1. N te aro raa ae ti kona ni kabanea iai ara tai ma Iehova?

 TI KANI kakabanea ara tai ma aomata aika ti tatangiriia. A tatangiria taanga aika kukukurei bwa a na kabanea aia tai i marenaia. A kukurei rooro n rikirake ni memena i rarikia raoraoia. Ao ti bane ni kani kakabanea ara tai ma taari n te onimaki. Ma ae kakawaki riki ti tangiria ni kabanea ara tai ma Atuara. Ti kona ni karaoa anne rinanon te tataro, warekan ana Taeka, ao kananoan ara iango i aon ana kantaninga ao aroarona aika raoiroi. Ni koauana, e rangi ni kakawaki te tai are ti kabanea ibukin Iehova!​—TaiAre. 139:17.

2. Tera te kangaanga ae ti kona ni kaitaraa?

² E ngae ngke ti kani kabanea ara tai ibukin Iehova, ma e aki bebete karaoana n taai nako. E kona ni kangaanga karekean ara tai ibukini bwaai n taamnei, ibukina bwa ti tatabetabe. E kona n aki reke ara tai n tataro, n ukeuke n reirei, ao ni kananoa ara iango, ibukin ara mwakuri ni kareketianti ma tabera n ara utu ao bwaai riki tabeua.

3. Tera riki te bwai ae kona n anaa ara tai?

³ Iai riki te bwai ae kona n anaa ara tai. Ngkana ti aki taratara raoi, ti kona ni kariaia baika akea kairuaia bwa a na anaa ara tai ae ti kona ni kamanena ibukini kaaniara ma Iehova. N te katoto, iangoa te kaakibotu. E kakawaki bwa e na iai naba ara tai ni kaakibotu. E ngae ngke e raoiroi ara kaakibotu, ma ngkana ti kabanea ara tai iai, e na bon akea  ara tai ibukin taromaurian Iehova. Ti riai n uringnga ae e aki riai ni moanibwai te kaakibotu ni maiura.​—TaeRab. 25:27; 1Tim. 4:8.

4. Tera ae ti na maroroakinna ngkai?

⁴ N te kaongora aei, ti na noria bwa e aera ngkai ti riai n atai baika kakawaki riki ni maiura. Ti na maroroakina naba arora ni kamanena raoi ara tai ibukin Iehova, ao kakabwaiaakira iai.

5. E na kangaa te reirei ni kairiri n I-Ebeto 5:​15-17 ni buoka te roro n rikirake n rinea te maiu ae te kabanea n tamaroa?

⁵ Rinea ae te kabanea n tamaroa ni maium. A tabeaianga rooro n rikirake bwa tera te maiu ae te kabanea n tamaroa. A kona ni kaumakaki irouia taan reirei ao aia utu aika tiaki kaain te onimaki, bwa a na uaiakina te reirei ae rietata ibukini karekean aia mwakuri ae bubura booia iai. E kona anne n anaa aia tai ae bati. N te itera are teuana, a kona kaaro ao kaain te ekaretia ni kaungaia rooro n rikirake bwa a na kabanea aia tai ni beku ibukin Iehova. Tera ae kona ni buoka te roro n rikirake ae tangira Iehova bwa e na karaoa ana motinnano ae te kabanea n tamaroa? E na kakabwaiaaki ni warekan ao ni kananoan ana iango n I-Ebeto 5:​15-17. (Warekia.) Imwini warekani kiibu aikai, e kona n titirakinna ni kangai: ‘Tera “nanon Iehova”? Tera te motinnano ae e na kakukureia? Te motinnano raa ae e na buokai ni kamanena raoi au tai?’ Uringnga are “a bubuaka boong aikai” ao e a kaan tokin te waaki aei ae tautaekanaki iroun Tatan. Ti wanawana ngkana ti kamanena maiura ni karaoi baika raoiroi aika kakukureia Iehova.

6. Tera are e rineia Maria, ao e aera ngkai bon te rinerine ae kaota te wanawana?

⁶ Moanibwai baika kakawaki riki. N tabetai, e irekereke kamanenaan raoi ara tai ma rinean teuana mai buakoni baika uoua aika akea bureia. Ti kona n nora anne ngke a kawaraki Maria ao Mareta iroun Iesu. E rangi ni kukurei Mareta ni butimwaea Iesu, ngaia are e a tabetabe ni katauraoa te amwarake ae bati. Ma e kamateraoa rokon te Uea tarina are Maria n tekateka i rarikina ao n ongora ana reirei. Akea buren te baere e karaoia Mareta, ma e taekinna Iesu bwa e “rinea te tibwanga ae te kabanea n raoiroi” Maria. (Ruka 10:​38-42, kbn.) E bae ni mwaninga imwina riki Maria bwa tera kanana n te tai anne, ma ti kona ni kakoauaa bwa e aki mwaninga te baere e reiakinna mairoun Iesu. N aroni Maria ae ataa kakawakin ana tai are e kabanea i rarikin Iesu, ti riai naba n ataa kakawakin ara tai ae ti kabanea ibukin Iehova. Ti na kangaa ni kamanena raoi te tai anne?

7. E aera bwa e rangi ni kakawaki te tataro, te ukeuke n reirei, ao kananoan te iango?

⁷ Ko riai n ataia ae te tataro, te ukeuke n reirei, ao kananoan te iango, bon iteran ara taromauri. Ngkana ti tataro, ti a reitaki iai ma Tamara are i karawa ae rangi n tangirira. (TaiAre. 5:7) Ngkana ti ukeuke n reirei n te Baibara, ti a karekea iai “ataakin te Atua” ae Nibwan te wanawana. (TaeRab. 2:​1-5) Ngkana ti kananoa ara iango, ti a iaiangoi raoi aroaron Iehova aika anainano n ikotaki ma ana kantaninga ae tamaroa ibukin ana karikibwai ao te botannaomata. Anne te anga ae te kabanea n tamaroa ibukini kamanenaan  raoi ara tai. Ma tera ae kona ni buokira ni karaoa anne?

8. Tera reireiara man aron Iesu ni kamanena raoi ana tai n te rereua?

⁸ Rinea te tabo ae rau. Iangoa ana katoto Iesu. Imwaini moanakin ana mwakuri ni minita i aon te aba, e boni kabanea 40 te bong n te rereua. (Ruka 4:​1, 2) E a kona n tataro Iesu nakon Iehova n te tabo ane rau anne, ao ni kananoa ana iango i aon ana kantaninga Tamana ibukina. Ni karaoan anne, e a buokaki iai n tauraoi nakoni kataaki aika imwaina. Ko na kangaa ni kakabwaiaaki man ana katoto Iesu? Ngkana ko maeka ma am utu ae bubura, e bae ni kangaanga iroum n taai nako karekean te tabo ae rau. Ngkana ngaia anne, ko kona ni kakaaea te tabo ae rau i tinaniku. Anne te bae e karaoia Julie ngkana e tangiria ni kabanea ana tai ma Iehova n te tataro. E maeka ma buuna n te auti ae uarereke i Buranti, ao e kangaanga bwa e na reke ana tai n tiku n tii ngaia. E kabwarabwaraa ni kangai Julie: “I ririanna nakon te tabo ni kamaangang ni katoabong, ike I a kona n tiku iai n tii ngai, ni kananoa au iango, ao ni maroro ma Iehova.”

9. E kangaa Iesu ni kaotia bwa e kakawaki reitakina ma Iehova e ngae ngke e rangi n tatabetabe?

⁹ E rangi n tatabetabe Iesu. Ni karaoan ana mwakuri ni minita i aon te aba, e iriraki irouia aomata aika bati ao e riai n tabeakinia. N te tai teuana, “a a bane n ikotaki kaain te kaawa i matan te mataroa” bwa a kan noria. Ma e ngae n anne, e bairea ana tai Iesu ibukin reitakina ma Iehova. N te karangaina ao e nakon “te tabo ae raroanako” bwa e na kabanea ana tai iai ma Tamana.​—Mareko 1:​32-35.

10-11. Ni kaineti ma Mataio 26:​40, 41, tera ana reirei ni kairiri Iesu nakoia taan rimwina n te onnaroka ae Ketetemane, ma tera ae riki?

¹⁰ N ana kabanea n tairiki i aon te aba Iesu ngke e a roko n tokina ana mwakuri ni minita, e a manga kakaaea naba te tabo ae rau bwa e na kananoa ana iango iai ao n tataro. E reke ana tabo ae rau n te onnaroka ae Ketetemane. (Mat. 26:36) N te tai anne, e a anga te reirei ni kairiri ae roko raoi n taina nakoia taan rimwina ibukin te tataro.

¹¹ Iangoa te baere riki. A roko n te onnaroka ae Ketetemane ngke e a bwakanako te tai bwa tao ai mwin te nukanibong. E tuangia ana abotoro Iesu bwa a na “teimatoa n tantani” ao e nako n tataro. (Mat. 26:​37-39) Ma ngke e tataro, a a matunako ana abotoro. Ngke e noriia ni matu, e a manga kaumakiia riki bwa a na “teimatoa n tantani ao n tatataro.” (Wareka Mataio 26:​40, 41.) E ataia Iesu ae a  rangi n rawawata ao a a kua. E nanoangaiia bwa e ataia ae “e mamaara te rabwata.” Uoua riki ana tai Iesu n nako n tataro, ma ngke e a oki ao e a manga noriia naba ni matu ao a aki tataro.​—Mat. 26:​42-45.

12. Tera ae ti kona ni karaoia ngkana ti a korakai ke n rangi ni kua ao e a aki reke ara tai n tataro?

¹² Rinea te tai ae riai. N tabetai ti kona ni korakai ke n rangi ni kua ao e a aki reke ara tai n tataro. Ngkana e riki anne nakoim, bon tiaki tii ngkoe. Tera ae ko kona ni karaoia? A noria tabeman ake a tatataro nakon Iehova imwaini matuia bwa e raoiroi riki te tataro n te moantairiki bwa a aki rangi ni kua iai. A noria tabeman bwa e rangi n ibuobuoki aron teia n tataro. Ma tera arom ngkana ko a rangi n tabeaianga ke ni bwara nanom ao ko a aki kan tataro? Tuanga Iehova am namakin. Ko kona ni kakoauaa bwa e na bon ota iai Tamara ae nananoanga.​—TaiAre. 139:4.

13. A na kangaa karaobwai aika boou n uruana ara tai ma Iehova?

¹³ Rarawa nakoni baika a na katabetabea am iango ngkana ko ukeuke n reirei. Te tataro bon tiaki tii te anga ae ti kona ni karikirakea iai ara iraorao ma Iehova. Te ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua ao kaakaeani bobotaki, a kona naba ni buokira ni kaanira riki ma te Atua. Iai te bwai ae ko kona ni karaoia bwa ko aonga ni kamanena raoi riki am tai are ko ukeuke n reirei iai ao ni kaea te taromauri? Titirakiniko ni kangai: ‘Tera ae kona ni katabetabea au iango n tain te taromauri ke n au tai n ukeuke n reirei?’ Ko kona ni katabetabeaki n rokon am tareboon, am meeri, ke te rongorongo nakoim n am tareboon, am tablet, ao tabeua riki. Ni boong aikai, birion ma birion aomata aika kamanenai baikanne. A taekinna taani kakaae tabeman bwa a kona ni katabetabeaki ara iango ngkana e mena i rarikira ara tareboon. E taku te tia rabakau temanna: “Ko aki kona ni kaatuua am iango n te bae ko karaoia ngkana e mena am iango n te tabo teuana.” Imwaini moanakin ruunga ao bwabwaro, ti aki toki ni kauringaki bwa ti na kakeai tangin ara tareboon, tablet, ke bwaai riki tabeua, bwa a na aki katabetabeia tabemwaang. Ti kona ni karaoa naba anne ngkana ai tii ngaira  bwa a na aki katabetabeira ao n uruana ara tai ma Iehova?

14. Ni kaineti ma I-Biribi 4:​6, 7, e na kangaa Iehova ni buokira bwa ti na kaatuua ara iango?

¹⁴ Bubutiia Iehova bwa e na buokiko ni kaatuua am iango. Ngkana e a moanna ni warewarenako am iango n am tai n ukeuke n reirei ke n te taromauri, bubutiia Iehova ana ibuobuoki. E kona n aki bebete katokan iaiangoan baike ko raraomaeakin, ao kaatuuan am iango i aoni bwaai n taamnei, ma e boni kakawaki karaoan anne. Tataroa te rau are e na kawakina tiaki tii nanom ma am “iango” naba.​—Wareka I-Biribi 4:​6, 7.

15. Tera te kakabwaia teuana ngkana ko kabanea am tai ma Iehova?

¹⁵ Ngkana ko karekea am tai ni maroro ma Iehova, ni kakauongo irouna, ao n iaiangoia, ko na rangi ni kakabwaiaaki. N te aro raa? Te moan, ko na boni karaoi motinnano aika tamaroa. E karau nanora te Baibara bwa “ane e nakonako ma akana wanawana ao e na wanawana.” (TaeRab. 13:20) Ngaia are ngkana ko kabanea am tai ma Iehova ae Nibwan te wanawana, ko na boni wanawana. Ko na ataa arom ni kakukureia ao n rarawa nakoni motinnano ake e aki kukurei iai.

16. E na kangaa kabanean ara tai ma Iehova ni kanakoraoa riki ara angareirei?

¹⁶ Te kauoua, ko na riki bwa te tia reirei ae mwaatai. Ngkana ti reirei ma temanna n te Baibara, tiara teuana ae rangi ni kakawaki boni buokan te aomata bwa e na karekea ana iraorao ae kaan ma Iehova. Ngkana e bati ara tai n reitaki ma Tamara are i karawa, e na korakora riki tangirana iroura, ao ti na kona riki n reiakina ara reirei n te Baibara bwa e na tangira Iehova. Iangoa ana katoto Iesu. E tataekina aron Iehova ae akoi ao e tatangira ike a a buokaki iai taan rimwina bwa a na tangira naba Iehova.​—Ioa. 17:​25, 26.

17. E aera bwa a buokira ni kakorakoraa ara onimaki te tataro, ao te ukeuke n reirei?

¹⁷ Te katenua, e na rikirake ni korakora am onimaki. Iangoa te bwai ae riki ngkana ko butiia te Atua ana kairiri, kabebeteam, ke boutokaam. Ni katoaa te tai are e kaekaa am tataro iai Iehova, e a rikirake naba onimakinana iroum. (1Ioa. 5:15) Tera riki ae kona ni buokiko ni kakorakoraa am onimaki? Te ukeuke n reirei i bon iroum. Ni koauana, “e reke te onimaki imwin te ongora n te taeka.” (IRom 10:17) Ma e bati riki ae kainnanoaki nakon tii karekean te atatai, ibukini kakorakoraan am onimaki. Tera riki ae ti riai ni karaoia?

18. Kabwarabwaraa bwa e aera ngkai ti riai ni kananoa ara iango.

 ¹⁸ Ti riai ni kananoa ara iango i aon te baere ti reiakinna. Iangoa te bwai are e rinanona te tia korea Taian Areru 77. E rawawata ibukina bwa e namakinna ae e a aikoa akoaki ma raona ake I-Iteraera iroun Iehova. E aki reke matuna n te tairiki bwa e rangi n tabeaianga. (Kibuna 2-8) Tera ae e karaoia? E tuanga Iehova ni kangai: “N na kananoa au iango i aon am mwakuri ni kabane, ao n iaiangoi raoi baika ko karaoi.” (Kibuna 12) E ataa raoi te baere e a tia ni karaoia Iehova ibukia ana aomata n taai aika nako, ma e bon tabeaianga naba ao e taku: “E a mwaninga te Atua ni kaota ana akoi, ke e a toki ana nanoanga ibukin unna?” (Kibuna 9) E kananoa ana iango te tia areru i aon ana mwakuri Iehova ao arona ni kaota te nanoanga ao te atataiaomata n taai aika nako. (Kibuna 11) Tera mwina? E a kakoauaa te tia areru bwa e na bon aki kitania ana aomata Iehova. (Kibuna 15) N aron anne, e na korakora naba am onimaki ngkana ko kananoa am iango i aon te baere e a tia ni karaoia Iehova ibukia ana aomata ao ibukim naba.

19. Ti na kangaa riki ni kakabwaiaaki mani kabanean ara tai ma Iehova?

¹⁹ Te kaaua ae te kabanea ni kakawaki, e na rikirake tangiran Iehova iroum. Mai buakon aroaro ake tabeua, bon te tangira ae e na kairiko bwa ko na ongeaba iroun Iehova, ko na kakeako bwa ko aonga ni kakukureia, ao n nanomwaaka i aani kataaki. (Mat. 22:​37-39; 1Kor. 13:​4, 7; 1Ioa. 5:3) Bon akea te bwai ae kakawaki riki nakon te iraorao ae kaan ma Iehova!​—TaiAre. 63:​1-8.

20. Ko na kangaa n taraia raoi bwa e na reke am tai ma Iehova?

²⁰ Ururingnga ae te tataro, te ukeuke n reirei, ao kananoan te iango, bon iteran ara taromauri. N aron Iesu, ukera te tabo ae rau bwa ko aonga ni kabanea am tai ma Iehova. Kanakoi baika akea uaaia aika a na katabetabeko. Bubutiia Iehova bwa e na buokiko ni kaatuua am iango ngkana ko a karaoi baika irekereke ma bwaai n taamnei. Ngkana ko kamanena raoi am tai ngkai, e na kakabwaiako Iehova n anganiko te maiu n aki toki n ana aonnaba ae boou.​—Mareko 4:24.