1-3. (a) Bukin tera bwa Iehova e tangira Toromon, ao baikara kakabwaia ake e anganna? (b) Taekin titiraki aika ti na kaekai n te kaongora aei.

E RIKI Toromon bwa te uea i Iteraera ngke te rorobuaka n ataei. Ni moan iteran ana tai n tautaeka, e kaoti nakoina Iehova n te mii ao e taku: “Butiiai te bwai ae ko tangiria bwa N na anganiko.” E taku Toromon: “I uarereke, ao I ronnano. . . . Mangaia ae angan am toro te nano n ongeaba bwa e na motiki taekaia am aomata.” (1Uea 3:​5-10) Ana bubutii ibukin “te nano n ongeaba” boni kaotan te nanorinano! Maroaka ae e tangiraki Toromon iroun Iehova! (2Tam. 12:24) E rangi ni kukurei Atuara n ana kaeka te uea anne ao e anganna “te nano ae wanawana ma n ataibwai.”​—1Uea 3:12.

² Ngkana e teimatoa ni kakaonimaki Toromon, e na boni karekei kakabwaia aika bati. E anganaki te mwioko ae rine bwa e na katea te tembora “ibukin aran Iehova ae Atuan Iteraera.” (1Uea 8:20) E tanoata taekana ibukin te wanawana are mairoun te Atua. Ao ana taeka ake e taekin i aani kairana iroun te Atua a koreaki ni bokin te Baibara aika tenua. Teuana mai iai bon Taeka N Rabakau.

³ E mwaneweaki te taeka ae te nano tao tebubua te tai n te boki anne. N te katoto, n Taeka N Rabakau 4:​23, ti wareka iai aei: “E kakawaki riki kawakinan nanom nakoni bwaai ni kabane aika ko kawakin.” Tera ae nanonaki n te taeka ae ‘te nano’ n te kibu aei? Ti na kaekaa te titiraki anne n te kaongora aei. Ti na rinanon naba kaekaan titiraki aika uoua aikai: Tera aron Tatan ni kataia ni kabaarekai ke ni kabuakakai nanora? Ao tera ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga ni kawakin nanora? Ngkana  ti kan teimatoa ni kakaonimaki nakon te Atua, ti riai n atai kaekaan titiraki akana kakawaki akanne.

4-5. (a) Ti kangaa ni buokaki n Taian Areru 51:6 bwa ti na ota n nanon te taeka ae ‘te nano’? (b) E na kangaa tararuaani marurungin rabwatara ni kaikonakaki iai kakawakin anuara raoi are i nanora?

⁴ N Taeka N Rabakau 4:​23, e kamanenaaki te taeka ae ‘te nano’ ni kaineti ma “te nano ae raba.” (Wareka Taian Areru 51:6.) N taeka riki tabeua, ‘te nano’ e nanonaki iai ara iango aika raba, ara namakin, bukini karaoani bwaai iroura, ao baika ti tangiri. Bon anuara raoi are i nanora, ma tiaki tii are a noria aomata.

⁵ Iangoia bwa e na kangaa marurungin rabwatara ni kaikonakaki iai kakawakin anuara raoi are i nanora. Te moan, ngkana ti na kateimatoa marurungin rabwatara, ti riai n rinei amwarake aika baeranti, ao ni katoatai ni kamarurung. N aron naba anne, ngkana ti na kateimatoa korakoran ara onimaki, ti riai ni katoatai ni wareka te Baibara ao booki aika aanaki mai iai ao ni kaotia bwa ti onimakina Iehova. E irekereke te kamarurung anne ma arora ni maiuakini baika ti reiakin ao tataekinan ara koaua. (IRom 10:​8-10; Iak. 2:26) Te kauoua, ni kaineti ma taraakira mai tinanikura, ti kona n iangoia bwa ti marurung ma ni koauana ti bon aoraki i nanora. N aron naba anne, ni kaineti ma ara kaetieti ibukini bwaai n taamnei, ti kona n iangoia bwa e korakora ara onimaki, ma e kona naba n rikirake i nanora tangirani baika bure. (1Kor. 10:12; Iak. 1:​14, 15) Ti riai n ururingnga ae e kani kabaarekaira Tatan n ana iango. E na kangaa ni kataia ni karaoa anne? Ao ti na kangaa ni kamanoira mai iai?

6. Tera tian Tatan, ao e kangaa n uaiakinna?

⁶ E tangiria Tatan bwa ti na kakairi n arona ae te tia karitei are kakeai bongan ana kaetieti Iehova, ao e a kairaki iai bwa e na tii tabeakinna i bon irouna. E aki kona ni kairoroira Tatan bwa ti na iaiango n arona ao ni kakairi ni baike e karaoi. Ngaia are e kataia n uaiakina tiana n aanga riki tabeua. N te katoto, a bati aomata ake e a tia ni kabaarekai aia iango  ao ti a otabwaniniaki irouia. (1Ioa. 5:19) E kantaningaira bwa ti na kabanei ara tai ma naakai e ngae naba ngkai ti ataia bwa iraorao aika bubuaka a “urui” ke a “kabuakakai” arora n iaiango ao ara mwakuri. (1Kor. 15:33; kbn.) E nakoraoi ana kamwane anne iroun te Uea ae Toromon. E mare ma aine aika beekan aika bati, ao n tokina e a “korakora aia kariri buuna nakoina” ao “a ananaa nanona . . . teutana imwin teutana” bwa e na kitana Iehova.​—1Uea 11:3; kbn.

7. Tera riki ae e kamanena Tatan ni kabutiinako iai arona n iaiango, ao e aera ngkai ti riai n taratara raoi?

⁷ E kabonganai Tatan taamnei ao kaongora n te terewitin ni kabutaanako iai ana iango. E ataia bwa ti kona n rotaki n aanga aika bati n taiani karaki, nakon tii kakukureiara. A kairaki iai ara iango, ara namakin, ao ara mwakuri. E kakamanena te anga aei Iesu n angareirei iai, n aron ana kaikonaki ibukin te rao ae te I-Tamaria ao te nati are kitana mwengana ao e bakataei ana bwai. (Mat. 13:34; Ruka 10:​29-37; 15:​11-32) Ma a kona naake a kabarekaaki n ana iango Tatan ni kabongana te karaki ni kabaarekai iai ara iango. Ti riai ni bwaina te iango ae riai. Ti kona ni kaaki botura ni mataku n te taamnei ao kaongora n te terewitin ao a reke reireiara iai n akea kabarekaan ara iango. Ma ti riai n taratara raoi. Ngkana ti rinea ara kaakibotu, ti wanawana ngkana ti titirakinira ni kangai, ‘I reireinaki n te taamnei ke n te kaongora n te terewitin aei bwa N na iraanako nanou ni kaibwabwaru?’ (IKar. 5:​19-21; IEbe. 2:​1-3) Tera ae ko riai ni karaoia ngkana ko a ataia bwa e a taekinaki iai ana iango Tatan? Kararoako mai iai n aron ae ko karaoia naba nakon te aoraki ae ewewe!

8. A na kangaa kaaro ni buokiia natiia bwa a na kawakin nanoia?

⁸ Kaaro, iai tabemi ae kakawaki bwa kam na kawakinia natimi man ana mwakuri Tatan ni kabaarekai nanoia. Ni koauana, kam kona ni  karaoa ami kabanea ni konaa ni kamanoia natimi man te aoraki ae ewewe. Kam kateimatoa itiakini mwengami, ao kam karenakoi baika kam na aoraki iai ke natimi. N aron naba anne, kam riai ni kamanoia natimi man taian taamnei, kaongora n te terewitin, takaakaro n te kaombiuta, ao atureti n te intanete ake a kona ni kabarekaaki iai n ana iango Tatan. E a tia Iehova ni mwiokoingkami bwa kam na tararuai marurungia natimi n te onimaki. (TaeRab. 1:8; IEbe. 6:​1, 4) Ngaia are tai maaku ni katei tuua aika boto i aon ana kaetieti te Baibara ibukia kaain ami utu. Tuangia natimi aika uarereke baika a kona ni matakuakini ao aika a aki, ao buokiia bwa a na atai bukini karaoan ami babaire akanne. (Mat. 5:37) Ngkana a a ikawai riki, reireinia ni kataneiaia bwa a na ataa ae eti ao ae kairua ni kaineti ma ana kaetieti Iehova. (Ebera 5:14) Ao uringnga bwa a na reiakina ae bati natimi mani baika kam taekin, ao riki mani baika kam karaoi.​—TuaKau. 6:​6, 7; IRom 2:21.

9. Tera te iango teuana ae kauekea Tatan, ao e aera bwa e karuanikai?

⁹ E kataia naba Tatan ni kabaarekai nanora n arona ni kairira bwa ti na onimakina te rabakau n aomata ao tiaki ana iango Iehova. (IKoro. 2:8) Iangoa te iango teuana ae kauekea Tatan, ae karekean te kaubwai bon te bwai ae moan te kakawaki ni maiura. Te koraki ake a iango n aron aei a kona n rikirake ni kaubwai, ke a kona n aki. N aki ongeia bwa a kaubwai ke a aki, ma a na bon ruanikai iai. Bukin tera? Ibukina bwa a kaatuui aia iango ni kabatiaan te mwane ao a aikoa tabe ma marurungia, aia reitaki n aia utu, ao aia iraorao ma te Atua, tii ibukin uaiakinan tiaia anne. (1Tim. 6:10) Ti rangi ni kakaitau bwa e buokira Tamara are i karawa ae wanawana bwa ti na iangoa te mwane n te aro ae riai.​—TeMin. 7:12; Ruka 12:15.

10-11. (a) Tera ae ti riai ni karaoia ibukini kamanoara? (b) Tera are a kakaraoia taan tantani rimoa, ao e na kangaa n riki mataniwin nanora bwa kaanga ara tia tantani?

¹⁰ Ngkana ti na tokanikai ni kawakin nanora, ti riai n atai baika a na karikii kangaanga nakoira ao ni waekoa ni kamanoira. Te taeka ae rairaki bwa ‘kawakina’ n Taeka N Rabakau 4:​23, ti kauringaki iai ana mwakuri te tia tantani. N ana tai te Uea ae Toromon ao taan tantani a tei i aon oon te kaawa ao a kanakoa te kauring ngkana a noria bwa e nang riki te kabuanibwai. Ngkana ti kataamneia aei n ara iango, ti na buokaki iai n ataa te bwai ae ti riai ni karaoia n totokoa iai Tatan mani kabarekaan ara iango.

¹¹ N taai ake rimoa, a kaai ni mwakuri taan tantani ma taan teina mataroan oon te kaawa. (2Tam. 18:​24-26) A kaai ni buoka kamanoan te kaawa n aroia n taraia raoi bwa a na in mataroa ngkana a uakaan taani kairiribai. (Neem. 7:​1-3) E kona n riki mataniwin nanora ae kataneiaaki n te Baibara * bwa kaanga te tia tantani ao e kakauringira ngkana e kataia Tatan n rin i nanora ke n taeka riki tabeua, e kataia ni kairaraangi ara iango, ara namakin, bukini karaoani bwaai iroura, ao baika ti tangiri. N taai ake e kauringira iai mataniwin nanora ibukin te kabuanibwai teuana, ti riai ni kakauongo ao ni kaina mataroan te oo n te aro ni kaikonaki.

12-13. Tera ae ti kona ni kaririaki bwa ti na karaoia, ma tera arora iai?

¹² Iangoa te katoto ibukin arora ae ti kona ni kamanoira iai mani kaririakira n ana iango  Tatan. E a tia n reireinira Iehova bwa “e na aki [riai n] taekinaki i [buakora] te wene ni bure ma te kamwara n aekana nako.” (IEbe. 5:3) Ma tera ae ti na karaoia ngkana a a taekini baika irekereke ma te wene ni bure raora ni mwakuri ke raora n reirei? Ti ataia bwa ti riai n “rawa nakoni bwaai ni kabane ake a kaitaraa nanon te Atua ao nakon tangirani bwain aon te aba.” (Tit. 2:12) E kona n anganira te kauring te tia tantani, ae mataniwin nanora. (IRom 2:15) Ma ti na ongo irouna? Ti kona ni kaririaki bwa ti na ongo irouia tabonrorora ke ni mataku n aia taamnei ake a kaotii. Ma aio te tai ae ti riai ni kaina iai mataroan oon te kaawa n te aro ni kaikonaki n arora ni bita te maroro ke ni kitania.

¹³ E kainnanoaki te ninikoria ngkana ti na rarawa nakon aia kariri tabonrorora ae iaiangoani ke karaoani mwakuri aika bure. Ti kakoauaa bwa e nora ara kakorakora Iehova, ao e na anganira te korakora ao te wanawana ae ti kainnanoia bwa ti aonga n rarawa nakon ana iango Tatan. (2Rong. 16:9; Ita. 40:29; Iak. 1:5) Tera riki ae ti kona ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa ni kawakin nanora?

14-15. (a) Tera ae ti riai ni kauka nanora nako iai, ao ti na kangaa ni karaoia? (b) E kangaa Taeka N Rabakau 4:​20-22 ni buokira bwa ti na kakabwaiaaki riki n ara wareware n te Baibara? (Nora te bwaoki ae “ Aroni Kananoan te Iango.”)

¹⁴ Ngkana ti na kamanoi nanora, ti riai n rarawa nakoni baika kairira nakon te buakaka ma ti na butimwaei baike a kairira nakon te raoiroi. Iangoa riki te kaikonaki ibukin te kaawa ae ooaki. E kaina mataroan oon te kaawa te tia teina te mataroa n tuka rinia taani kairiribai, ma n tabetai e kaukia ibukini karinan amwarake ao bwaai riki tabeua. Ngkana e aki kakaukaki mataroan oon te kaawa, a na baki kaaina. N aron naba anne, ti riai ni katoatai ni kauki nanora nakon ana kairiri te Atua.

¹⁵ E kaotaki ana iango Iehova n te Baibara, ngaia are ngkana ti warekia, ti a kariaia bwa e na rotaki arora n iaiango, ara namakin, ao ara mwakuri n ana iango Iehova. Ti na kangaa ni kakabwaiaaki riki man ara wareware n te Baibara? E rangi ni kakawaki te tataro. E taku temanna te tari te aine: “Imwaini warekan te Baibara, I tataro nakon Iehova ni butiia bwa e na buokai bwa N na ‘nori raoi baika kamimi’ i nanon ana Taeka.” (TaiAre. 119:18) Ti riai naba ni kananoi ara iango i aoni baika ti wareki. Ngkana ti tataro, ti wareware, ao ni kananoi ara iango n Ana Taeka te Atua, e na rotii ‘kabin nanora,’ ao ti na tangira riki ana iango Iehova.​—Wareka Taeka N Rabakau 4:​20-22; TaiAre. 119:97.

16. A kangaa ni kakabwaiaaki aomata aika bati mani matakuakinan Ana Kanakobwanaa JW?

¹⁶ Te anga teuana riki ae ti kariaia iai ana iango te Atua bwa e na kairirira, boni mani matakuakinani baika katauraoaki n Ana Kanakobwanaa JW^®. A taku te taanga teuana: “Boni kaekaan raoi ara tataro kanoan te kanakobwanaa aei ni katoa namwakaina! Ti a kakorakoraaki iai ao ni kaungaaki ngkana ti nanokawaki ke ti namakina ae ai tii ngaira. Ao ti aki toki n ongoraei anene ake iai ni mwengara. Ti katangi ngkana ti kuuka, ti kaitiaki, ke ngkana ti moi ranibue.” Ti buokaki ni kaongora aikai bwa ti na kawakin nanora. Ti reireiaki naba iai bwa ti na iaiango n aron Iehova ao n rarawa ni kakairi n ana iango Tatan.

17-18. (a) Tera ae e na riki ngkana ti maiuakini baika ti reiakin mairoun Iehova n aron ae kaotaki n 1 Uea 8:61? (b) Tera reireiara man ana katoto te Uea ae Etekia? (c) Ni kaineti ma ana tataro Tawita n Taian Areru 139:​23, 24, tera ae ti kona n tataroia?

¹⁷ Ni katoatai are ti nori iai kakabwaia imwini karaoan ae raoiroi, e a kakorakoraaki riki iai ara onimaki. (Iak. 1:​2, 3) Ti kukurei ibukina  bwa e kakatonga Iehova n aranira bwa natina, ao e a korakora riki nanora ni kani kakukureia. (TaeRab. 27:11) A riki kataakira bwa ara tai ni kaotia bwa ti beku ma nanora ni kabane ibukin Tamara ae tatangira. (TaiAre. 119:113) Ma ti kaotia bwa ti tangira Iehova ma nanora ni kabane ngkai ti motinnanoia bwa ti na ongeaba n ana tua nako ao ni kakaraoa nanona.​—Wareka 1 Uea 8:61.

¹⁸ Ti kona ni manga karaoa ae bure? Eng, bwa ti bane n aki kororaoi. Ma ngkana ti bwaka, ti riai n ururinga ana katoto te Uea ae Etekia. E karaoa naba ae bure ma e raira nanona, ao e teimatoa ni beku ibukin Iehova ‘ma nanona ae tabwanin raoi.’ (Ita. 38:​3-6; 2Rong. 29:​1, 2; 32:​25, 26) Ngaia are ti bia rarawa nakon ana kariri Tatan are kakorakoraa ni kabaarekaira n ana iango. Ti bia tataro bwa ti na karikirakea “te nano n ongeaba.” (1Uea 3:9; wareka Taian Areru 139:​23, 24.) Ti kona n teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova ngkana e moanibwai riki iroura kawakinan nanora.