Nakoni kanoana

Kiiba nakoni kanoana

Joseph F. Rutherford ma tabeman taari ngke a nako Eurobe

1920—Tebubua te Ririki n Nako

1920—Tebubua te Ririki n Nako

NI MOAN 1920 ao a rangi n ingainga ana aomata Iehova ni karaoa te mwakuri are imwaia. Ao n te ririki anne, a rinea aia kibu ibukin te ririki ae kangai: “Te UEA boni korakorau ao au anene.”​—TaiAre. 118:14, King James Version.

E boni kakorakoraia taan uarongorongo aika ingainga nanoia aikai Iehova. N te ririki naba anne, ao e a raka mwaitiia taan uarongorongo ke bwaiania aika 225 nakon 350. Ao n te moantai, e raka i aon 8,000 mwaitiia taani mwakuri ke taan uarongorongo ake a ribootina mwin aia mwakuri nakoni kautun ara botaki. E kakabwaiaia Iehova bwa a rangi ni mwaitikurikuri aika kan ongora.

KAOTIOTAN TE INGAINGA AE RIANAKO

Ni Maati 21, 1920, ao Brother Joseph F. Rutherford are kairiri n te tai anne i buakoia Taan Reirei n te Baibara, e boni maroroakina te reirei ae kangai atuna: “A na Bon Aki Mate, Mirion ma Mirion Mwaitiia Aomata Aika Maiu Ngkai.” A kabanea aia konaa Taan Reirei n te Baibara n uaiakina tiaia ae kaoaia aomata aika kan ongora nakon te botaki aei. A kabooa tangoan te tabo ni kamataku ae rangi ni bubura i New York City ao a tibwatibwai beeba ni kakao aika tao 320,000.

Te beeba ni kaongora ae katanoataa te kabwarabwara ae karaoaki n te Londons Royal “A na Bon Aki Mate, Mirion ma Mirion Mwaitiia Aomata Aika Maiu Ngkai”

E a riao nakon are kantaningaaki mwaitiia ake a roko. E onrake irouia taan ongora aika e raka i aon 5,000 ao a a kaokaki ake 7,000 bwa ai akea nneia. E taekinaki n Te Taua-n-Tantani bwa “ai tibwa aei te botaki ae moan te mwaiti kaaina ae a a tia ni karaoia Taan Reirei n te Baibara ni Katobibia te Aonnaba.”

A rangi ni kinaaki Taan Reirei n te Baibara n aroia n tataekina ae “a na bon aki mate, mirion ma mirion mwaitiia aomata aika maiu ngkai.” N te tai anne, a bon aki ataia ae e na tataekinaki rongorongon te Tautaeka n Uea n te aro ae e a rangi n raababanako riki. Ma e ngae n anne, e rangi n rianako ingaingaia. E taku Ida Olmstead, are moana irirakin taiani bobotaki n 1902, “Ti ataia bwa a rangi ni bati kakabwaiaaia aomata ni kabane nakon taai aika imwaia, ao ti teimatoa n tataekina te rongorongo ae raoiroi aei nakoia naake ti kaitiboo ma ngaiia n te mwakuri ni minita.”

KATAURAOAN OIN ARA BOKI

Ibukini katauraoan amwarake n taamnei, ao a a boreeti taari n te Betaera tabeua booki i bon ibukia. A kabooa aia bwai ni mwakuri ao a kanim n te auti are a kabooa tangoana n te kateitei ae mena i 35 Myrtle Avenue, i Brooklyn, New York, ae kaan ma te Betaera.

A rin n te Betaera Leo Pelle ao Walter Kessler n Tianuare 1920. E taku Walter: “Ngke ti roko, e taraira te mataniwi n te tabo ni boreeti anne ao e taku, ‘Ai tii teuana ma te iterana riki te aoa ao e a boo naba te katawanou.’ Ao e a tuangira bwa ti na urakini bwaoki ni boki tabeua man te ruu are te kabanea mai nano.”

E taku Leo ni kaineti ma te baere riki n te bong are imwina: “Bon tabera kaitiakan te moan ruu are mai nano n te kateitei anne. Bon te mwakuri ae rangi ni baarekareka ae I tuai mani kakaraoia. Ma ti boni beku ibukin te Uea ao e rangi ni manena.”

Te aeka ni bwai ni boreeti teuana ae kabonganaaki ibukini boreetian Te Taua-n-Tantani

Tii i nanon tabeua te wiki, ao e a boreetiaki Te Taua-n-Tantani irouia taan anganano aika ingainga n uarongorongo. Bon onobwi tenga katoton Te Taua-n-Tantani ae bwaini Beberuare 1, 1920, aika boreetiaki n te kauoua n ruu mai nano. Ao n te ruu are te kabanea mai nano, a a kanimwa te bwai ni boreeti taari ae arana Battleship. N Eberi 14, 1920, e a boreetiaki naba te maekatin ae The Golden Age. Ao e teretere iai bwa e kakabwaiaa Iehova aia mwakuri taan anganano akanne.

“Ti boni beku ibukin te Uea ao e rangi ni manena”

“TI NA MAEKA MA TE RAU”

A rinanoni manga kaboouan aia mwakuri ao aia iraorao ma tariia ana aomata Iehova aika kakaonimaki ni koaua. Ma iai tabeman Taan Reirei n te Baibara ake a kitana te botaki n taai ni kangaanga man 1917 ni karokoa 1919. Tera ae kona ni karaoaki ibukini buokaia?

Iai i nanon Te Taua-n-Tantani ae bwain Eberi 1, 1920 n te taetae n Ingiriti, te kaongora ae “Ti na Maeka ma te Rau.” A kaumakaki iai ma te tangira, bwa a riai ni kakoauaa naake a kan ongeaba iroun Iehova bwa a na mwanuokinaki aia bure ake mai mwaina, ao a nang raonia ana aomata te Atua ni karaoa Ana mwakuri.

A bati ake a butimwaei taeka n akoi aikai. A korea ae kangai te taanga teuana: “Ti ataia ae ti rangi ni kairua n te ririki are nako ngke ti aki buoka te mwakuri [n uarongorongo] ao ti tii kariaia aomata tabemwaang bwa a na karaoia. . . . Ti a tia ni motinnanoia bwa ti nang ingainga n uarongorongo mangkai.” A a boni bati aia mwakuri taan uarongorongo aika manga kakorakoraaki aikai n taai aika imwaia.

TIBWATIBWAAN TE “ZG”

N Tun 21, 1920, a a waakina aia mwakuri ae korakora Taan Reirei n te Baibara n tibwaanako te “ZG,” ae te boki ae The Finished Mystery. * A rangi ni bati katoton te boki aei ake a kawakinaki ngke e a katabuakaki kamanenaana n 1918.

A kaoaki taan uarongorongo ni kabane ao bwaiania naba bwa a na buoka tibwaan te boki aei. “A riai naake [a a tia ni bwabetitoaki] n ekaretia nako ake a kona n ibuobuoki, ni karaoia ma kukurein nanoia.” A karaoa te kibu ni koora aei taari ibukini kaungaaia taan uarongorongo bwa e aonga ni moanibwai irouia tibwaan te boki aei. E riki aei bwa aia kibu ni koora taari n tatabemania nako. E taekinna Edmund Hooper bwa ai bon tibwa aei raoi aia tai n uarongorongo man te auti teuana ma teuana taari aika bati aikai. E reitia n taku, “Ti a ota raoi n te bwai ae irekereke ma karababaan nako te mwakuri n te aro ae riaon ae ti kantaningaia.”

MANGA BAIREAN RAOI TE MWAKURI I EUROBE

Ibukina bwa e a kangaanga te reitaki ma Taan Reirei n te Baibara n aaba ake tabeua n tain te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba, e a tangiria Brother Rutherford bwa e na kaungaia taari aikai ao ni manga bairea aron te mwakuri n uarongorongo. Ngaia are n Aokati 12, 1920, e a mwananga ma aman taari mwaane n nako Buritan, Eurobe ao te Middle East.

Brother Rutherford i Aikubita

Ngke e roko Rutherford i Buritan, a a karaoi bwabwaro aika tenua Taan Reirei n te Baibara ao botaki ibukia aomata nako aika 12. Te katautau bwa botani mwaitiia ake a roko bon 50,000. Ni kabwarabwaraan te mwananga aei e taekinaki aei n Te Taua-n-Tantani: “A a kaai ni bobotaki ao ni kaai ni mwakuri naba ao a a kukurei.” I Paris, ao e a manga maroroakina naba Brother Rutherford te reirei ae “A na Bon Aki Mate, Mirion ma Mirion Mwaitiia Aomata Aika Maiu Ngkai.” Ni moanakin te reirei, e onrake te tabo ni botaki ao tenibubua mai buakoia, a kani karekei riki ongoraeia.

Te beeba ni kaongora ae katanoataa te kabwarabwara ae e na karaoaki n te London’s Royal Albert Hall

Ni wiki ake imwina, a a mwananga taari tabeman nako Atenai, Cairo, ao Ierutarem. Ibukia ngkanne naake a kan ongora n taabo aikai, e a katea te auti ae a na tibwaaki booki mai iai Brother Rutherford n te kaawa ae Ramallah i rarikin Ierutarem. Imwina e a okira Eurobe ao ni katea te Aobiti n Tararua Ibukin te Aono n Eurobe ao ni bairea boreetiakin booki iai.

KAOTARAEAN TE RIBUAKA

N 1920, a a kaotinakoa te maekatin ae The Golden Age No. 27 ae te kaongora ae okoro Taan Reirei n te Baibara, ae kaotaraeaki iai bwainikirinaia n 1918. Te bwai ni boreeti ae te Battleship are taekinaki riki mai moa, e boni kammwakuraki ni ngaina ao ni bong ibukini katauraoani katoton te maekatin aei aika e raka i aon 4 te mirion.

Taamnein Emma Martin ngke e riki bwa te bure

A bon ataa rongorongon Emma Martin taani wareka te maekatin aei. Sister Martin bon te bwaiania i San Bernardino, i California. Ni Maati 17, 1918, e a mwananga neiei ma teniman taari mwaane, aika E. Hamm, E. J. Sonnenburg, ao E. A. Stevens bwa a na ira aia botaki Taan Reirei n te Baibara.

Iai te mwaane temanna are roko naba ma e aki roko bwa e na reiakina taekan te Baibara. E taku teuaei: “I ira te botaki aei . . . man ana kaetieti aobitin te tautaeka are tabe ma te kaboowi ni Kaburebure.” Imwina ao e a boni kaotia raoi ni kangai: “Bukin iriu bwa N na karekea te bwai ni kakoaua teuana.” E bon reke “te bwai ni kakoaua” are e ukoukoria, ae katoton te boki ae The Finished Mystery. Tabeua te bong imwina ao a a katikaki Sister Martin ao taari mwaane ake teniman. A katuuaaeaki bwa a urua te tua are a na aki tibwatibwaa nako te boki are katabuakaki. E motikia te boowi bwa a bure Emma ma raona aikai ao a a karabuutinaki i nanon tenua te ririki. Ni Mei 17, 1920, e a aki bwaati aia mangatang, ao a kabureaki. Ma n te tai ae waekoa, a a nakoraoi bwaai ibukia.

N Tun 20, 1920, e a taekina rongorongoia naakai Brother Rutherford n te bwabwaro i San Francisco. A rangi n nanokawaki naake a ongora n te bwai ae karaoaki nakoia Kristian aikai, ngaia are a a kanakoa aia uaereti nakon te beretitenti n te United States. A korea ae kangai: “Ti taku bwa kaburean . . . Mrs Martin . . . bwa te tibwaai e bon aki eti . . . E rangi ni bure . . . aia waaki bureitiman n te Tautaeka ni kabongana mwaakaia . . . ibukini kamwanean . . . Mrs. Martin . . . ao tabekan te keiti ae akea riaina bwa e aonga ni kabureaki.”

N te bong naba are imwina ao e waekoa te beretitenti ae Woodrow Wilson ni kabebetea riki tuuaan Sister Martin, ao Brother Hamm, Sonnenburg, ao Stevens. A a kaotinakoaki imwina riki mani kabureaia ae aki eti.

N tokin 1920, a a kunea Taan Reirei n te Baibara bwa a bati baika riki ake a reke iai kukureia. E teimatoa ni karababaaki nako te mwakuri ni kautun ara botaki, ao ae korakora riki, bon aroia Taan Reirei n te Baibara aikai ni katoatai n tataekinna ae Ana Tautaeka n Uea te Atua bon tii ngaia ae e na katoki aia kangaanga aomata. (Mat. 24:14) N te ririki are imwina ae 1921, e na boni korakora riki iai tataekinan ana koaua te Tautaeka n Uea.

^ bar. 18 The Finished Mystery bon te kaitiua ni boki ke ni volume n te Studies in the Scriptures. “ZG” bon te boki ae boreetiaki ma e riki bwa kanoan naba Te Taua-n-Tantani ae bwaini Maati 1, 1918-E. E tei “Z” ibukin te Zion’s Watch Tower, ao “G,” ae te kaitiua ni man ni koroboki n te taetae n Ingiriti, e tei ibukin te kaitiua ni volume.