1-2. Tera kaokoroia ueea ake uoman, ao baikara titiraki aika ti na rinanoi?

 TI NA nori ngkai rongorongoia ueea aika uoman ake a maiu rimoa. E uea temanna n te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina ae Iteraera, ao are temanna e uea n te tautaeka n uea ni baronga aika uoua, ae Iuta. E ngae ngke a maiu n taai aika kakaokoro, ma a bati baika a karaoi aika titeboo. A kaai ni karitei nakon Iehova ueea aikai ao ni kairiia ana aomata bwa a na karaoa ae bure. A taromaurii naba bouannanti ao n tiriaomata. Ma bon iai te kaokoro i marenaia mwaane aikai. E teimatoa temanna ni karaoa ae buakaka ni karokoa matena, ma e raira nanona are temanna ao e kabwaraaki ana bure ibukin ana mwakuri aika bubuaka. Antai mwaane aikai?

² Bon Aaba are uean Iteraera ao Manate are uean Iuta. Ti na karekea reireiara ae bati ibukin te rairannano man te kaokoro i marenaia mwaane aikai. (Mwa. 17:30; IRom 3:23) Tera te rairannano ao e na kangaa ni kaotaki? Ti riai n ataa aei ibukina bwa ti tangira Iehova bwa e na kabwaraa ara bure ngkana ti bure. Ibukini kaekaan titiraki akanne, ti na nori maiuia ueea aika uoman aikai ao ni karekei reireiara man aia katoto. Imwina, ti na rinanon ana reirei Iesu ibukin te rairannano.

3. Aekakira te uea ae Aaba?

³ Bon te kaitiman n uea Aaba n te tautaeka n uea ni baronga ake tebwina ae Iteraera. E mare ma Ietebera ae natin uean Titon ae te aba ae kaubwai i meang. E boni bae aia mare ni karekea riki kaubwain te aba ae Iteraera. Ma e a uruaka riki ana iraorao te natannaomata aei ma Iehova. Bon te tia taromauria  Baara Ietebera, ao e anaa nanon Aaba bwa e na karikirakea te taromauri ae kamwara aei, ae irekereke naba ma waaki ni wene ni bure n te tembora ao kareanakia ataei. Akea ana burabeti Iehova ae mano ngke e tautaeka Ietebera. A bati mai buakoia ae e tiringia neiei. (1Uea 18:13) “E buakaka riki Aaba . . . i matan Iehova nakoia naake imwaina ni kabane.” (1Uea 16:30) E bon nori Iehova bwaai ni kabane ake a karaoi Aaba ao Ietebera. Ma ibukina bwa e nanoanga Iehova, e kanakoa te burabeti ae Eria bwa e na kauringia Ana aomata bwa a na rairi nanoia imwain ae a oimwi. Ma a bon aki kan ongo Aaba ma Ietebera.

4. Tera tuuaan Aaba, ao tera arona iai?

⁴ N tokina, e a aki kani manga taotaona nanona Iehova. E kanakoa Eria bwa e na taekina tuuaaia Aaba ma Ietebera. A na kamaunaaki ni kabane kanoaia ake imwia. E rangi n nanokawaki Aaba n ana taeka Eria! E kamimi bwa e “kananorinanoa” te mwaane ane kainikatonga anne.​—1Uea 21:​19-29.

5-6. Ti kangaa n ataia bwa e aki raira nanona ni koaua Aaba?

⁵ E ngae ngke e kananorinanoa Aaba n te tai anne, ma e oti raoi n aroarona imwina bwa e bon aki raira nanona ni koaua. E aki kataia ni kanakoa taromauriani Baara man ana tautaeka, ao e aki kaungaa taromaurian Iehova. E kaotia naba Aaba n aanga riki tabeua bwa e aki raira nanona.

⁶ Imwina riki ao Aaba e a tuanga Uean Iuta ae Ieotiabata bwa e na iria ni buakania I-Turia. E tuatua Ieotiabata bwa a na ongora moa iroun ana burabeti Iehova. N te moantai, e aki kani karaoa anne Aaba, ao e taku: “Ai tii temanna riki te mwaane ae ti kona n titirakina Iehova rinanona. Ma I ribaa teuaei bwa e aki kona n taetae ni burabetini baika raraoi ni kaineti ma ngai, ma tii ae buakaka.” E ngae n anne, a bon nakon te burabeti ae Mikaia. Ao e bon eti ae ana aomata te Atua aei, e taetae ni burabetina te bwai ae buakaka ibukin Aaba! E aki raira nanona Aaba ao n ukera kabwaraan ana bure iroun Iehova, ma e karabuutina te burabeti aei. (1Uea 22:​7-9, 23, 27) E ngae ngke e kona te uea aei ni karabuutina ana burabeti Iehova, ma e aki kona n tuka kakoroani bukin te taetae ni burabeti anne. N te buaka are imwina ao e a mate Aaba iai.​—1Uea 22:​34-38.

7. E kangaa Iehova ni kabwarabwaraa Aaba imwini matena?

⁷ Imwini maten Aaba, e a kaota Iehova ana iango ibukin te mwaane anne. Ngke e a okira ana auti te Uea ae Ieotiabata n akea ana kangaanga, ao e kanakoa te burabeti ae Ieu Iehova bwa e na boaia ngkai e boutokaa Aaba. E taku ana burabeti Iehova: “E riai bwa ko na buokiia aika buakaka, ao e riai bwa ko na tangiriia akana ribaa Iehova?” (2Rong. 19:​1, 2) Iangoa aei: Ngke arona bwa e raira nanona ni koaua Aaba, e na bon aki taekinna te burabeti aei bwa te mwaane ae buakaka ae ribaa Iehova. E teretere bwa e ngae ngke e uringaaba Aaba n ana bure, ma e aki raira raoi nanona.

8. Tera reireiara ibukin te rairannano man ana katoto Aaba?

⁸ Tera reireiara n ana katoto Aaba? Ngke e tuangaki Aaba iroun Eria bwa a na katuuaaeaki kaain ana utu, ao n te moantai e kananorinanoa. E raoiroi te baere e karaoia. Ma e oti n ana mwakuri imwina riki bwa e bon aki raira nanona. Ngaia are e bati riki ae nanonaki n te rairannano nakon ae tii kaotan te uringaaba. Ti na nora riki te katoto ae e na buokira ni kaotaira n ae nanonaki n te rairannano ni koaua.

9. Aekakira te uea ae Manate?

⁹ Tao uoua te tienture imwina, e a riki Manate bwa te uea i Iuta. Tao e buakaka riki teuaei  nakon Aaba bwa ti wareka aei: “E karaoa ae buakaka n te aro ae rangi ni korakora i matan Iehova, ni kaunna iai.” (2Rong. 33:​1-9) E katei baonikarea ibukia atua aika beekan. E karina naba te bouannanti ae te kai ae tabu ae tao e tei ibukin te atua n aine ae atuan te kakariki, i nanon ana tembora ae tabu Iehova! Bon te tia tabunea, te tia kaiwa, ao te tia kakaraoi. E “katutui naba raraaia aomata aika akea aia bure n te aro ae rangi ni bati.” E tiringia aomata aika bati, ao e “kabuekiia natina mwaane n te ai” bwa karea nakoia atua aika kewe.​—2Uea 21:​6, 7, 10, 11, 16.

10. E kangaa Iehova n reireina Manate ni kaetia, ao tera aron te uea aei iai?

¹⁰ N aron Aaba, e aki kan ongo naba Manate n ana kauring Iehova rinanoia ana burabeti. N tokina ao “Iehova e a kairiia mataniwi n ana taanga ni buaka uean Aturia n ekiianako [kaain Iuta], ao a taua Manate n taiani matau ao a kabaea ni bwaai ni kabaewae aika uaai aika taiani buraati, ao a kairia nako Baburon.” E a kabureaki Manate n te aba anne, ao ikanne are tao e a iaiangoi raoi baike e a tia ni karaoi. E “teimatoa ni kananorinanoa n te aro ae korakora i matan te Atua ae Atuaia ana bakatibu.” Tiaki tii anne ma “e bubutiia Iehova ae Atuana . . . bwa e na akoia.” Ni koauana, e “teimatoa n tataro Nakoina.” E a bitaki te mwaane ae buakaka aei. E a moanna n taraa Iehova bwa “Atuana,” ao e botumwaaka n tataro nakoina.​—2Rong. 33:​10-13.

11. Ni kaineti ma 2 Rongorongo 33:​15, 16, e kangaa ni kaotia Manate bwa e raira raoi nanona?

¹¹ Imwina riki ao Iehova e a kaekaa ana tataro Manate. E noria bwa e a bitaki nanon teuaei bwa e oti raoi anne n ana tataro. E ongo Iehova n ana bubutii ao e a kaokia nakon ana kaintokanuea. E kabongana raoi Manate ana tai ae anganaki ni kaotia bwa e raira nanona ni koaua. E karaoa te bwai ae e aki karaoia Aaba. E bita aroarona. E kakorakoraa ni buakana te taromauri ae kewe ao ni karikirakea te taromauri ae koaua. (Wareka 2 Rongorongo 33:​15, 16.) E kainnanoaki iai te ninikoria ao te onimaki, ibukina bwa e a tia n riki Manate bwa te katoto ae buakaka i nanon ririki aika bati nakoia ana utu, ana bwaanuea, ao ana aomata. Ma ngkai e a kara Manate, e a kataia ni kanakoraoi kangaanga ake e boni karikii. N taraana, e bon riki bwa te katoto ae raoiroi nakon tibuna ae Iotia, are e a riki imwina bwa te uea ae rangi n raoiroi.​—2Uea 22:​1, 2.

12. Tera reireiara ibukin te rairannano man ana katoto Manate?

¹² Tera reireiara n ana katoto Manate? E kananorinanoa ao e karaoa ae bati riki. E tataro ni bubutii nanoangaana ao e bita aroarona. E kakorakoraa ni kanakoraoi kangaanga ake e a tia ni kauekei, ao e kabanea ana konaa n taromauria Iehova ao ni buokiia tabemwaang bwa a na karaoa naba anne. A buokaki naake a a tia ni karaoi buure aika kakaiaki n ana katoto Manate. Anne bon te bwai ni kakoaua ae rianako  bwa e ‘raoiroi ao e tauraoi ni kabwarabure’ Iehova ae te Atua. (TaiAre. 86:5) A boni kona ni kabwaraaki aia bure naake a rairi nanoia ni koaua.

13. Taekina te kaikonaki ae kaota te reirei ae kakawaki ibukin te rairannano.

¹³ E karaoa ae bati riki Manate nakon ae e tii nanokawaki n ana bure. E reke reireiara ae kakawaki n anne ibukin te rairannano. Iangoa te kaikonaki aei: Ko nakon te tabo ni karao kabuki teuana bwa ko na kabooa te keeke. Ma e anganiko te bunnimoa te tia boobwai ao tiaki te keeke. Ko na kukurei iai? Ko na bon aki! Ma ko na kukurei ngkana e tuangko te tia boobwai bwa te bunnimoa bon te rengarenga ae kakawaki n te keeke? Ko na bon aki naba. N aron anne, e tangira te tia bure Iehova bwa e na raira nanona. Ngkana e nanokawaki te tia bure ibukin ana bure, e raoiroi anne. Te namakin anne boni kanoan naba te rairannano, ma e aki tau. Tera riki ae kainnanoaki? Ti karekea reireiara ae bati man ana karaki Iesu ae ringa te nano.

14. N ana kaikonaki Iesu, e kangaa te nati ae bua ni kaota te moani mwaneka nakon te rairannano?

¹⁴ E taekina te karaki ae ringa te nano Iesu ibukin te nati ae bua ae kaotaki n Ruka 15:​11-32. E karitei te rorobuaka n ataei temanna nakon tamana, e kitana mwengana, ao e mwananga “nakon te aba ae raroanako” ike e a waakina iai te maiu ni kaibwabwaru. Ma ngke e a rinanon te kangaanga, e a iaiangoa raoi te baere e karaoia. E a ataia ae e maiuraoi riki ngke e mena n ana auti tamana. E taekinna Iesu bwa “e a oki ana iango.” E a motikia bwa e na okira mwengana ao ni bubutiia tamana kabwaraan ana bure. E kakawaki te tai are e a ataia iai te nati aei bwa e a tia ni karaoi kairua. Ma e tau anne? E aki. E riai ni karaoa te bitaki!

15. E kangaa te nati ae bua are n ana kaikonaki Iesu ni kaota te rairannano ni koaua?

¹⁵ E kaota te rairannano ni koaua te nati are bua, ibukin te baere e a tia ni karaoia. E mwananga n te kawai ae abwabwaki n okira mwengana. Ao ngke e kawara tamana ao e taku: “I bure nako karawa ao nakoim. I a aki tau n aranaki bwa natim.” (Ruka 15:21) Aron te rorobuaka n ataei anne ni kaota ana bure, e kaotia iai bwa e kani kaoka ana iraorao ma Iehova. E ataia naba ae e a tia ni karawawataa tamana n ana mwakuri. E a tauraoi ni mwakuri korakora bwa e aonga ni manga karekea akoana iroun tamana, ao e kukurei naba ni karikaki bwa temanna ana tia mwakuri tamana! (Ruka 15:19) Bon tiaki tii te karaki ae ringa te nano te kaikonaki anne. Booto n reirei mai iai, a kona ni buokiia unimwaane n te ekaretia n ataia bwa te aomata are karaoa te bure ae kakaiaki, e raira nanona ni koaua ke e aki.

16. E aera bwa e kona ni kangaanga irouia unimwaane ataakin ana rairannano ni koaua temanna?

 ¹⁶ E aki bebete irouia unimwaane ataakin ae e raira nanona ni koaua te aomata are karaoa te bure ae kakaiaki, ke e aki. Bukin tera? Ibukina bwa a aki kona n nora te nano. Ngaia are a ukoukori bwaai ni kakoaua ibukin te tari are te tia bure bwa e a bita ana iango ni kaineti ma ana bure, ke e tuai. N tabetai, e kona te aomata ni karaoa te bure ae rangi ni kakaiaki, n te aro are a aikoa koaua unimwaane bwa e raira raoi nanona ke e aki.

17. (a) Tera te katoto ae kaotia bwa e aki tau tii kaotan te nanokawaki ibukin te rairannano ni koaua? (b) Ni kaineti ma 2 I-Korinto 7:​11, tera ae kantaningaaki iroun te aomata ae raira nanona ni koaua?

¹⁷ Iangoa te katoto aei. E okioki ni wene ni kimoa te tari te mwaane temanna i nanon ririki aika bati. E aki karekea buokana, ma e karabaa arona ae buakaka aei mairouni buuna, raoraona, ao unimwaane. N tokina ao e a ataaki. Ngke e a taekinaki nakoina bwaai ni kakoaua bwa e boni karaoa te bure, e a kaotia ae e boni bure ao e rangi n taraa naba n nanokawaki iai. Ma e tau anne? A na boni kantaningaa ae bati riki unimwaane nakon ae tii te nanokawaki. Tiaki aio te bure ae karina n riki, ma bon te bure ae okioki ni karaoaki n taai aika bati. E aki kaota ana bure teuaei, ma e kaotaki iroun temanna. Ngaia are a riai unimwaane n nora te bwai ni kakoaua ae e kaotia bwa e a tia te tia bure ni bita ana iango, ana namakin, ao aroarona. (Wareka 2 I-Korinto 7:11.) E bae ni kainnanoa te tai ae maan teuanne ibukini karaoani bitaki. N taraana, e na boni kamwawaaki man te ekaretia.​—1Kor. 5:​11-13; 6:​9, 10.

18. E na kangaa te aomata ae e a tia ni kabaneaki ni kaota te rairannano ni koaua, ao tera mwina?

¹⁸ Ngkana e na kaota te rairannano ni koaua te aomata ae e a tia ni kabaneaki, e riai ni katoatai n roroko ni bobotaki ao n ongeaba n aia reirei ni kairiri unimwaane ae e na katoatai n tataro ao n ukeuke n reirei n te Baibara. E na kakorakoraa naba n rarawa nakoni baika a na kariria bwa e na manga karaoa te bure. Ngkana e kakorakoraa ni kaoka ana iraorao ma Iehova, e kona ni kakoauaa ae e na boni kabwaraa ana bure Iehova, ao a na manga kaokia unimwaane nakon te ekaretia. Ngkana a kan ataia unimwaane bwa a rairi nanoia ni koaua taani bure, a ataia ae a kakaokoro aroia, ngaia are a karaoa raoi aia babaire ni kaineti ma aron temanna ma temanna.

19. Tera ae nanonaki n te rairannano ni koaua? (Etekiera 33:​14-16)

¹⁹ N aron ae ti a tia n noria, e bati riki ae nanonaki n te rairannano ni koaua, nakon are ti na tii kabwaraa ara bure. E irekereke naba ma bitakin ara iango ao nanora ae kairiri nakoni karaoani mwakuri aika raraoi. E nanonaki iai katokan te aroaro ni maiu ae bure ao te manga ongeaba n ana kaetieti Iehova. (Wareka Etekiera  33:​14-16.) Te bwai ae kakawaki riki iroun te tia bure, boni kaokan ana iraorao ma Iehova.

20-21. Ti na kangaa ni buoka temanna ae karaoa te bure ae kakaiaki?

²⁰ E kabwarabwaraa Iesu iteran ana mwakuri ni minita ae kakawaki, ngke e kangai: “I roko bwa N na weteiia taani bure nakon te rairannano.” (Ruka 5:32) Ti riai naba ni kani karaoa anne. Iangoia bwa iai raoraora temanna ae karaoa te bure ae kakaiaki. Tera ae ti riai ni karaoia?

²¹ Ti na boni karekea n te kangaanga raoraora ngkana ti kataia ni karabaa ana bure. E aki kona n nakoraoi anne ibukina bwa e bon tataraira Iehova. (TaeRab. 5:​21, 22; 28:13) Ko kona ni buoka raoraom ngkana ko kauringnga ae a kani buokia unimwaane. Ngkana e rawa raoraom ni kaota ana bure, ko a riai ni kaongoia unimwaane. E kaotaki n anne bwa ko kani buokia raoi ngkai e a kaan uruaki ana iraorao ma Iehova!

22. Tera ae ti na rinanona n te kaongora are imwina?

²² Ma tera arora ngkana e a tia te tia bure ni karaoa te bure ae kakaiaki i nanon te tai ae maan, n te aro are a a baireia unimwaane bwa e a riai ni kabaneaki? Nanona bwa a aki kaota te nanoanga nakoina? N te kaongora are imwina, ti na nora riki aron Iehova ni kaota te nanoanga ngkana e reireinia ni kaetiia taani bure, ao arora ni kakairi irouna.