1-2. Tera bukina teuana ngkai e riai ni kakaongora iroura te boki ae Te Kaotioti?

 IAI te tai ae e anganiko raoraom ana boki n taamnei bwa ko na mataku iai? Ao ko bon noriia iai aomata aika ko aki kinaia. Ma iai teuana mai iai ae ko karekea raoi taraana. Bukin tera? Bon iai taamneim iai. Ngke ko karaua n taraia, ko kataia n uringa te tai ao te tabo are e raweaki iai. Ao ko kataia naba ni kinaia naake raom iai. Moan te kakawaki te taamnei anne iroum.

² Te boki ae Te Kaotioti bon ai aron te taamnei anne. Bukin tera? Iai bukina aika uoua. Te moan, e koreaki bokin te Baibara aei ibukira. Ti wareka ae kangai ni moani kibuna: “Te kaotioti mairoun Iesu Kristo, ae e anganna te Atua, bwa e na kaotii nakoia ana toro bwaai aika a na waetata n roko.” (TeKao. 1:1) Ngaia are a aki koreaki ibukia aomata kanoan te boki aei, ma bon ibukira, ngaira aika ana toro te Atua aika ti katabui maiura nakoina. Ngkai ana aomata te Atua ngaira, ti riai n aki mimi ngkai ti uataboa naba kakoroani bukin taian taetae ni burabeti n te boki ae rangi ni kakaongora aei. Ke n taeka riki tabeua, “ti wareki iai baika ti bane n rotaki iai.”

3-4. Ni kaineti ma te boki ae Te Kaotioti, n ningai ae a na kakoroaki iai bukin taetae ni burabeti akana iai, ao tera aron rotakira n tatabemanira nako iai?

³ Bukina ae te kauoua, e irekereke ma te tai are a na kakoroaki iai bukin taian taetae ni burabeti aikai. E kaota te tai anne te abotoro Ioane ae e a karatingotingo ngke e kangai: “I kaonaki n te taamnei ae raoiroi ao I roko kaanga n ana bong te Uea.” (TeKao. 1:10) Ngke e korei taeka akanne Ioane tao n 96 C.E., e bon rangi n raroanako “ana bong te Uea.” (Mat. 25:14, 19; Ruka 19:12) Ma ni kaineti ma te taetae ni burabeti n te  Baibara, e moanaki te bong anne n 1914 ngke e a Uea Iesu i karawa. Taetae ni burabeti n Te Kaotioti aika kaineti nakoia ana aomata te Atua, a boni moanaki kakoroani bukiia n 1914. Eng, ti a maeka ngkai n “ana bong te Uea”!

⁴ Ibukina bwa ti a maeka ngkai n taai aika okoro, boni ngaira aika ti riai ni mutiakina te reirei ni kairiri ae irianaki n te tangira n Te Kaotioti 1:3: “A a kukurei akana wareware ni kabaibati n te taetae ni burabeti aei ao akana ongora taekana, ao akana kakairi ni baike a koreaki iai, bwa e a kaan te tai ae baireaki.” Eng, ti riai ni ‘warekia ni kabaibati,’ ti na “ongora taekana,” ao ni “kakairi” iai. Baikara taeka tabeua mai iai aika ti riai n ongeaba iai?

5. E kangaa ni kaotaki n te boki ae Te Kaotioti kakawakin ae ti riai n taraia raoi bwa e na kukurei Iehova n ara taromauri?

⁵ Ni moani mwakoron raoi Te Kaotioti, ti tuangaki iai bwa e bon atai raoi baika tabe n riki Iesu n aia ekaretia ana aomata. (TeKao. 1:12-16, 20; 2:1) E noraki koauan aei n ana rongorongo Iesu nakoia ekaretia aika itiua ake i Asia Minor. E anga ana kaetieti aika mataata raoi n ana rongorongo akanne ibukini buokaia Kristian ake n te moan tienture, bwa a aonga n taraia raoi bwa e na kukurei Iehova n aia taromauri. Ao a kaineti naba ana taeka n ana rongorongo akanne, nakoia ana aomata te Atua ni boong aikai. Tera reireiara n aei? E ataia raoi ara tia Kairiri ae Kristo Iesu bwa tao e kaan ara iraorao ma Iehova ke e aki. E kairirira Iesu, e kamanoira, ao e nori bwaai ni kabane. E atai baika ti riai ni karaoi bwa e aonga n teimatoa n akoira Iehova. Tera ana kaetieti ae ti riai n ongeaba iai ngkai?

6. (a) Ni kaineti ma ana taeka Iesu n Te Kaotioti 2:3, 4, tera te kangaanga n te ekaretia are i Ebeto? (b) Tera reireiara man aei?

⁶ Wareka Te Kaotioti 2:3, 4. Ti riai n aki kabuaa tangiran Iehova are e reke iroura n te moantai. E kaotaki n ana rongorongo Iesu nakoia kaain te ekaretia i Ebeto bwa a nanomwaaka ao a teimatoa n aki maaku ni beku ibukin Iehova n aki ongei kangaanga. Ma a a manga kabuaa te tangira are e reke irouia n te moantai. A riai ni manga kabooua aia tangira bwa rimwi, e na aki kukurei Iehova n aia taromauri. Ti riai naba ni karaoa ae bati riki ni boong aikai nakon tii te nanomwaaka. Ti riai n nanomwaaka ni baika riai. E kukurei Atuara n te bwai ae ti karaoia ao bukini karaoana iroura. E kakawaki irouna bukini karaoani bwaai iroura, bwa e kantaningaa ara taromauri bwa e na boto i aon tangirana ao nanora ni kakaitau nakoina.—TaeRab. 16:2; Mareko 12:29, 30.

7. (a) N aron ae kaotaki n Te Kaotioti 3:1-3, tera aia kangaanga kaain te ekaretia are i Tareteiti are e noria Iesu? (b) Tera ae ti riai ni karaoia?

⁷ Wareka Te Kaotioti 3:1-3. Ti riai n teimatoa ni kamarurungira. Iai aia kangaanga ae kaokoro kaain te ekaretia are i Tareteiti. E ngae ngke a ingainga ni beku ibukin te Atua n taai aika nako, ma a aikoa ngkai. Ngaia are e a tuangia Iesu bwa a na ‘kamarurungia.’ Tera te reirei ni kauring ibukira? Eng, e na bon aki mwanuokin ara mwakuri Iehova. (Ebera 6:10) Ti riai n aki iangoia bwa ngkai ti a tia ni beku ibukin Iehova n taai aika nako, ti a aikoa riai ni beku ibukina ngkai. E ngae ngkana e a tiatianaki riki ara mwakuri ngkai, ma ti riai n teimatoa ni katabetabeira n “ana mwakuri te Uea,” n arora ni kamarurungira ni karokoa te toki.—1Kor. 15:58; Mat. 24:13; Mareko 13:33.

8. Tera reireiara man ana taeka Iesu nakoia taari ake i Raorikeia? (Te Kaotioti 3:15-17)

 ⁸ Wareka Te Kaotioti 3:15-17. Ti riai n ingainga ao ni kabanei nanora n ara taromauri. N ana rongorongo Iesu nakoia kaain te ekaretia i Raorikeia, e kaota iai te kangaanga riki teuana ae kaokoro. A bon “abue” n aia taromauri. Ibukin aia aki bwerengaki, e a tuangia Iesu bwa a “kaawa ao a kananoanga.” A riai ni kaotiota te ingainga ae korakora ibukin Iehova ao taromauriana. (TeKao. 3:19) Tera reireiara n aei? Ngkana e kerikaaki teutana ingaingara, ti riai ni karikirakea riki ara kakaitau ibukini baika raraoi ake e katauraoi Iehova ma ana botaki ibukira. (TeKao. 3:18) Ti na bon aki kariaia uaiakinan kamwengaraoara bwa e na tuka moanibwaian taromaurian Iehova iroura.

9. Tera te bwai ae karuanikai ae ti riai n rarawa nako iai ae kaotaki n ana rongorongo Iesu nakoia Kristian i Berekamo ao Tuateira?

⁹ Ti riai n rarawa nakon aia reirei taan tannako man te koaua. E boaia Iesu tabeman i Berekamo bwa a karikirakea te iraraure i buakoia taari. (TeKao. 2:14-16) Ma e kamoamoaia kaain te ekaretia i Tuateira bwa a rarawa nakon “ana bwai Tatan aika nano” ao e kaumakiia bwa a na “taua ni kamatoaa” te koaua. (TeKao. 2:24-26) A riai n rairi nanoia Kristian n ekaretia akanne, ake a mamaara aia onimaki ibukin aroia n iraraang n reirei aika kewe. Ma tera arora ni boong aikai? Ti riai n rarawa nakon reirei aika kaitaraa ana iango Iehova. A kona taan tannako man te koaua “ni baka n tangira te Atua,” ma ni koauana a boni “kabwaka ni maiuakina tangirana.” (2Tim. 3:5) Ti kai atai reirei aika kewe ngkana ti taningamarau n reiakina Ana Taeka te Atua.—2Tim. 3:14-17; Iuta 3, 4.

10. Tera riki reireiara man ana taeka Iesu nakoia ekaretia ake i Berekamo ao Tuateira?

¹⁰ Ti riai n rarawa nakon aroaro aika kammaira ni kabane. Iai naba aia kangaanga taari ake i Berekamo ao Tuateira. E kabuakakaia tabeman Iesu n ekaretia akanne bwa a kariaia aroaro aika kammaira. (TeKao. 2:14, 20) Tera reireiara iai? Ti na aki kantaningaa Iehova bwa e na taotaona nanona nakon aroarora aika kammaira, e ngae naba ngkana ti a tia ni beku ibukina i nanon ririki aika bati, ao ni karekei mwiokoara aika bati ngkai. (1Tam. 15:22; 1Bet. 2:16) E kantaningaira bwa ti na maiuakin ana kaetieti aika rangi n raraoi ibukin te aroaro ni maiu ae riai, n aki ongea buakakan aia kaetieti kaain te aonnaba.—IEbe. 6:11-13.

11. Tera ae ti a tia n reiakinna ngkai? (Nora naba te bwaoki ae “ Reireiara ni Boong Aikai.”)

 ¹¹ Ti na kangaa ni kabwarabwarai baika ti a tia n reiakini ngkai n te aro ae kimototo? Ti ataia ae ti riai n taraia raoi bwa e na kukurei Iehova n ara taromauri. Ngkana ti karaoa te bwai ae e na aki kukurei iai Iehova n ara taromauri, ti riai ni waekoa ni karaoi bitaki bwa ti aonga n akoaki iroun te Atua. (TeKao. 2:5, 16; 3:3, 16) E taekina te bwai riki teuana Iesu n ana rongorongo nakoia ekaretia. Tera te bwai anne?

12. Tera reireiara ni boong aikai man ana taeka Iesu nakoia taari ake i Temurena ao Biraterebia? (Te Kaotioti 2:10)

¹² Ti nang rinanoi ana rongorongo Iesu nakoia ekaretia i Temurena ao Tuateira. E tuangia Kristian ikanne bwa a na aki maaka te karawawataaki n te bwainikirinaki. A na boni kakabwaiaaki ibukini kakaonimakia. (Wareka Te Kaotioti 2:10; 3:10) Tera reireiara n aei ngkai? Ti na kantaningaa te bwainikirinaki ao n nanomwaaka i aana. (Mat. 24:9, 13; 2Kor. 12:10) E aera bwa e kakawaki te kauring aei?

13-14. Tera aron rotakia ana aomata te Atua ni baike a riki? (Te Kaotioti mwakoro 12)

¹³ Ti tuangaki n te boki ae Te Kaotioti bwa a na bwainikirinaki ana aomata te Atua n “ana bong te Uea,” ae ti a mena ngkai i nanona. N Te Kaotioti mwakoro 12, e mwaneweaki iai taekan te buaka i karawa imwin raoi Kaueaan Iesu. E buakana Tatan ma ana taimonio Mikaere ae aran naba Iesu Kristo ma ana taanga n anera. (TeKao. 12:7, 8) A boni konaaki taani kairiribai nakon te Atua akanne ao a karenakoaki nakon te aonnaba, ike a a karikii karawawata aika kakaiaki n te aonnaba ao nakoia kaaina. (TeKao. 12:9, 12) Ma tera aron rotakia ana aomata te Atua iai?

¹⁴ Ti tuangaki imwina riki aron Tatan n Te Kaotioti. E a aki kona ni manga waerake nako karawa, ngaia are e a buakania nikiraia taani kabiraki aika tei ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua n te aonnaba, ake a a tia ni “mwiokoaki n te mwakuri ni kaotiota taekan Iesu.” (TeKao. 12:17; 2Kor. 5:20; IEbe. 6:19, 20) E kangaa ni kakoroaki bukin te taetae ni burabeti aei?

15. A tei ibukin antai ‘taani kakoaua aika uoman’ ake n Te Kaotioti mwakoro 11, ao tera are riki nakoia?

¹⁵ E kauekea Tatan buakanakia taani kabiraki ake a kaira te mwakuri n tataekina te Tautaeka n Uea. A tei mwaane akanne ibukia ‘taani kakoaua aika uoman’ ake a taekinaki bwa a kamateaki. * (TeKao. 11:3, 7-11) N 1918 ao waniman i buakoia taari aika onimakinaki aikai, a boni kabureaki i nanon te tai ae maan  i aani bukinaia ae kairua. N aia taratara aomata, kaanga ai aron ae e a toki aia mwakuri taani kabiraki aikai.

16. Tera te bwai ae kamimi are e riki n 1919, ma tera ana waaki Tatan man te tai anne ni karokoa ngkai?

¹⁶ E taekinaki naba n te taetae ni burabeti n Te Kaotioti mwakoro 11 bwa a na manga maiu ‘taani kakoaua aika uoman’ aikai imwin te tai ae uarereke. Ni kakoroani bukin anne, e a riki te bwai ae kamimi n te ririki are imwini kabureakia. Ni Maati 1919 ao a a kainaomataaki nakanne ao e a kamaunaaki te tangitang ibukia. A waekoa naba ngkekei taari aikai ni kaira te mwakuri n uarongorongoa te Tautaeka n Uea. Ma e boni waakinako naba Tatan ni buakania ana aomata te Atua. Man te tai anne, ao Tatan e a karika “te karaanga,” ae taekan te bwainikirinaki nakoia ana aomata te Atua ni kabane. (TeKao. 12:15) Ni koauana, “aei are e kainnanoaki iai te nanomwaaka ao te onimaki” iroura ni kabane—TeKao. 13:10.

17. Tera te ibuobuoki ae aki kantaningaaki are a karekea ana aomata te Atua, e ngae ngke a buakanaki iroun Tatan?

¹⁷ E kaotaki imwina n Te Kaotioti mwakoro 12 bwa e na reke teutana buokaia ana aomata te Atua man te tabo ae e aki kantaningaaki. E taekinaki n Te Kaotioti bwa “aontano” e na onga “te karaanga” ae taekan te bwainikirinaki. (TeKao. 12:16) Ao e bon riki aei. N tabetai, waaki n te aonnaba aika teimatoa n aki bibitaki n aron taiani boowi ni motikitaeka tabeua, a a manga buokiia ana aomata te Atua. A bati naba taai ake a tokanikai iai ana toro Iehova n taiani boowi ike e a reke iai inaomataia teutana. Tera aroia ni kamanena inaomataia aei? A kamanena raoi te tai aei ni karaoa iai te mwakuri are e angania Iehova. (1Kor. 16:9) Tera ae irekereke ma te mwakuri aei?

18. Tera ara mwakuri ae moan te kakawaki ni kabaneani boong aikai?

¹⁸ E a kaman taekinna Iesu bwa a na tataekina te ‘rongorongo ae raoiroi, ae taekan ana Tautaeka n Uea te Atua’ ana aomata ni kabutaa te aonnaba imwain rokon te toki. (Mat. 24:14) Ao a karekea buokaia mairouia anera ake a taekinaki bwa iai irouia te “rongorongo ae raoiroi ae teimatoa n aki totoki, ae [a] na taekinna nakoia aomata ake a maeka n te aonnaba, nakoia natannaomata nako ao baronga ao taian taetae ao botannaomata.”—TeKao. 14:6.

19. Tera riki te rongorongo ae a na tataekinna naake a tangira Iehova?

 ¹⁹ A na tataekina te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea ana aomata te Atua ao a riai naba ni boutokaa aia mwakuri anera ae kaotaki n Te Kaotioti mwakoro 8 nakon 10. A tataekin anera aikai rekenikai aika bati ibukia naake a rarawa nakon Ana Tautaeka n Uea te Atua. A a tia Ana Tia Kakoaua Iehova n tataekina rongorongon te motikitaeka ae kaanga “te karau ae te aiti ma te ai,” ike e a kaotaki iai ana motikitaeka te Atua nakon ana waaki Tatan aika bati. (TeKao. 8:7, 13) A riai n ataia aomata ae e a kaan roko te toki, bwa a aonga ni karaoi bitaki ao ni karekea kamaiuaia ni bongin unin Iehova. (Teb. 2:2, 3) A bati aika a aki ataa aei. Ti kainnanoa te ninikoria ni katanoataan aei. N tain te rawawata ae korakora, a na bon rangi n un riki aomata n ongoraean te kabanea ni motikitaeka.—TeKao. 16:21.

20. Tera ae ti na rinanona ni kaongora aika uoua aika imwin aei?

²⁰ Ti riai n ongeaba raoi nakon “te taetae ni burabeti aei” ibukina bwa ti irekereke ma kakoroani bukini baika ti wareki n te boki ae te Kaotioti. (TeKao. 1:3) Ma ti na kangaa ni kakaonimaki n nanomwaaka i aan te bwainikirinaki, ao n teimatoa n tataekin rongorongo aikai ma te ninikoria? Ti na kakorakoraaki ni baika uoua aikai: te moan, man te bwai ae taekinaki n Te Kaotioti ibukia taani kairiribai nakon te Atua, ao te kauoua, mani kakabwaiaara n taai aika imwaira ngkana ti teimatoa ni kakaonimaki. Ti na rinanoi reirei akanne ni kaongora aika uoua aika imwin aei.