I bungiaki n te Netherlands n 1948. N te ririki are imwina, a mwaing au utu n nako São Paulo i Brazil. A rangi n taua te Aro au karo, ao ti wawareka te Baibara n ara utu imwin ara katairiki. Ti a manga mwaing n 1959 nakon te United States, ao ti mena n aononi Massachusetts.

E mwakuri korakora tamau n tabeakina ara utu aika waniman kaaina. E mwakuri bwa te tia kaboonakoi kaako, te tia karao kawai, ao te tia mwakuri n te kambwana ni kibakiba teuana. Ti bane ni kukurei ngke e a reke ana mwakuri n te kambwana ni kibakiba, bwa ti a kona iai ni mwamwananga nakon taabo aika bati.

Ngke I mena n te kauarinan, I iaiangoa aei, ‘Tera ae N na karaoia ngkana I a ikawai?’ Tabeman raoraou, a rineia bwa a na rin n te reirei ae rietata ao ake tabeman a rin n te taanga ni buaka. Ma I aki kan rin n te taanga ni buaka ibukina bwa I riribaa te un, ao moarara riki te oro. I a motikia bwa N na rin n te reirei ae rietata bwa I aonga n aki kaaina te taanga ni buaka. Ma ni koauana, I rangi ni kani buokiia aomata ibukina bwa I iangoia ae e manena iai maiuu.

Ni menau n te reirei ae rietata, e anaaki nanou n te rabakau n aonnaba ae te anthropology ibukina bwa I kan ataa moan rikin te maiu. Ti reireinaki taekan te ewarutin ao ti kantaningaaki bwa ti na kakoauaa anne. Ma irou, iai kabwarabwara tabeua aika aki boo ma ongia, ma ko kantaningaaki bwa ko riai ni kakoauai, ao anne e kaibitaraea aron te rabakau n aonnaba.

Ti aki reiakinaki n te reirei maiuakinan te aroaro ae riai, ma e kaatuuaki riki iai karekean te bwi ae raoiroi. Kaakaean taiani bobotaki ni kakukurei ao kamanenaan taian drug, a karekea kukureiu ma n tii n te tai ae uarereke. I iango ni kangai, ‘Aio ngkai te maiu ae manena?’

N taai akanne, I a mwaing nako Boston ao ni karina arau n te reirei ae rietata teuana iai. Ibukini karekean roou, I mwakuri ni kareketianti ni motirawan te reirei ike I a moani kaitiboo iai ma Ana Tia Kakoaua Iehova. E taekina te taetae ni burabeti raou ni mwakuri temanna ae “taekan taai aika itua” are kaotaki n Taniera mwakoro 4, ao e kabwarabwaraa ae ti a maeka n tain te toki. (Tan. 4:​13-17) I waekoa n ataia ae ngkana I teimatoa n ongora ni baikai ao ni kakoauai, N na bon riai ni bita maiuu. Ngaia are I a kakararoaa raou ni mwakuri anne.

I anai au kooti n te reirei aika a na buokai ni katauraoai nakon te mwakuri n ibuobuoki i Amerika Maiaki. I iangoia bwa e manena maiuu ngkana I buokiia aomata aika kainnanoa te ibuobuoki. Ma I a ataia ae e aki naba karekea manenani maiuu aio. Ibukini bwaran nanou, I a kitana te reirei.

Ni Mei 1970, I a mwaing nako Amsterdam n te Netherlands, bwa N na mwakuri n te kambwana ni kibakiba are mwakuri ngkoa iai tamau. Ibukin au mwakuri aei, I a kona ni kawari aban nako Aberika, Amerika, Eurobe, ao Atia. I waekoa n ataia ae aaba nako ake I kawari, a bane n rinanoi kangaanga aika korakora. E taraa n ae akea ae kona ni katoki kangaanga aikai. E a manga oki nanou ni kani karaoa te bwai ae manena ni maiuu. Ngaia are I a okira te United States ao ni manga rin n te reirei ae rietata are i Boston.

N okiu nakon te reirei, I waekoa n ataia ae a bon aki naba kaekaaki au titiraki ni kaineti ma te maiu. I a aki ataa te bwai ae N na karaoia, ngaia are I a bubutii buokau iroun au tia reirei. I mimi ngke e taekina aei: “E aera ngkai ko teimatoa n reirei ao ko a aki katokia?” Bon tii teuana tuangau ao I a kitana naba te reirei n aki manga oki.

I teimatoa n iangoia ae akea manenani maiuu, ngaia are I a raonia te koraki teuana aika kaokoroia ma aomata ao a taraa ni karikirakea te rau ma te tangira. I mwananga ma raoraou tabeman rinanon te United States nako Acapulco i Mexico. Ti maeka ma aomata aika aki tabe ma te aroaro ni maiu ae taneiai te aba iai, ao e taraa n akea aia kangaanga ni maiuia. Ma bon akea naba manenan te maiu ao e aki karekea te kukurei te maeka ma ngaiia. Ma e bati te babakanikawai ao te aki kakaonimaki i buakoia.

N te tai anne, I a uringa te baere I a kamani kani karaoia mangke I uarereke. I kani boborau  bwa te kaaben ao tiaki te kaimoa. E tii kona n riki anne ngkana iai au booti n ieie. E kani karaoa naba anne raoraou ae Tom, ngaia are ti a iangoia bwa ti na borau ni katobibia te aonnaba. I tangiria ni kakaaea te aba ae kabuebue ae ai aron te bwaretaiti, ike N na raroanako iai ma aia waaki aomata.

I mwananga ma Tom nako Arenys de Mar i rarikin Barcelona i Tibein. Ti kabooa ikanne ara booti n ieie ae arana Llygra, ae 9.4 te mita abwakina. Ti karaoa raoi ara booti anne bwa ti aonga ni kona n ieie iai. Ibukina bwa ti aki kawaekoa nakon te tabo are ti na kaea, ti kanakoa te intin bwa e aonga n reke riki nnen te ran. Ti karekei uaai bwennarina aika 5 te mita abwakia ibukini bweenakin ara booti nakon taiani matabaiawa. Ti moana ara borau nako Seychelles ae mena n te Indian Ocean. Ti iangoia bwa ti na ieie rimaeaon Aberika ao ni katobibia te tabo teuana i Aberika Maiaki ae te Cape of Good Hope. Ti kabonganai itoi, mwaabe, booki, ao bwaai ni mwakuri tabeua, aika kona ni buokira ni kaeta kawaira. I mimi bwa ti kona n ataa te tabo ae ti mena iai.

E aki maan, ao ti a noria bwa e aki tau ara booti aei n te boborau. E rin te ran iai ae tao 22 te rita ni katoa aoa! N aron are taekinaki i moa, I a maaku ngke e a roko te angibuaka ao I a tataro ae ai tibwa au moantai i nanon ririki aika bati. I berita nakon te Atua bwa ngkana ti maiu, N na reiakina taekana bwa I aonga ni kinaa. E toki te angibuaka ao n te tai aei, I a kakoroa bukin au berita.

I moana warekan te Baibara ngke ti mena i taari. Iangoa tamaroan ae ko tekateka i nukan taari ae te Meriteranian ma iika ao taiani kua aika kibakiba, ao ko tataraa te oraitan. N te tairiki, I mimiakin itoi aika rangi ni bati ao I a kakoauaa riki iai bwa iai te Atua ae tabeakinia aomata.

Imwin tabeua te wiki i taari, ti a roko n te matabaiawa i Alicante i Tibein. Ti kataia ni kaboonakoa ara booti bwa ti aonga ni karekea ae boou. E boni kangaanga kabooana ibukina bwa e a mane, akea ana intin, ao e raran. Ma n te itera are teuana, e a reke riki au tai ni wareka te Baibara.

Kabatiaan au tai ni wareka te Baibara, I a ataia riki bwa bon te boki ae kona ni buokira ni kanakoraoa maiura. E anaaki nanou n ana taeka te Baibara aika mataata ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao ae itiaki. Ao I iangoia bwa e aera ngkai a bati aomata n ikotaki ma ngai, aika ti aranira bwa Kristian ma ti aki maiuakini baike a taekinaki iai.

I a motikia bwa N na kaitiaka maiuu ngaia are I a katoka kamanenaan te drug. I iangoia bwa a bae n iai aomata aika maiuakin ana kaetieti te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai, ao I kani kaitiboo ma ngaiia. I a manga tataro n te kauatai ni butiia te Atua bwa e na buokai ni kuneia.

I iangoia bwa I riai n tuoi Aaro ni kabane ni karokoa ae I kunea te Aro ae koaua. Ni mwanangau ni kawain Alicante ao I a nori umwantabu aika bati. Ma ibukina bwa iai bouannanti iai, I a ataia ae bon tiaki Aaro aika koaua.

Ni bwakantaain te Taabati teuana, I mena i aon te tabuki ae kaitaraa te matabaiawa ao I wareka Iakobo 2:​1-5, ae taekinaki iai bwa ti aki riai n inanonano nakoia aika kaubwai. N okiu nakon ara booti, I a nora te tabo ae kaanga te tabo n  taromauri ao iai te koroboki i moana aei: “Aia Tabo n Taromauri Ana Tia Kakoaua Iehova.”

I taku i nanou, ‘I riai n tuoia naakai. N na nora aroia ni butimwaeai.’ Ngaia are I a rin n te Tabo n Taromauri n akea au kau, I buai, ao e raeraeaki au kawaerake. E kairai te tia ibuobuoki ni katekatekaai i rarikin te unnaine temanna are e a buokai ni kakaaei kiibu ake e taekin te tia kabwarabwara. Imwin te botaki, I rangi ni mimi n aia akoi naake a roko ni kamaurai. E kaoai temanna te mwaane nakoni mwengana ibukin te maroro n te Baibara. Ma ibukina bwa e tuai ni bane au wareware n te Baibara, I a tuangnga aei, “I a kaongoko ngkana I a tauraoi.” N te tai anne, I a kaakaei bobotaki ni kabane.

Imwin tabeua te wiki, I a kawara te mwaane anne ni mwengana ao e kaekai au titiraki aika boto i aon te Baibara. N te wiki are imwina, e a anganai te baeki ae onrake ni kunnikai aika raraoi. E tuangai bwa teuare oneana aikai, e karabuutinaki ibukin ongeabana n ana tua te Baibara ni kaineti ma te itangitangiri ao aki reiakinan te buaka. (Ita. 2:4; Ioa. 13:​34, 35) I a ataia ngkai ae I a kuneia aomata aika maiuakin ana kaetieti te Baibara aika mataata ibukin te aroaro ni maiu ae riai. I aikoa kani kakaaea te aba ae ai aron te bwaretaiti ma I a kan reiakina te Baibara n te aro ae nano riki. Ngaia are I a okira te Netherlands.

I mwananga i nanon abong nakon te kaawa ae Groningen n te Netherlands. I kainnanoa te mwakuri ni kareketianti ibukini boutokaani maiuu. N te tabo ni kabentaa teuana are I bubutii iai au mwakuri, I riai ni korea au Aro i nanon au booma. I korea, “Ana Tia Kakoaua Iehova.” Ngke e nora anne te tia bwaibwai, e a bitaki naba tein ubuna. E taku, “I a manga reitaki ma ngkoe.” Ma e bon aki karaoa anne.

N te tabo ni kabentaa riki teuana, I a tuanga te tia bwaibwai iai ngkana e kainnanoa te ibuobuoki. E tuangai ibukin au beeba n reirei ao au beeba ni mwakuri. I kabwarabwaraa ae I a tia n onobwaia te booti n ieie ae te kai. I kubanako ngke e a kangai naba, “Ko kona ni waaki ni bwakantaai, ma aei te tua ae kakawaki. I aki tangiriko bwa ko na karikii kangaanga ikai, bwa ngai temanna Ana Tia Kakoaua Iehova ao I maiuakin ana boto n reirei te Baibara.” I taraia ma te mimi ao I taku, “Ngai naba Ana Tia Kakoaua Iehova!” Ma ibukina bwa e mwarairai irau ao buaiu,  e a taku, “N na reirei n te Baibara ma ngkoe!” Ao I kariaia. I a ataia bwa e aera ngke e a aki manga reitaki ma ngai te tia bwaibwai are mai mwaina. Aio boni kaekaan au tataro iroun Iehova. (TaiAre. 37:4) I mwakuri iroun te tari anne i nanon teuana te ririki. N te tai anne, e reirei n te Baibara ma ngai ao I a bwabetitoaki imwina n Tianuare 1974.

N te namwakaina are imwina, I a moana au beku bwa te bwaiania ao I karekea kukureiu ae bati iai. N te namwakaina are imwina riki, I a mwaing nako Amsterdam bwa N na boutokaa te kurubu teuana ae kamanena te taetae n Tibein. Ai kakimwareireira kairan te reirei n te Baibara n te taetae n Tibein ao ni Portuguese! Ni Mei 1975, I a mwiokoaki bwa N na beku bwa te bwaiania ae okoro.

N te tai teuana, e roko te tari te aine ae te bwaiania ae okoro ae Ineke, n ira ara taromauri n te taetae n Tibein. E kaira ana reirei n te Baibara ae kaaini Bolivia bwa ti aonga ni kinaa. I baireia ma Ineke bwa ti na kinaira riki rinanon te kororeta. Ti a ataia imwina ae titeboo tiara. Ti mare n 1976 ao ti teimatoa ni beku bwa bwaiania aika okoro ni karokoa 1982, ike ti a kaoaki iai nakon te ka-73 ni koraki n te Kuura ni Kireata. Ti rangi ni kukurei ao ni mimi ngke ti a mwiokoaki bwa ti na nako Aberika Mainiku, ike ti a beku iai i nanon nimaua te ririki i Mombasa i Kenya! N 1987, ti a mwiokoaki nako Tanzania are e a kaukaki iai te mwakuri n uarongorongo. Ti tiku ikanne i nanon 26 te ririki imwain okira nako Kenya.

E karekea maiura ae manena buokaia aomata aika nanorinano n reiakini koaua man te Baibara. N te katoto, au moan reirei n te Baibara i Mombasa bon te mwaane ae I kaitiboo ma ngaia ngke I uarongorongo n ana tabo te botannaomata. Imwin ae I anganna uoua te maekatin ao e taku: “Ngkana a bane aikai, tera ae N na karaoia imwina?” N te wiki are imwina, ti a moana ara reirei n te boki ae, Ko Kona ni Maiu n Aki Toki n te Bwaretaiti i Aon te Aonnaba, ae e a tibwa otinako n te taetae n Swahili. E bwabetitoaki n te ririki are imwina ao e a riki bwa te bwaiania ae katoatai. Ni moa man te tai anne, e a tia ngaia ma buuna ni buokiia aomata aika e kaania 100 nakon te katabu ao te bwabetito.

Ngke I moan ota ni manenan te maiu, I a namakinna bwa kaanga te tia iokinibwai ngai are kunea moomin te bwaeao, ao I aki kani kabuaa. (Mat. 13:​45, 46) I kani kabanea maiuu ni buokiia aomata bwa a na karekea te maiu ae manena. I a tia ngai ma buu n nora aron Iehova ni kakabwaiaia ana toro bwa a na karekea te maiu ae manena.