1, 2. E kangaa ni kaotaki man rongorongon Tony bwa ti kona ni karaoi bitaki ni maiura?

E IKAWAIRAKE Tony n akea tamana. E rin n te kauarinan ao akea nanona n te reirei. E kakabanea ana tai n taiani wikeen n te taamnei ke n airiri ma raoraona. E aki iowawa ao e aki tautoronaki n te drug ma bon akea ana kantaninga ni maiuna. Ao e aki kakoauaa ae iai te Atua. Imwina, e a kaitiboo ma te taanga aika taani Kakoaua. E maroroakin ana titiraki ao baike e nanououa iai, ao e a anganaki uoua te boroutia ae The Origin of Life—​Five Questions Worth Asking ao Was Life Created?

² Ngke a a manga oki te taanga aei, e a bitaki ana iango Tony. E a tia ni kabanea ana tai ni wareki boroutia aikai, ao a a rukurukumaki ao ni mwanunu. E taku: “Bon iai te Atua.” E butimwaea te reirei n te Baibara, ao teutana imwin teutana e a bitaki ana iango ni kaineti ma te maiu. Bon ataein te reirei ae aki raoiroi ana kekeiaki ma e a bitaki nakon ae raoiroi riki. E mimi naba te mataniwi n tia reirei ibukin ana onimaki ae boou ao e taku: “Ko a tia ni karaoi bitaki aika korakora n aroarom ao n am bwi. E riki aei imwini bobotakim ma Ana Tia Kakoaua Iehova?” E kaengnga Tony, ao e a tibwaa naba te baere e a tia n reiakinna nakoina. E bane ana kauarinan Tony ao e a beku ngkai bwa te bwaiania ae katoatai ao te tabonibai n te ekaretia.  E kukurei naba bwa e a reke Tamana ae tatangira ae Iehova.​—TaiAre. 68:5.

3. Tera ana taeka n reirei Iehova nakoia rooro n rikirake?

³ Ti kauringaki n rongorongon Tony bwa Iehova e rangi n tabeakinia rooro n rikirake aika i buakora. E tangiriko bwa e na nakoraoi ao ni kakukurei maium. Ngaia are e anganiko te taeka n reirei aei, “Ururinga te tia Karikiko ae Moan te Kakannato n am bongi n roro n rikirake.” (TeMin. 12:1) N te aonnaba ae ngkai, e aki bebete anne n taai nako. Ma tiaki nanona bwa ti aki kona ni karaoia. E kona n nakoraoi maium n ana ibuobuoki te Atua, tiaki tii n am bong n roro n rikirake ma n am bong ni kabane naba. Ibukin kamatataana, iangoa reireiara n aroia tibun Iteraera n taua te Aba ni Berita ao Tawita ngke e aitara ma te aintoa are Koria.

4, 5. Tera reireiara ae kakawaki man aroia tibun Iteraera n taua Kanaan, ao Tawita ni buakana Koria? (Nori taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁴ Ngke a nang rin n te Aba ni Berita tibun Iteraera, e aki tuangia te Atua bwa a riai ni mwaatai ni buaka ke a na kataneiai ibukin te buaka. (TuaKau. 28:​1, 2) Ma e tuangia bwa a riai n ongeaba n ana tua ao n onimakinna. (Iot. 1:​7-9) Akea manenan te taeka n reirei anne n te iango n aomata, ma bon te kabanea n tamaroa ibukina bwa Iehova e angania ana aomata te tokanikai i aoia kaaini Kanaan n taai aika bati. (Iot. 24:​11-13) Eng, e kainnanoaki te onimaki ngkana ti na ongeaba iroun te Atua, ao te onimaki anne e karekea te tokanikai n taai nako. E noraki koauan aei n taai ake rimoa ao n taai aikai naba.

⁵ Koria bon te tia buaka ae korakora ae tao ruaiwa ma te iterana te buuti (2.9 te mita) abwakina ao a taubobonga ana bwai ni buaka. (1Tam. 17:​4-7) Ma Tawita tii iai irouna te bana ao onimakinan Atuana ae Iehova. E bon taraa n nanobaba Tawita irouia naake a aki onimaki. Ma ai kairuara aia iango anne! Ni koauana, boni Koria ae nanobaba.​—1Tam. 17:​48-51.

6. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

⁶ N te kaongora are imwain aei, e maroroakinaki iai baika aua ake a kona ni karekea kukureira ao nakoraoin maiura. Ti reireiaki iai baikai ti kainnanoi ibukini kanuaakira ni bwaai n taamnei, te kakaitau ibukia raoraora ake e anganira te Atua, katean tiara aika manena, ao kakawakin te inaomata ni koaua are mairoun te Atua. Ti na maroroakin aanga riki tabeua ake ti na kakabwaiaaki iai mani baika raraoi aikai. Ni karaoan aei ti na rinanoi booto n reirei tabeua man Taian Areru 16.

7. (a) Ko na kangaa ni kabwarabwaraa te aomata ae kairaki n n taamnein te Atua? (b) Tera ‘tibwan’ Tawita, ao tera aron rotakina iai?

⁷ E onimakina te Atua te aomata ae iaiangoi bwaai n taamnei ao e kataia n iango n aron te Atua. E mwiokoa te Atua ibukini kairirana ao e motinnanoia bwa e na ongeaba irouna. (1Kor. 2:​12, 13) Te katoto ae raoiroi n aei bon Tawita. E anene ni kangai: “Bon tibwau Iehova, au bwai ae I anganaki, ao e kaona au mwangko.” (TaiAre. 16:5) E irekereke ‘tibwana’ anne ma ana iraorao ae kaan ma te Atua, are e kamanoa irouna. (TaiAre. 16:1) Tera mwina? E korea ae kangai: “I kimwareirei naba.” Eng, akea te bwai ae e kukurei riki iai Tawita nakon ana iraorao ae kaan ma te Atua.​—Wareka Taian Areru 16:​9, 11.

8. Taekini bwaai tabeua aika karekea te kukurei ni koaua ni maium.

⁸ E aki kona n reke te kimwareirei are e rinanona Tawita irouia naake a kabotoi aia iango i aoni baika kakukurei ao te kaubwai. (1Tim. 6:​9, 10) E taku te tari te mwaane i Kanata: “E reke te kukurei ni koaua, tiaki man te bwai ae ti kona ni karekea ni maiura, ma boni man te bwai ae ti anga nakon te tia Anga bwaai n tituaraoi aika raraoi ae Iehova ae te  Atua.” (Iak. 1:17) Eng, ngkana ko karikirakea onimakinan Iehova ao ni beku ibukina, ko a karekea iai te maiu ae manena ao ni kakukurei. Ko na kangaa ni karikirakea am onimaki? Ko riai ni kabanea am tai ma Iehova, n arom ni wawareka ana Taeka, ni matakuakina ana karikibwai, ao n iaiangoa aroarona ma ana tangira ibukim.​—IRom 1:20; 5:8.

9. Ko na kangaa ni kariaia Ana Taeka te Atua bwa e na kaeta arom n aron are e karaoia nakon Tawita?

⁹ N tabetai e kaota ana tangira te Atua ibukira n arona ni kaetiira n aron te karo ae tatangira. E butimwaea te reirei ni kairiri ma te akoi anne Tawita. E taku: “N na karaoiroa Iehova are anganai taeka n reirei. Ao a kaetietai naba n te bong au iango aika raba.” (TaiAre. 16:7) Eng, e kananoa ana iango i aon ana iango te Atua, ni karikii bwa oin ana iango ao e kariaia bwa e na kaetaki iai. Ngkana ko karaoa naba anne, ko a karikirakea iai tangiran te Atua ao te kan ongeaba irouna. Ko na riki naba bwa te Kristian ae ikawai n te onimaki. E taku te tari te aine ae Christin: “Ngkana I karaoa au kakaae ao ni kananoa au iango ni baika I wareki, I namakinna bwa e korei Iehova baikanne moarara riki ibukiu!”

10. N aron ae taekinaki n Itaia 26:3 baikara kakabwaia ngkana ko iaiangoi bwaai n taamnei?

¹⁰ Ngkana ko iaiangoi bwaai n taamnei, ane ko na iangoa te aonnaba ao kakabwaia nakon taai aika a na roko n aron iangoaia iroun te Atua. Bon Iehova ae anganiko te atatai ao te ataibwai ane rianako anne. Bukin tera? E tangiriko bwa ko na atai baika ko riai ni moanibwai ni maium, ko na karaoi am motinnano aika manena, ao ko na kariariai taai aika a na roko ma te aki nanokokoraki! (Wareka Itaia 26:3.) E taku te tari te mwaane ae Joshua man te United States: “Ngkana ko teimatoa ni kaaniko ma Iehova ane ko na ataa iai te bwai ae kakawaki ao ae aki rangi ni kakawaki.” E boni koaua aei ao ai batira te kukurei ae reke mai iai!

11. E kangaa Tawita ni kaota aroni karekeaia raoraona ni koaua?

¹¹ Wareka Taian Areru 16:3. E ataa aroni karekeaia raoraona ni koaua Tawita. E karekea “te kimwareirei ae rangi ni bati” n ana iraorao ma naake a tangira Iehova. E taekinia raoraona bwa te “koraki aika itiaki,” ibukina bwa a kataia ni kakairi n ana kaetieti Iehova ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao ae itiaki. E namakina naba anne te tia areru riki temanna n rineaia raoraona. E korea aei: “Bon raoraoia ngai akana maakuko ni kabane ao akana kawakini baike ko tua.” (TaiAre. 119:63) Ti noria n te kaongora are imwain aei bwa ko kona naba ni karekeia raoraom aika raoiroi i buakoia naake a maaka Iehova ao n ongeaba irouna. Ni koauana, tiaki nanona bwa e na titeboo am ririki ma raoraom nako.

12. E boto i aon tera aia iraorao Tawita ma Ionatan?

¹² Te tia areru are Tawita e aki rineiia tii tabonrorona bwa raoraona. Ko kona n uringa aran temanna raoraon Tawita are tatangiria naba? Bon Ionatan. Aia iraorao bon teuana mai buakon iraorao aika rangi n raraoi n te Baibara. Ma ko ataia ae tao 30 te ririki rakan ana ririki Ionatan i aon Tawita? Ao e boto i aon tera aia iraorao? Bon onimakinan te Atua irouia, a ikarinerine i marenaia, ao noran ninikoriaia i marenaia ni buakania taani kairiribai nakon te Atua.​—1Tam. 13:3; 14:13; 17:​48-50; 18:1.

13. Ko na kangaa ni karekeia raoraom aika bati riki? Taekina te katoto teuana.

¹³ N aron Tawita ma Ionatan, ti karekea naba “te kimwareirei ae rangi ni bati” ngkana ti tangiriia naake a tangira Iehova ao naake a kaotiota onimakinana. E taku Kiera ae beku ibukin te Atua i nanon ririki aika bati: “I karekeia raoraou man aaba aika kakaokoro n te aonnaba, aika kakaokoro aroni kaikawaaia, ao aia katei.” Ngkana ko karaoa naba anne, ane ko na nora iai mwaakan te Baibara ao te taamnei  ae raoiroi ni katiteuanaira bwa te utu ae tii teuana ni katobibia te aonnaba.

14. (a) Tera ae kona ni buokiko bwa ko na katei tiam aika manena ni maium? (b) Tera aia taeka rooro n rikirake tabeman ibukini katean tiaia n taamnei?

¹⁴ Wareka Taian Areru 16:8. E kaatuua ana iango Tawita i aon ana beku ibukin te Atua. Ngkana ko kakairi irouna ni katean tiam ao ko iaiangoa te bwai ae e tangiria Iehova ibukim, e na boni kakukurei maium. E taku te tari te mwaane ae Steven: “Uaiakinan tiau teuana, kakororaoana, ao ururingan arou rimoa ni kanakoraoia, I a karekea iai te kukurei.” E taku te tari te mwaane ae te roro n rikirake mai Tiaman ae beku ngkai n te aba teuana: “Ngkana I a kara, I aki kan tanrikaaki n taraa maiuu rimoa ao N na noria bwa bwaai nako ake I karaoi bon tii ibukiu.” Ko namakina naba anne? Ngkana ngaia anne, kamanena am konabwai ao am tarena ibukin neboan te Atua ao buokaia aomata nako. (IKar. 6:10) Katei tiam n taamnei ao tataro ni butiia Iehova bwa e na buokiko ni kakororaoi. E kukurei ni kaekai aeka n tataro akanne.​—1Ioa. 3:22; 5:​14, 15.

15. Baikara tiam aika ko kona ni katei? (Nora te bwaoki ae “ Tiia Tabeua Aika Manena.”)

¹⁵ Baikara tiam tabeua aika ko kona ni katei? A kona n irekereke ma am anga kaeka n oin am taeka ni bobotaki ni Kristian, uataboan te mwakuri ni bwaiania, ke te beku n te Betaera. Ko kona ni kataia n reiakina te taetae teuana bwa ko aonga n uataboa tataekinan te rongorongo ae raoiroi nakoia aomata aika bati riki. E taku Barak ae te roro n rikirake ae kabwanina ana tai ni beku: “Ngkana I uti ni katoabong ma ataakin ae I kamanena korakorau ni kabane ibukin Iehova, bon aei te namakin ae aki kona n reke n te mwakuri riki teuana.”

16. Tera ana namakin Tawita ni kaineti ma ana kaetieti aika raraoi Iehova, ao bukin tera?

¹⁶ Wareka Taian Areru 16:​2, 4. Ti reiakinna n te kaongora ae imwain aei bwa ngkana ti maiuakin ana tua te Atua aika raraoi ao ana boto n reirei, ti na karekea iai te inaomata ni koaua, ao ni karikirakea tangiran te bwai ae raoiroi ao ribaan te bwai ae buakaka. (Amota 5:15) E ataia te tia areru ae Tawita bwa Iehova bon ‘Nibwan raoiroina.’ Te raoiroi bon te aroaro ni maiu ae te kabanea n tamaroa.  E kakorakoraa Tawita ni kakairi n aroaron Atuana, ao e karika ana raoiroi te Atua bwa anuana. E karikirakea naba ribaan te bwai ae buakaka i matan te Atua. Teuana mai iai bon taromauriani bouannanti, ae te aroaro ae kabuakakaia aomata ao e anaa karaoiroan Iehova ae bon tau n anganaki.​—Ita. 2:​8, 9; TeKao. 4:11.

17, 18. (a) Tera are e taekinna Tawita ni kaineti ma mwin te taromauri ae kewe? (b) Tera ae kairiia aomata ni boong aikai bwa a na “kabatiai rawawataia”?

¹⁷ N taai ake a karakinaki n te Baibara, n angiin te tai e kakaraoaki naba te wene ni bure ae kammaira n te taromauri ae kewe. (Otea 4:​13, 14) A bati aomata aika tangira riki te taromauri ae kewe ibukina bwa a kukurei ni mwakuri aika kammaira. Ma e karekea te kukurei ae teimaan te taromauri anne? E aki! E taku Tawita: “Te koraki ake a kakairi irouia atua riki tabeman a kabatiai rawawataia.” A karawawataia naba ataei aika bati. (Ita. 57:5) E rangi n ribaa Iehova te iowawa anne! (Ier. 7:31) Ngke arona bwa iai ngkoe n taai akanne, tiaki bwa ko na boni kukurei ngkana a taromauria Iehova am karo ao n ongeaba irouna?

¹⁸ Ni boong aikai, n angiin te tai e kariaiakaki n te taromauri ae kewe te wene ni bure ao te wene ni bure irouia aika titeboo aroia ni mwaane ke n aine. A kona n namakinna aomata man aei bwa a inaomata, ma ni koauana a a boni “kabatiai rawawataia.” (1Kor. 6:​18, 19) Ko a tia n nora aei? Ngaia are ngkami rooro n rikirake, ongeaba iroun Tamami are i karawa. Kakoauaa raoi bwa ngkana kam ongeaba irouna a na nakoraoi bwaai ni kabane ibukimi. Iangoi raoi baika a na riki man te wene ni bure. Uringnga bwa te maraki ae e na riki imwin te kakukurei n te tai ae uarereke, e na rangi n riao riki. (IKar. 6:8) E taku Joshua are mwaneweaki mai moa: “Ti kona ni kamanena inaomatara n aron ae ti tangiria, ma ti na aki kukurei ngkana ti kamanenabuaka.”

19, 20. Taekini kakabwaia aika mena imwaia rooro n rikirake aika onimakina Iehova ao n ongeaba irouna.

¹⁹ E taku Iesu nakoia taan rimwina: “Ngkana kam teimatoa n taua au taeka, ao bon taan rimwiu ngkami, ao ane kam na ataa te koaua, ao e na kainaomataingkami te koaua.” (Ioa. 8:​31, 32) E irekereke te inaomata anne ma te kainaomataaki man Aaro aika kewe, te aki ataibwai, koaua aika boto i aoni maakakia taimonio, ao a a bati riki. Ao n aron ae ti a tia n noria, n tokina e nang reke iroura “te inaomata ae rianako arona ae reke irouia natin te Atua.” (IRom 8:21) Ko kona ni katoonga naba te inaomata anne ngkai, ngkana ko ‘teimatoa n taua ana taeka Kristo’ ke ana reirei. Ao ngkanne ane ko na “ataa te koaua” tiaki tii n reiakinana ma ni maiuakinana naba.

²⁰ Rooro n rikirake, e riai ni kakawaki iroumi te inaomata ae e anganingkami te Atua. Kabongana ma te wanawana, ao katea aam ibukin taai aika a na roko. E taku te tari te mwaane ae te roro n rikirake: “Ngkana ko kamanena inaomatam ma te wanawana ngkai te roro n rikirake ngkoe, ko na buokaki ni karaoi motinnano aika kakawaki rimwi riki, tao n rinean te mwakuri ni kareketianti ae tau, ke ko na iein ke ko na aki moa i nanon tabeua te tai.”

21. Ko na kangaa n teimatoa n nakonako n te kawai ae kairiri nakon “te maiu ni koaua”?

²¹ Te maiu ae iangoaki n te waaki ae ngkai bwa aongkoa e raoiroi bon te maiu ae kimototo. Ti aki ataa kanoan te ingabong. (Iak. 4:​13, 14) Te kawai ae eti bon te teimatoa n nakonako n te kawai ae kairiri nakon “te maiu ni koaua” ae te maiu n aki toki.(1Tim. 6:19) E aki kairoroira te Atua bwa ti na nakonako n te kawai anne. Boni ngaira ae ti na motinnanoia. Karika Iehova bwa ‘tibwam.’ Kaotia bwa a kakawaki iroum “baika raraoi” ake e anganiko. (TaiAre. 103:5) Ao onimakinna bwa e kona n anganiko “te kimwareirei ae bati” ao “te kukukurei . . . n aki toki.”​—TaiAre. 16:11.