1. Ni kaineti ma I-Biribi 2:​3, e kangaa bwainan te nanorinano ni karekea ara iraorao ae kaan ma tabemwaang?

TI NANORINANO n aantaeka n ana kaetieti Iehova, bwa ti ataia ae e ataa ae te kabanea n tamaroa ibukira n taai nako. (IEbe. 4:​22-24) Ti kairaki n te nanorinano bwa ti na moanibwaia nanon Iehova nakon oin nanora, ao n iangoiia tabemwaang bwa a kakawaki riki nakoira. Ibukin anne, ti a karekea ara iraorao ae kaan ma Iehova ao raora n te onimaki.​—Wareka I-Biribi 2:3.

2. Tera ae e kakoauaa te abotoro Bauro, ao tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

² Ngkana ti aki taratara raoi, ti kona n iraraang irouia kaain te aonnaba aika kamoamoa ao ni bangaomata. * N taraana, anne naba are riki irouia tabeman n te moan tienture C.E., bwa e korea aei te abotoro Bauro nakoia kaain Rom: “I tuangia aomata n tatabemania nako akana i buakomi, bwa e na aki iango temanna ni kamoamoaa i bon irouna n ae riaon ae riai, ma e na iango n te aro ae e kaotia bwa e bwaina te iangoraoi.” (IRom 12:3) E kakoauaa Bauro ae ti bon riai n iangoira teutana bwa ti kakawaki. Ma ti na buokaki n te nanorinano bwa ti na aki iangoira n te aro ae riao. E na maroroakinaki n te kaongora aei itera aika tenua ake ti kona ni buokaki iai n te nanorinano  bwa ti na aki iangoira n ae riaon ae riai. Itera akanne bon (1) tekatekara n taanga, (2) mwiokoara n ana botaki Iehova, ao (3) kamanenaan taabo n reitaki n te intanete.

3. E aera ngkai e kona n reke te aki boraoi n iango n te tekateka n taanga, ao tera aroia tabeman iai?

³ E karika te mare Iehova bwa e na riki bwa nibwani kukureia taanga. Ma akea ae e kororaoi, ngaia are e kona n riki te aki boraoi n iango. E boni koreia Bauro ae e na reke te rawawata irouia naake a mare. (1Kor. 7:28) A noria tabeman bwa a a bon unun naba ma buuia, ao a kona n iangoia bwa e raoiroi riki ngke a aki mare. Ngkana a tia ni kairaraangaki irouia kaain te aonnaba, ane a na waekoa ni baireia bwa e a riai te buuraure. A na iangoia i bon irouia bwa e kakawaki riki karekeani kukureia.

4. Tera ae ti riai n rarawa iai?

⁴ Ti riai n rarawa n iangoia bwa e a aki nakoraoi tekatekara n taanga. Ti ataia ae e tii kariaiakaki te buuraure n te Baibara ngkana e karaoaki te wene ni bure. (Mat. 5:32) Ngaia are ngkana ti rawawata n aron are e koreia Bauro, ti na bon aki kariaia te kamoamoa bwa e na kairira bwa ti na iango n aron aei: ‘E aki tabeakinai buu. E aki tangirai n aron are I kantaningaia. Tao N na kukurei riki iroun temanna.’ Ngkana ti iango n aron anne, ti iangoira iai i bon iroura ao ti aki iaiangoa buura. E taekinaki ni wanawanan aon te aba bwa ko na karaoa ae e tangiria nanom ao ae ko kukurei iai, e ngae naba ngkana ko nang buuraure. Ma e taekinna te Atua bwa ko “na aki tii tabeakina oin [arom], ma [ko] na tabeakin naba aroia tabemwaang.” (IBir. 2:4) E tangiriko Iehova bwa ko na kateimatoa am mare ao ko na aki buuraure. (Mat. 19:6) E tangiriko bwa ko na  kabotoi am motinnano i aon ana kaetieti ao tiaki i aon nanom.

5. Ni kaineti ma I-Ebeto 5:​33, tera ae a riai ni kaotiotia i marenaia taanga?

⁵ A riai buumwaane ao buuaine ni bwaina te tangira ao te karinerine i marenaia. (Wareka I-Ebeto 5:33.) Ti reireinaki n te Baibara bwa e kakukurei riki te anga nakon te anganaki. (Mwa. 20:35) Tera te aroaro ae e na buokiia taanga ni bwaina te tangira ao te karinerine? Bon te nanorinano. Buumwaane ao buuaine aika nanorinano a bon aki ukera oini kabwaiaia, ma a ukera ae ‘e na kabwaia iai raoia.’​—1Kor. 10:24.

6. Tera reireiam man ana taeka Steven ao Stephanie?

⁶ A bati taanga aika Kristian aika buokaki n te nanorinano bwa a na karekea kukureia ae bati riki n tekatekaia n taanga. N te katoto, e taku te buu te mwaane ae Steven: “Ngkana te tiim teuana ngkami, kam na bon uaia n ibuobuoki, moarara riki ngkana iai kangaanga. N oneani mwin ae ko na iango ni kangai ‘tera ae te kabanea n tamaroa ibukiu?’, ko na boni kangai ‘tera ae te kabanea n tamaroa ibukira?’ ” E namakina naba anne buuna ae Stephanie. E taku: “Ko aki kani maeka ma te aomata ae ko a unun naba ma ngaia. Ngkana ti aki boraoi n iango, ti ukeria bwa tera ae karika te kangaanga. Imwina ti tataroakinna, ti karaoa ara kakaae, ao ti maroroakinna. Ti buakana te kangaanga ao ti aki buaka i marenara.” A boni kakabwaiaaki taanga ngkana a aki iango ni kamoamoaia i bon irouia n ae riaon ae riai.

7. Tera ae e riai ni karaoia te tari te mwaane ngkana e reke mwiokoana n ana botaki Iehova?

⁷ Ti iangoia bwa bon te kakabwaia te beku ibukin Iehova n aanga nako. (TaiAre. 27:4; 84:10) Ngkana iai te tari te mwaane ae kukurei ni karaoa ae bati riki n ana botaki Iehova, e bon riai ni kamoamoaaki. E kangai te Baibara: “Ngkana iai te mwaane ae ukoukora te kan riki bwa te mataniwi, ao e tangira te mwakuri ae raoiroi.” (1Tim. 3:1) Ma ngkana e reke mwiokoana, e aki riai n iango ni kamoamoaa i bon irouna n ae riaon ae riai. (Ruka 17:​7-10) Tiana bwa e na beku ibukia tabemwaang ma te nanorinano.​—2Kor. 12:15.

8. Tera reireiara man ana katoto Rioterebe, Utia, ao Abetarom?

⁸ E taekinaki n te Baibara taekaia naake a iango ni kamoamoa i bon irouia n ae riaon ae riai. E aki nanorinano Rioterebe ao e ukera te kani “kakannato” n te ekaretia. (3Ioa. 9) E kainikatonga Utia ngke e kataia ni karaoa te mwakuri ae e aki mwiokoaki iai iroun Iehova. (2Rong. 26:​16-21) E mwamwanaa te aba Abetarom ni kataia n anai nanoia aomata, ibukina bwa e kan riki bwa te uea. (2Tam. 15:​2-6) A kaotaki raoi n rongorongo man te Baibara akanne bwa e aki kukurei Iehova irouia naake a ukera oini karineaia. (TaeRab. 25:27) N tokina ao te nanorieta ma te kani kakannato, a na bon tii kairiri nakon te kabuanibwai.​—TaeRab. 16:18.

9. Tera te katoto are e kateia Iesu?

⁹ Ni kaitaraani katoto akanne, iangoa Iesu are “aki iangoa ae e na taua te nakoa ae e na boraoi iai ma te Atua, e ngae ngke ai aron te Atua ngaia.” (IBir. 2:6) Bon te kauoman Iesu i aan Iehova, ma e aki iango ni kamoamoaa i bon irouna n ae riaon ae riai. E taku nakoia taan rimwina: “Ane e iangoia bwa e mangori riki i buakomi ao e boni kakannato.” (Ruka 9:48) Ai kakukureira te beku ma bwaiania, tabonibai n te ekaretia, unimwaane, ao mataniwi n te aono, aika nanorinano n aron Iesu! Ana toro Iehova aika nanorinano a boni buoka karikirakean te tangira, ae kanikinaeaia ana toro ni koaua te Atua.​—Ioa. 13:35.

10. Tera ae ko riai ni karaoia ngkana ko iangoia bwa a tuai mani kaetaki kangaanga n te ekaretia?

 ¹⁰ Ma tera arom ngkana e taraa n iai kangaanga n te ekaretia aika ko iangoia bwa a tuai mani kaetaki? N oneani mwin ae ko na ngurengure, ko kona ni kaota te nanorinano ni boutokaiia taani kairiri. (Ebera 13:17) Ibukini buokam ni karaoa anne, titirakiniko ni kangai: ‘A rangi ni kakaiaki kangaanga aika I nori n te aro are a riai ni kaetaki? Aei te tai ae riai ibukini kaetakia? Tabeu kaetani baikai? Ni koauana, I kataia ni karikirakea te katiteuanaaki ke I kataia ni karekea kamoamoaau?’

11. Ni kaineti ma I-Ebeto 4:​2, 3, baikara baika kona n reke ngkana ti beku ibukin Iehova ma te nanorinano?

¹¹ E kakawaki riki iroun Iehova te nanorinano nakon te konabwai, ao te katiteuanaaki nakon nakoraoin ara mwakuri. Ngaia are karaoa am kabanea ni konaa ni beku ibukin Iehova ma te nanorinano. Ni karaoan anne, ko na boni karikirakea iai te katiteuanaaki n te ekaretia. (Wareka I-Ebeto 4:​2, 3.) Taningamarau n te mwakuri ni minita. Ukeri aanga ake ko na beku iai ibukia tabemwaang, mani karaoani mwakuri n akoi nakoia. Akoiia taari ni kabane, n ikotaki ma naake akea mwiokoaia n te ekaretia. (Mat. 6:​1-4; Ruka 14:​12-14) Ngkana ko nanorinano n uaia n ibuobuoki ma te ekaretia, ane a na nora am konabwai tabemwaang ao nanorinanom naba.

12. Tera ae taekinaki n te Baibara ni kaineti ma karekeaia raoraora?

¹² E tangirira Iehova bwa ti na kakukureira n reitakira ma raoraora ao ara utu. (TaiAre. 133:1) Iai naba raoraon Iesu. (Ioa. 15:15) E taekinaki n te Baibara taiani kakabwaia  ngkana iai raoraora ni koaua. (TaeRab. 17:17; 18:24) Ao ti tuangaki iai bwa e aki raoiroi ae ti na kararoaira ma aomata. (TaeRab. 18:1) A bati aika iangoia bwa a kona n reke raoraoia aika bati n taabo n reitaki n te intanete ao a na aki namakina iai te botu. Ma ti riai n taratara raoi ni kaineti ma kamanenaan te anga n reitaki anne.

13. E aera ngkai a kona tabeman ake a kakamanenai taabo n reitaki n te intanete n namakina te botu ao te rawawatannano?

¹³ E noraki n taiani kakaae tabeua bwa naake a kabanea aia tai ni mamataku n taabo n reitaki n te intanete, a kona n namakina te botu ao te rawawatannano n tokin te tai. Bukin tera? Teuana bukina bwa n angiin te tai ao aomata a katokai aia taamnei aika kaotii baika kakawaki ni maiuia, a kaotii taamneia aika kan riki ma raoraoia, ao taabo aika kakamataku ake a kawari. Te aomata are matakuakin taamnei aikai e a kona n iangoia bwa e kabotu maiuna. E taku te tari te aine ae 19 ana ririki: “I a namakina te aki raunnano ni maiuu ngke I noriia tabeman ni kukukurei n taiani wikeen ao ngai I tiku ni botu ni mwengau.”

14. E na kangaa te reirei ni kairiri n 1 Betero 3:8 ni buokira ni kaineti ma kamanenaan te intanete?

¹⁴ A boni kona ni kamanenaaki taabo n reitaki n te intanete n te aro ae riai, n te katoto ibukin te reitaki ma ara utu ao raoraora. Ma ko a tia n noria ae iai tabeman aika katokai bwaai n te intanete ibukini kamoamoaaia? N taraana, a boni kan taraaki. Tabeman a katokai aia taeka aika kamatauninga ao ni kammaira bon ibukin aia taamnei ke aia taamnei tabeman. E boni kauntaba naba anne ma te nanorinano ao te atataiaomata are a kaungaaki Kristian bwa a na karikirakea.​—Wareka 1 Betero 3:8.

15. E kangaa ni buokira te Baibara bwa ti na rarawa ni kamoamoaira i bon iroura?

¹⁵ Ngkana ko kamanenai taabo n reitaki n te intanete, titirakiniko ni kangai: ‘A na iangoia tabeman bwa I kamoamoa n au taeka ao n au taamnei ake I katokai? I kauekea iai namakinan te bakantang?’ E kangai te Baibara: “Aia bwai nako kaain te aonnaba, ae ana kaibwabwaru te rabwata ma baika a tangiri maata ma te kainikatonga ni kaubwain te maiu aei, a aki riki mairoun te Tama, ma a riki boni mairouia  kaain te aonnaba.” (1Ioa. 2:16) N te Baibara teuana, e raira te taeka ae “te kainikatonga ni kaubwain te maiu aei” bwa “te kan taraaki bwa aongkoa ko kakannato.” A aki riai Kristian n iangoia bwa a na kamoamoaaki. A kakairi n ana kaungaunga te Baibara aei: “Ti na tai kainikatonga, ni kauekea te kaiangatoa ao te bakantang i marenara.” (IKar. 5:26) E na buokira te nanorinano bwa ti na aki reketaati n nanon aon te aba ae te kani kamoamoaaki.

16. E aera ngkai ti riai n rarawa ni kamoamoa?

¹⁶ Ti riai ni karikirakea te nanorinano ibukina bwa akea “te iangoraoi” irouia naake a kamoamoa. (IRom 12:3) Aomata aika kamoamoa a kauekea te itabarara ao a kainikatonga. N angiin te tai, a kammarakiia i bon irouia ma tabemwaang, ni baike a iangoi ao ni karaoi. Ngkana a aki bitii aia iango, a na boni kamatakiaki ao ni kabuakakaaki aia iango iroun Tatan. (2Kor. 4:4; 11:3) N te itera are teuana, e bwaina te iangoraoi te aomata ae nanorinano. E bwaina te iango ae riai i bon ibukina ao e ataia ae a kakawaki riki tabemwaang nakoina n aanga aika bati. (IBir. 2:3) E ataia naba ae “e kaaitaraia akana kainikatonga te Atua, ma e anga te akoi ae rianako nakoia akana nanorinano.” (1Bet. 5:5) Naake a bwaina te iangoraoi, a aki tangiria bwa a na kaitaraaki iroun Iehova.

17. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa n nanorinano?

¹⁷ Ngkana ti na teimatoa n nanorinano, ti riai ni maiuakina ana reirei ni kairiri te Baibara aei: “Buuta te aroaro nikawai ma ana mwakuri nako, ao karina i aomi te aroaro ae boou.” E kainnanoaki iai te kakorakora. Ti riai n reiakina ana katoto Iesu ao ni kataia ni kakairi raoi irouna. (IKoro. 3:​9, 10; 1Bet. 2:21) E boni materaoi te kakorakora iai. Ngkana ti karikirakea te nanorinano, e na kakukurei riki ara utu, ti na karikirakea te katiteuanaaki n te ekaretia, ao ti na rabakau arora ni kamanenai taabo n reitaki n te intanete n te aro ae riai. Ao ae kakawaki riki, ti na boni kakabwaiaaki ao n akoaki iroun Iehova.