1. Tera aroia aomata aika bati nakon ana wewete te wanawana ni koaua ngkai? (Taeka N Rabakau 1:20, 21)

 N AABA aika bati, a nonoraki taan tataekina te Tautaeka n Uea n anganga booki nakoia ake a rirarikia ni kawai aika bati iai aomata. Ko bae n tia ni karaoa aei. Ngkana ko a tia, ko bae n iangoa te kaikonaki ae n Taeka N Rabakau ae, e tang n takarua te wanawana are ni maraen nako te kaawa bwa a na ongo aomata ana taeka n reirei. (Wareka Taeka N Rabakau 1:20, 21.) Iai n te Baibara ao ara boki “te wanawana ni koaua,” ae wanawanan Iehova. Aei bon te wanawana are a kainnanoia aomata ibukini karekean te maiu n aki toki. Ti kukurei ngkana iai aika butimwaei ara boki. Ma e karako aika butimwaei. Iai tabeman aika aki kan ataa kanoan te Baibara. A bwabwainingareira ake tabeman. A bon iangoa te Baibara bwa e a bane taina. Ake tabeman, a kabuakakaa ana reirei te Baibara ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao a taku bwa naake a kakairi iai, a boni momotikitaeka ao a tuamatoa. Ma e tatangira Iehova n anganga te wanawana ni koaua nakoia aomata. N aaro raa?

2. Ti na kangaa ni karekea te wanawana ni koaua ngkai, ao tera ae a rineia angia aomata bwa a na karaoia?

² Te anga teuana ae e anga iai Iehova te wanawana ni koaua, bon rinanon ana Taeka ae te Baibara. A kuri n toa aomata ma aia Baibara. Ao tera aron ara boki ake aanaki man te Baibara? Man ana kakabwaia Iehova, a a tauraoi n taetae aika 1,000 tabun. A na kakabwaiaaki naake a ongora iai, ae naake a warekia ao ni maiuakini baike a reiakin iai. Ma angina a rineia bwa a na aki tabe ma bwanaan te wanawana ni koaua. Ni karaoan aia motinnano, a bon irii nanoia ke a kakauongo irouia raoia n  aomata. A kona naba ni kakeai bongara ngkai ti kakairi n ana taeka te Baibara. E na maroroakinaki n te kaongora aei bukini karaoan anne irouia. Ma ti riai moa n noria bwa ti na kangaa ni karekea te wanawana ni koaua mairoun Iehova.

3. Ti na kangaa ni karekea te wanawana ni koaua?

³ Bwainan te wanawana boni kamanenaan ara atatai ni karaoi motinnano aika raraoi. Ma e bati riki ae nanonaki n te wanawana ni koaua. E taekinaki aei n te Baibara: “Maakakin Iehova boni moan rikin te wanawana, ao ataakin Teuare Moan te Tabu bon te ataibwai.” (TaeRab. 9:10) Ngaia are ni karaoan ara motinnano ae kakawaki, e riai ni boto i aon ana iango Iehova, ae “ataakin Teuare Moan te Tabu.” Ti kona ni karaoa anne rinanon te ukeuke n reirei n te Baibara ao booki aika anaaki man te Baibara. N te aro anne, ti na boni kaotiota iai te wanawana ni koaua.—TaeRab. 2:5-7.

4. E aera bwa tii Iehova ae kona n anganira te wanawana ni koaua?

⁴ Bon tii Iehova ae kona n anganira te wanawana ni koaua. (IRom 16:27) E aera ngkai boni ngaia Nibwan te wanawana? Te moan, boni ngaia te tia Karikiriki, ao e atai bwaai ni kabane ake e kariki. (TaiAre. 104:24) Te kauoua, e oti wanawanan Iehova n ana mwakuri. (IRom 11:33) Te katenua, a kakabwaiaaki naake a maiuakin ana reirei ni kairiri Iehova aika anganga te wanawana. (TaeRab. 2:10-12) Ni karekean anne, ti riai ni butimwaei koaua aika kakawaki, ao ni kairiraki iai ni karaoan ara motinnano ke ara mwakuri.

5. Tera ae na riki ngkana a rawa aomata ni kakoauaa ae Iehova bon Nibwan te wanawana ni koaua?

⁵ A bati aika ti kaitiboo ma ngaiia n te uarongorongo, aika a taekinna bwa e tamaroa te karikibwai, ma a boni kakewea ae iai te tia Karikiriki ao a kakoauaa te ewarutin. Tabeman, a kakoauaa te Atua ma a iangoi ana kaetieti te Baibara bwa a a bane taia, ao a rineia bwa a na karaoa ae a bon tangiria. Tera mwina? E a tamaroa riki te aonnaba ngkai a teimatoa aomata n onimakin oini wanawanaia, ao tiaki wanawanan te Atua? A karekea te kukurei ni koaua ke te kantaninga ae kona n onimakinaki ibukin taai aika a na roko? Ti bon onimakina te koaua aei mani baika ti nori i rarikira: “Bon akea te wanawana, ke te ataibwai, ke te reirei ni kairiri, ae kona ni kaitaraa Iehova.” (TaeRab. 21:30) Ai kaungaakira ngaira iai bwa ti na ukoukora Iehova ibukin te wanawana ni koaua! E kananokawaki bwa a bati aika aki kakoauaa aei. Bukin tera?

6. Antai aika a kaini taningaia nakon ana wewete te wanawana ni koaua? (Taeka N Rabakau 1:22-25)

⁶ A bati aika kaini taningaia ngkana e “tang n takarua te wanawana ni koaua i nanon te kawai.” E taekinaki n te Baibara bwa tenikoraki aomata aika rawa nakon te wanawana ni koaua: ‘naake a ronnano,’ ‘naake a bwainingare,’ ao ‘naake a nanobaba.’ (Wareka Taeka N Rabakau 1:22-25.) Ti na neneri aroaro ake a kairiia nakanne bwa a na rawa nakon te wanawana mairoun te Atua, ao n nora naba arora n rawa nakon aroaro akanne.

7. E aera ngkai a motinnanoia tabeman bwa a na “ronnano”?

⁷ Naake a “roo nanoia,” bon naake a kai kakoauai baike a ongo ao a kai mwamwanaaki. (TaeRab. 14:15, kbn.) Ti kakaitiboo ma ngaiia n ara uarongorongo. N te katoto, iangoia mirion ma mirion aika mwamwanaaki irouia mataniwi n Aro ao taan tautaeka. A rangi n un tabeman  ngke a ataia ae a mwamwanaaki irouia taani kairiri aikai. Ma naake a taekinaki n Taeka N Rabakau 1:22, a rineia bwa a na teimatoa n ronnano ibukina bwa a tatangira aroia anne. (Ier. 5:31) A kan irii oin nanoia, ao a rawa n reiakin ana taeka te Baibara ke n ongeaba n tuua ake iai. A bati aika titeboo aia iango ma te aine ae taua te Aro i Quebec i Canada, ae taekina aei nakon te tia Kakoaua are kawaria, “Ngkana e kekeweira ara mitinare, boni ngaia ae e na reke n te bure, ma tiaki ngaira!” Ti rawa ni kakairi irouia naake a kan teimatoa n roo nanoia n aron neiei!—TaeRab. 1:32; 27:12.

8. Tera ae na buokira ni karekea te wanawana ni koaua?

⁸ E kaungaira te Baibara bwa ti riai n aki teimatoa n ronnano, ma ti “na ikawai raoi ni kaineti ma [ara] ataibwai.” (1Kor. 14:20) Ti karekea te wanawana ni koaua ni maiuakinani booto n reirei man te Baibara. Ti reiakina teutana imwin teutana aroni booto n reirei akanne, ni buokira n tokanikai i aoni kangaanga ao ni karaoi motinnano ma te wanawana. Ti wanawana ngkana ti tutuoira ni kaineti ma aei. Ngkai ti a tabe n reirei n te Baibara ao n iriri bobotaki i nanon tabeua te tai, ti a riai n iangoia bwa e aera ngkai ti tuai mani karaoi mwaneka, ibukin ara katabu nakon Iehova ao ni bwabetitoaki. Ao ngkana ti a tia ni bwabetitoaki, ti a rikirake bwa taan angareirei ao taan tataekina te rongorongo ae raoiroi aika mwaatai riki? E kaotaki man ara motinnano bwa ti kairiraki mani booto n reirei n te Baibara? Ti kaotiota aroaron Iesu n aroarora nakoia tabemwaang? Ngkana ti nori baike ti na kanakoraoi riki, ti bia mutiakini ana kauring Iehova aika “kawanawana ane e roo nanona.”—TaiAre. 19:7.

9. A kangaa ni kaotia “taani bwainingare” bwa a rawa nakon te wanawana ni koaua?

⁹ Te kauoua ni koraki aika rawa nakon te wanawana mairoun te Atua, bon “taani bwainingare.” N tabetai, ti kaitiboo ma naakai n ara uarongorongo. A kani bwabwainingareia tabemwaang. (TaiAre. 123:4) E kauringira te Baibara bwa ni kabaneani boong, ao a na bati taani kakaniko. (2Bet. 3:3, 4) N aroia buuia natin Rota are kakaraoa ae raoiroi, a na rawa naba tabeman n taai aikai nakon ana kauring te Atua. (KBwaai 19:14) A bati aika kakanikoia naake a maiuakin ana boto n reirei te Baibara. A “kairaki n oin nanoia n tangirani baika bubuaka.” (Iuta 7, 17, 18) Ai tonura ana kabotau te Baibara ibukia taani bwainingare ma taan tannako man te koaua ao naake a rarawa nakon Iehova!

10. Ti na kangaa n rarawa n riki bwa taani bwainingare? (Taian Areru 1:1)

¹⁰ Ti na kangaa ni kawakinira mani katotongaia taani bwainingare? Te anga teuana boni man arora ni katoka ara iraorao ma ngaiia. (Wareka Taian Areru 1:1.) E nanonaki n aei bwa ti na aki kakauongo ke ni wareka te bwai teuana mairouia taan tannako man te koaua. Ti ataia bwa ngkana ti aki taratara raoi, ti na kai karikirakea te ngurengure ao te nanokokoraki n ana kairiri Iehova n ana botaki. Ibukin totokoan anne, ti kona n titirakinira ni kangai: ‘I tataekina te bwai ae aki raoiroi ngkana ti anganaki te babaire ae boou ke kabwarabwaraan te bwai teuana? I kan titiribureiia taani kairiri?’ Ngkana ti waekoa ni kaetii kabwakara aikai, e na boni kukurei Iehova iroura.—TaeRab. 3:34, 35.

11. Tera aroia “aika nanobaba” nakon ana kaetieti Iehova ibukin te aroaro ni maiu ae riai?

¹¹ Te katenua ni koraki ake a rawa nakon te wanawana bon ‘naake a nanobaba.’ A nanobaba bwa a rawa ni maiuakin ana kaetieti te Atua ibukin te aroaro ni maiu ae riai. Ao a karaoa ae eti n oini mataia. (TaeRab. 12:15) A rarawa naba nakon Iehova ae Nibwan te wanawana.  (TaiAre. 53:1) Ni kaitiboora ma ngaiia n ara uarongorongo, n angiin te tai a tiribureira ibukini karinean ana kaetieti te Baibara. Ma a aki kona n anganira te maiu ae tamaroa riki. E taku te Baibara: “E aki kona ni karekea te wanawana ni koaua ane e nanobaba, ao akea te bwai ae e na taekinna ni mataroan oon te kaawa.” (TaeRab. 24:7) Akea ana taeka n reirei ae tamaroa ane nanobaba. Maroaka ae e kauringira Iehova bwa ti na “[kararoaira] mairoun te mwaane ae nanobaba”!—TaeRab. 14:7.

12. Tera ae na buokira n rarawa ni katotongia naake a nanobaba?

¹² Ti kaokoro ma naake a ribaa ana reirei ni kairiri te Atua, bwa ti karikirakea ngaira tangiran aron te Atua n iaiango ao ana kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai. Ao e ririkirake te tangira anne ngkana ti kabotaua mwin te ongeaba ao te aki ongeaba. Iaiangoi aia kangaanga naake a nanobaba ibukin rawaia ni butimwaei ana reirei ni kairiri Iehova. Imwina, karaua iangoa nakoraoin riki maium ngkai ko ongeaba iroun te Atua.—TaiAre. 32:8, 10.

13. E kairoroira Iehova bwa ti na ongeaba n ana reirei ni kairiri?

¹³ E anga te wanawana ni koaua Iehova nakoia aomata, ma e aki kairoroiia bwa a na butimwaeia. E a tia naba ni kabwarabwaraa te baere e na riki nakoia naake a rawa ni kakauongo nakon te wanawana ni koaua. (TaeRab. 1:29-32) Naake a bon rineia bwa a na aki ongeaba iroun Iehova, “a na kaaitarai mwin aroia.” N tokin te tai, a na boni karekea te rawawata, te kangaanga, ao te kamaunaaki. N te itera are teuana, e beritanaki aei nakoia naake a ongeaba ao ni maiuakin ana reirei ni kairiri Iehova: “E na maeka ma te mweraoi ane e ongo irou, ao e na aki kakiriweaki n te maakunrang ibukin te kabuanibwai.”—TaeRab. 1:33.

14-15. Tera reireiara man Taeka N Rabakau 4:23?

¹⁴ Ngkana ti maiuakina wanawanan te Atua, ti na kakabwaiaaki n taai nako. Ti a tia n noria bwa a kai reke ana reirei ni kairiri Iehova. N te katoto, n te boki ae Taeka N Rabakau, iai taeka n reirei aika manena ibukini kanakoraoani maiura ngkana ti maiuakin. Ti na rinanoi tii aua man reirei ni kairiri aikai.

¹⁵ Kawakina nanom. E taku te Baibara: “E kakawaki riki kawakinan nanom nakoni bwaai ni kabane aika ko kawakin, bwa a otinako mai iai nibwan te maiu.” (TaeRab. 4:23) Iangoi baika ti riai ni karaoi ibukini kamanoani buroora. Ti riai ni kang amwarake aika baeranti, karaoi waaki ni kamarurung, ao n rarawa nakon aroaro aika bubuaka. Ti karaoa naba anne ni kamanoan nanora. Ti katoatai ni kanuaira n Ana Taeka te Atua. Ti kakatauraoi nakon ara bobotaki, ti iririi, ao n anganga ara kaeka. Ti katoatai n uataboa te uarongorongo. Ti rarawa naba ni karikirakei aroaro aika bubuaka n arora ni kanakoi baika kona ni kabaarekai ara  iango, n aron te kaakibotu ae kammaira ao iraorao aika bubuaka.

16. E aera bwa e rangi ni manena Taeka N Rabakau 23:4, 5 ngkai?

¹⁶ E na rau nanom ni baika iai iroum. E kangai te taeka n reirei te Baibara: “Tai kabanea korakoram ibukini karekean te kaubwai. . . . Ngkana ko kamwataua taraana, ao bon akea ikekei, bwa ane a na riki baina ni kiba n aron te ikare ao e na kiba nako karawa.” (TaeRab. 23:4, 5) E kona ni kai bua te kaubwai. Ma a bon tabeaianga naba ni kani karekea te mwane, naake a maiu ni kainnanoi ao aika kaubwai. Anne bukina ae a karaoi iai baika rotaki iai taekaia, aia iraorao, ao marurungia. (TaeRab. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) N te itera are teuana, ti buokaki n te wanawana ni koaua bwa ti na iangoa te mwane n te aro ae riai. Ti kamanoaki iai man te nanonrang, ti karekea naba iai te raunnano, ao te kukurei.—TeMin. 7:12.

17. Ti na kangaa ni katotonga “neweia akana wanawana”? (Taeka N Rabakau 12:18)

¹⁷ Iango imwain ae ko taetae. Ngkana ti aki iango imwain taetaera, a na maraki iai tabeman. E kangai te Baibara: “Te taetaenikawai ae aki iangoaki raoi kaanga ai aron te ewa n te kabaang, ma bon te bwai ni kamaiu neweia akana wanawana.” (TaeRab. 12:18) Ti kateimatoa te rau ngkana ti rarawa n taekina kabwakaia tabemwaang. (TaeRab. 20:19) Ngkana ti na kabebeteia tabeman ao n aki kammarakia n ara taeka, ti riai ni wawareka te Baibara ao ni kananoa ara iango iai. (Ruka 6:45) Ni karaoan anne, a na riki ara taeka bwa kaanga “te karaanga n ran ae kobukoburake” ae kaungaia tabemwaang.—TaeRab. 18:4.

18. E na kangaa maiuakinan Taeka N Rabakau 24:6 ni kanakoraoa riki ara mwakuri ni minita?

¹⁸ Kakairi n taiani kaetieti. Aei te taeka n reirei ae manena man te Baibara: “Ko na waakina am buaka rinanon te kairiri ae kaota te wanawana, ao e reke te tokanikai rinanoia taan anga te taeka n reirei aika bati.” (TaeRab. 24:6, kbn.) Iangoa aroni maiuakinan te boto n reirei aei ni kanakoraoa riki arora n uarongorongo ao n angareirei. N oneani mwin are ti na  uarongorongo n oin nanora, ti kataia ni kakairi ni kaetieti ake ti anganaki. A reke kaetieti ake ti na wanawana iai n ara botaki, ao ti kataneiaaki iai irouia taan anga taeka n reirei aika mwaatai. Irarikin anne, a katauraoaki ara bwai ni mwakuri aika manena n ana botaki Iehova, n aroni booki ao taamnei aika kona ni buokiia aomata n oota riki n te Baibara. Ko reireiniko aroni kamanenaaia n te aro ae uaana riki?

19. Tera am iango n te wanawana are mairoun Iehova? (Taeka N Rabakau 3:13-18)

¹⁹ Wareka Taeka N Rabakau 3:13-18. Ai kakaitaura ngaira n te taeka n reirei ae manena n Ana Taeka te Atua! Ti na mena ia ngke arona bwa akea? N te kaongora aei, ti a tia n reiakini katoto ni kaineti ma te wanawana ni koaua n te boki ae Taeka N Rabakau. E a bon tia Iehova ni katauraoi taeka aika ti na wanawana iai i nanon te Baibara ni kabane. Ti bia motinnanoia bwa ti na teimatoa ni kakairi n te wanawana ni koaua are mairoun Iehova. E aki kakawaki iroura aia iango aomata ni kaineti ma te wanawana ni koaua, ma ti kakoauaa ae “a na atongaki bwa a kukurei, te koraki ake a teimatoa n taua ni kamatoaa [te wanawana].”