana ibuobuoki taamnein Iehova ae mwaaka, bwa a na teimatoa ni mwakuri ao ni manga karekea kimwareireia.—Etira 6:16.

18. E na tera aron rotakini maium n ana miitara Tekaria?

¹⁸ E kona ni korakora rotakini maium n ana miitara Tekaria ibukin te kaintaura ao aroka aika oriwa aika uakai. Ti a tia ni maroroakinna bwa e kona ni buokiko n anganiko te korakora ae ko kainnanoia ngkana a kaaitarako tabemwaang, te kimwareirei ae ko kainnanoia ngkana a a riki bitaki ni maium, ao kakoauaan ae ko riai n ongeaba n te kaetieti ae ko aki ota raoi iai. Tera ae ko riai ni karaoia ngkana ko aitara ma kangaanga ni maium? Nora te bwai are e noria Tekaria ae te bwai ni kakoaua bwa e tabeakinia Ana aomata Iehova. Imwina, mwakuria te bwai ae ko noria n arom n onimakina Iehova ao n teimatoa n taromauria ma nanom ni kabane. (Mat. 22:37) Ngkana ko karaoa anne, e na boni buokiko Iehova ni beku irouna ma te kimwareirei n aki toki.—IKoro. 1:10, 11.