1. Tera ae taekinaki ibukia ana aomata te Atua n te boki ae Te Kaotioti?

 E KAOTAKI n te boki ae Te Kaotioti bwa e a tia n tei Ana Tautaeka n Uea te Atua i karawa ao e a tia ni karenakoaki Tatan mai iai. (TeKao. 12:1-9) A a rangi n rau kaaini karawa, ma e a karikii kangaanga nakoira Tatan. Bukin tera? Ibukina bwa e a rangi n un ao e a buakania aika kakaonimaki ni beku ibukin Iehova n te aonnaba.—TeKao. 12:12, 15, 17.

2. Tera ae na buokira n teimatoa ni kakaonimaki?

² Ti na kangaa n teimatoa ni kakaonimaki n aki ongea buakanakira iroun Tatan? (TeKao. 13:10) Ti na boni buokaki man ataakin te bae e na riki n taai aika imwaira. N te katoto, n Te Kaotioti ao te abotoro Ioane, e taekini kakabwaia tabeua aika ti na waekoa ni karekei. Teuana mai iai boni kamaunaaia taani kairiribai nakon te Atua. Ti na nenera ngkai aroni kabwarabwaraaia taani kairiribai aikai n Te Kaotioti ao te bwai ae e na riki nakoia.

3. Baikara kanikina tabeua aika taekinaki n Te Kaotioti?

³ Ni moani kibun te boki ae Te Kaotioti, ao ti tuangaki iai bwa te rongorongo ae ti nang warekia, e boni kabwarabwaraaki n “taiani kanikina,” ke n taetae ni kaikonaki. (TeKao. 1:1) Ti na wareki imwina taekaia maan aika tiritiri aika a tei ibukia taani kairiribai nakon te Atua. N te katoto, iai “te man ae tiritiri ae otirake mai taari.” Iai “tengauni korona ao itiua atuna.” (TeKao. 13:1) E rimwiaki te man anne iroun “temanna riki te man ae tiritiri ae otirake mai aantano.” E taetae te man anne n aron te rakon ao e “kabwakaa te ai mai karawa.” (TeKao. 13:11-13) Imwina, ti nora te man ae kaokoro ae “te man ae tiritiri  ae uraroo,” ae e tekateka i aona te kabekaau. A tei maan aika tiritiri aika teniman aikai ibukia taani kairiribai nakon Iehova ae te Atua ao ana Tautaeka n Uea. E kakawaki bwa ti na kinaia.—TeKao. 17:1, 3.

4-5. Ti kangaa ni buokaki n Taniera 7:15-17 bwa ti na atai nanoni kanikina aikai?

⁴ Imwaini kinaakia taani kairiribai aikai, ti riai moa n atai nanoni kaikonaki aikai. E kakawaki ataakin ae te Baibara, e na boni kabwarabwarai kanoana. A bati kaikonaki n Te Kaotioti ae a a kamani kabwarabwaraaki ni bokin riki te Baibara ake tabeua. N te katoto, te burabeti ae Taniera e mii bwa a “waerake maan aika totoa aika aman mai taari.” (Tan. 7:1-3) E kaotia nakoira Taniera bwa a tei maan aika totoa aikai ibukia aman “ueea,” ke tautaeka. (Wareka Taniera 7:15-17.) Ao ibukin anne, ti a ataia bwa maan ake a taekinaki n Te Kaotioti a bon tei naba ibukin taian tautaeka.

⁵ Ti na neneri ngkai kanikina tabeua aika taekinaki n Te Kaotioti. Ni karaoan anne, ti na nora iai aroni buokara n te Baibara bwa ti na atai nanoni kanikina aikai. Ti na moanna mairouia maan aika tiritiri. Te moan, ti na ataia bwa a tei ibukin tera maan aikai. Imwina, tera ae na riki nakoia. Ao ni kabaneana, ti na rinanoi nanoni baika riki aikai nakoira.

6. Tera te man ae tiritiri are itiua atuna ae taekinaki n Te Kaotioti 13:1-4?

⁶ Tera te man ae tiritiri are itiua atuna? (Wareka Te Kaotioti 13:1-4.) Ti noria bwa te man aei, ai aron taraan te rebwari ma waena ai aroni waen te bea, ao wina ai aroni win te raian, ao tengauni korona. Titeboo kabwarabwara aikai ma kabwarabwaraaia maan ake aman ake a mwaneweaki n Taniera mwakoro 7. Ma n te boki ae Te Kaotioti, a bane kanikina aikai i aon te man ae tii temanna, ao tiaki maan aika aman aika kaokoro. Ao te man ae tiritiri aei, e aki tei ibukin tii teuana te tautaeka, ke te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. E taekinna Ioane bwa e tautaeka “i aoia baronga nako, ma botannaomata, ma taian taetae, ao natannaomata.” Ngaia are e riai ni korakora riki nakon tautaeka ake tabeua. (TeKao. 13:7) E tei te man aei ibukia tautaeka ake a tautaekania aomata ma rimoa ni karokoa ngkai. *—TeMin. 8:9.

7. A tei ibukin tera atun te man ae tiritiri ake itiua?

⁷ A tei ibukin tera atuu ake itiua? E buokira Te Kaotioti mwakoro 17, n ataa kaekaan aei bwa e kabwarabwaraa katotongan te man are tiritiri n Te Kaotioti mwakoro 13. Ti wareka aei n Te Kaotioti 17:10: Iai “ueea aika itiman: A a tia ni bwaka niman, bon iai ngkai are temanna, ao e tuai n roko are temanna riki, ma ngkana e roko ao e na tiku i nanon te tai ae uarereke.” Mai buakon tautaeka ake e kamanenai Tatan, itiua mai iai a kabotauaki ma “atu,” ibukina bwa a mwaaka riki. Aikai tautaeka ake e korakora rotakia ana aomata te Atua n aia kairiri. N ana tai te abotoro Ioane, nimaua mai buakoia, a a kaman tautaeka bwa Aikubita, Aturia, Baburon, Miria ma Botia, ao Kuriiti. Te kaonoua n tautaeka ae mwaaka riki n te aonnaba bon Rom, ao e tautaeka ngke e anganaki Ioane te kaotioti. Tera te tautaeka ae na riki bwa te kaitiua ao te kabanea n tautaeka ae mwaaka riki n te aonnaba, ke te atu?

8. E tei ibukin tera atun te man ae tiritiri are te kaitiua?

⁸ Ti na nora ngkai buokara n te taetae ni burabeti ae n Taniera bwa ti na ataa iai atun te man ae tiritiri ae te kaitiua ao te kabanea. Tera te tautaeka ae mwaaka riki n te aonnaba ae kairiri ngkai n tain te toki aei ae “ana bong  te Uea”? (TeKao. 1:10) Bon tautaeka aika uoua ae te United Kingdom ao te United States of America, ke araia teuana bon Amerika ma Buritan ae te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba. Ti kona n iangoiia bwa ngaiia atun te man ae tiritiri are te kaitiua are n Te Kaotioti 13:1-4.

9. E tei ibukin tera te man ae tiritiri are iai “korona aika uaai aika kaanga koron te tiibutetei”?

⁹ Ti noria n Te Kaotioti mwakoro 13 bwa atun te man ae tiritiri are te kaitiua bon te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba, ae Amerika ma Buritan. Ao e riki bwa kaanga te man ae tiritiri ae “iai korona aika uaai aika kaanga koron te tiibutetei ma e taetae n ai aron te rakon.” E “karaoi kanikina aika rangi ni kamimi, n te aro ae e kona naba ni kabwakaa te ai mai karawa nako aon te aba i mataia aomata.” (TeKao. 13:11-15) N Te Kaotioti mwakoro 16 ao 19, e taekinaki iai te man ae tiritiri aei bwa “te burabeti ni kewe.” (TeKao. 16:13; 19:20) E taekina te bwai ae kuri n titeboo ma anne Taniera, ae e na “karokoa te kamaunaaki ae kakamaaku” te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba ae Amerika ma Buritan. (Tan. 8:19, 23, 24, kbn.) Ao e riki aei n te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba. E reke tokin te buaka n te Betebeke ni boom aika mwaakaroiroi aika uoua ake a karaoi taan rabakau mai Buritan ao Amerika. Ngaia are te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba ae Amerika ma Buritan, e a kona n kabwakaa te “ai mai karawa nako aon te aba.”

10. E tei ibukin tera “katotongan te man ae tiritiri”? (Te Kaotioti 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Imwina, ti nora te man ae tiritiri riki temanna. E kuri n titeboo taraana ma te man ae tiritiri are itiua atuna, ma tii kaokorona bwa e uraroo. E aranaki bwa “katotongan te man are tiritiri,” ao e kabwarabwaraaki bwa “te kawaniman n uea.” * (Wareka Te Kaotioti 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) E taekinaki te “uea” aei, bwa e kaoti, ao ai manga akea, ao imwina e a manga kaoti. Ai tonuraoira aio ibukin Aia Botaki te Botannaomata, are e boutokaa te waaki n tautaeka ni kabutaa te aonnaba! E kaoti moa bwa te League of Nations. Imwina e a bua n te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba. Imwina riki e a manga kaoti bwa Aia Botaki te Botannaomata ni boong aikai.

11. Tera ae a na kauekea maan aika tiritiri ke tautaeka, ao e aera ngkai ti na aki maakuia?

¹¹ Rinanon aia rongorongo ae kewe maan aika tiritiri ke tautaeka, a boni kaungaia aomata iai bwa a na kaaitaraia Iehova ma ana aomata. Ai aron ae a ikotiia, “ueea n te aonnaba n kabutaa” nakon te buaka ae Aremaketon, are bon “ana bong te Atua ae Moan te Mwaaka.” (TeKao. 16:13, 14, 16) Bon akea te bwai ae ti na maakua. Bwa e na boni waekoa ni kamaiuia aomata ake a boutokaa ana tautaeka Atuara ae kakannato ae Iehova.—Etek. 38:21-23.

12. Tera ae e na riki nakoia maan aika tiritiri ni kabane?

¹² Tera ae e na riki nakoia maan aika tiritiri ni kabane? E kangai Te Kaotioti 19:20: “E tauaki te man ae tiritiri, ma te burabeti ni kewe are karaoi kanikina aika kamimi i matan te man ae tiritiri, are e burebureiia te koraki ake e reke irouia ana kanikina te man ae tiritiri ao te koraki ake a taromauria katotongana. A bane n tewenakoaki ngke a maiu nakon te nama ae te ai ae ura n te burimton.” Eng, a na bane ni kamaunaaki n aki toki tautaeka aika taani kairiribai nakon te Atua n aia tai n tautaeka.

13. Tera aia kangaanga Kristian mairouia tautaeka n te aonnaba?

 ¹³ Tera nanon aei ibukira? Ngkai Kristian ngaira, ti riai ni kakaonimaki ni koaua nakon te Atua ao ana Tautaeka n Uea. (Ioa. 18:36) Ti riai n teimatoa n tei i nuka ao n rawa ni boutokai tautaeka n te aonnaba. E kona n rangi ni kangaanga karaoan anne ibukina bwa a kairoroira bwa ti na boutokaia n ara taetaenikawai ao ara mwakuri. Naake a ongeaba nakon aia kairoro, a na boni karekea ana kanikina te man ae tiritiri. (TeKao. 13:16, 17) Ma ane e reke irouna te kanikina anne, e na aki akoaki iroun Iehova ao e na aki karekea te maiu are aki toki. (TeKao. 14:9, 10; 20:4) Ai kakawakira nakoira n tatabemanira nako teimatoara n tei i nuka, n aki ongei aia kairoro tautaeka nakoira ibukini boutokaaia!

14. Tera te bwai ae kamimi are e a manga noria te abotoro Ioane? (Te Kaotioti 17:3-5)

¹⁴ E taekinna te abotoro Ioane bwa e “rangi ni mimi” n te bwai teuana riki are e noria. Ae tera? Bon te aine ae tekateka i aon temanna mai buakoia maan aika tiritiri aikai. (TeKao. 17:1, 2, 6) Bon te “kabekaau are kakannato” ao arana boni “Baburon ae Kakannato.” E boni “wene ni bure” ma “uean aonnaba.”—Wareka Te Kaotioti 17:3-5.

15-16. Antai “Baburon ae Kakannato,” ao ti kangaa n ataa anne?

¹⁵ Antai “Baburon ae Kakannato”? E aki kona n tei te aine aei ibukia tautaeka, bwa e taekinaki ae e wene ni bure ma taani kairiri n te tautaeka. (TeKao. 18:9) Ngkai e tekateka n te aro ni kaikonaki i aon te man ae tiritiri, e kaotaki iai bwa e kataia n tautaekania taan tautaeka aikai. E aki kona naba n tei ibukin te waaki ni bitineti ae nanonrang n te waaki aei. A taekinaki taani bitineti aikai ni kiibu riki tabeua n Te Kaotioti bwa “taan iokinibwai n te aonnaba.”—TeKao. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Te taeka ae “kabekaau” n te Baibara, e kona n nanonaki iai naake a taku bwa a beku ibukin te Atua ma a tataromauri bouannanti, ke n itera riki tabeua a raoraonia kaain te aonnaba. (1Rong. 5:25; Iak. 4:4) Ma a taekinaki n te Baibara naake a kakaonimaki n taromauria te Atua bwa a “itiaki” ke “a tuai ni boo ma te mwaane.” (2Kor. 11:2; TeKao. 14:4) Bon nibwan te taromauri ae kewe Baburon are rimoa. Ngaia are e tei Baburon ae Kakannato ibukin aeka n taromauri aika kewe ni kabane. Bon te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba.—TeKao. 17:5, 18; nora te kaongora n te Web n te jw.org ae, “Tera Baburon ae Kakannato?”

17. Tera ae na riki nakoni Baburon ae Kakannato?

¹⁷ Tera ae na riki nakoni Baburon ae Kakannato? E kangai Te Kaotioti 17:16, 17: “A na ribaa te kabekaau, kooro ake tengaun ake ko nori ma te man ae tiritiri, ao a na kuribwaia ma ni buuta karabaana, ao a na kana irikona ao a na kabuekia ni kabanea n te ai. Bwa e kaaki i nanoia te Atua te kani kakoroa bukin ana iango.” Eng, e na kaungaia natannaomata Iehova bwa a na kamanena te man ae tiritiri ae uraroo, ae taekan Aia Botaki te Botannaomata, bwa e na buakana te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba ao ni kamauna ni kabane.—TeKao. 18:21-24.

18. Ti na kangaa n taraia raoi bwa ti na aki irekereke naba teutana ma Baburon ae Kakannato?

¹⁸ Tera nanon aei ibukira? Ti riai ni kateimatoa “te aeka n taromauri ae itiaki ae aki kamwaraeaki i matan Atuara.” (Iak. 1:27) Ti na bon aki kariaia bwa ti na kairaraangaki n reirei aika kewe, aia bukamaru beekan, te aroaro ni maiu ae aki riai, ao ana waaki n tabunea Baburon ae Kakannato! Ao ti na teimatoa ni  kauringia aomata bwa a na “otinako mai nanona,” bwa a aonga n aki ibuokanibwai n ana bure i matan te Atua.—TeKao. 18:4.

19. Antai te “rakon ae korakora ae uraura”?

¹⁹ N Te Kaotioti, e kabwarabwaraaki iai “te rakon ae korakora ae uraura.” (TeKao. 12:3) E buakania Iesu ma ana anera te rakon aei. (TeKao. 12:7-9) E buakania ana aomata te Atua, ao e anga te mwaaka nakoia tautaeka. (TeKao. 12:17; 13:4) Antai te rakon aei? Bon “te naeta nikawai, are arana te Riaboro ao Tatan.” (TeKao. 12:9; 20:2) Boni ngaia ae boutokaia taani kairiribai ni kabane nakon Iehova.

20. Tera ae na riki nakon te rakon?

²⁰ Tera ae na riki nakon te rakon? E kaekaa aei Te Kaotioti 20:1-3, bwa te anera temanna e na karenakoa Tatan nako nanon te kinono, are kaanga ana tabo ni kabureaki. N tikun Tatan i nanon te kinono, e na “aki manga burebureiia riki natannaomata, ni karokoa koron ririki ake 1,000.” Ni kabaneana, e na boni karenakoaki Tatan ma ana taimonio nako nanon “te nama ae te ai ma te burimton,” ae nanona bwa a na kamaunaaki n tii te taina ao n aki totoki. (TeKao. 20:10) Kataia kataamneia te aonnaba ae akea iai Tatan ma ana taimonio. Ai boni kakukureira te tai anne!

21. E aera ngkai ti kukurei ni baika ti wareki n te boki ae Te Kaotioti?

²¹ Ai kaungaakira ngaira ngkai ti a atai nanoni kanikina aika n te boki ae Te Kaotioti! Ti a kinaia taani kairiribai nakon Iehova ao ti a ataa naba te bae e na riki nakoia. Eng, “a a kukurei akana wareware ni kabaibati n te taetae ni burabeti aei ao akana ongora taekana”! (TeKao. 1:3) Ma tera ngkanne kakabwaiaaia aomata aika kakaonimaki ngkana a a kamaunaaki taani kairiribai nakon te Atua? Ti na maroroakina anne n te kabanea ni kaongora mai buakoni kaongora aika tenua aikai.