1, 2. (a) Baikara baika tenua aika kakawaki ibukin te onimaki ake e anganira Iehova? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

IEHOVA bon te kabanea ni kaubwai n te iuniweeti. (1Rong. 29:11, 12) Ngkai te Tama ngaia ae tituaraoi, e kaurea baina n anga kaubwai n te onimaki nakoia naake a atai kakawakia. Ai kakaitaura ngaira ngkai e anganira Iehova baika kakawaki ibukin te onimaki n aron (1) Ana Tautaeka n Uea te Atua, (2) ara mwakuri ni minita ae karekea te kamaiuaki, ao (3) koaua aika kakawaki man ana Taeka! Ma ngkana ti aki taratara raoi, e kona ni kerikaaki ara kakaitau ni baika kakawaki aikai, ao ti kona n tewenakoi. Ma ngkana ti na nimti, ti riai ni kamanenai raoi, ao ni katoatai ni kabooui tangiraia iroura. E taku Iesu: “Ike e mena iai ami bwai ae kakawaki, ao a mena naba iai nanomi.”—Ruka 12:34.

² Ti na rinanoi ngkai arora ni kona ni karikirakea ao ni kateimatoa ara tangira ao ara kakaitau ibukin te Tautaeka n Uea, te mwakuri ni minita, ao te koaua. Ni karaoan anne, kananoa am iango n arom ni kona ni karikirakei tangirani baika kakawaki aikai.

3. Tera ae e kukurei ni karaoia te tia iokinibwai n ana kaikonaki Iesu ibukini karekeani moomin te bwaeao ae rangi ni kakawaki? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

³ Wareka Mataio 13:45, 46. E taekina Iesu te kaikonaki ae taekan te tia iokinibwai ae ukoukori moomin te bwaeao. I nanon ririki aika bati, e boni bae n tia ni kabooi ao ni kaboonakoi bubua ma buua moomin te bwaeao. Ma e a kunea ngkai teuana ae rianako, ae e a kimwareirei naba n tii norakina. Ma ngkana e na kabooa, e riai ni kaboonakoi ana bwai ni kabane. Ko kona n iangoia bwa kakawakira moomin te bwaeao anne irouna?

4. Tera ae ti na karaoia ngkana ti tangira Ana Tautaeka n Uea te Atua n aron tangirani moomin te bwaeao iroun te tia iokinibwai?

⁴ Tera reireiara iai? Te koaua ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua ai aroni moomin te bwaeao ae rangi ni kakawaki. Ngkana ti tangiria n aron tangirani moomin te bwaeao iroun te tia iokinibwai, ti na kukurei ni kaaki ara bwai nako bwa ti aonga ni mena i aan te Tautaeka n Uea ao n teimatoa iai. (Wareka Mareko 10:28-30.) Iangoiia aomata aika uoman ake a karaoa anne.

5. Tera are e kukurei ni karaoia Takaio ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua?

⁵ Takaio bon te mataniwi temanna irouia taan rikoa te taekiti, ao e kaubwai ibukin ana anaimwane n te babakanikawai. (Ruka 19:1-9) Ma ngke e ongo teuae buakaka aei taekan Iesu n uarongorongoa te Tautaeka n Uea, e ataa rianakoni kakawakin te baere e ongoraeia ao e waekoa ni mwakuria. E taku: “Noria! Te Uea, N na angania akana maiu ni kainnano iteran au bwai nako, ao baika I a tia n anai mairouia aomata n te babakanikawai, ao N na kaokia ni kamwaitia riki aua te tai.” E kukurei ni kanakoi kaubwaina aika reke n te babakanikawai, ao e katoka arona ae te nanonrang ibukini bwaikoraki.

6. Baikara bitaki ake e karaoi Rose bwa e aonga ni mena i aan Ana Tautaeka n Uea te Atua, ao bukin tera ngkai e karaoi?

⁶ E ongo taekan te Tautaeka n Uea n ririki aika nako te aine ae ti na aranna bwa Rose. N te tai anne, iai aroarona ma te aine temanna. Bon te beretitenti Rose n te botaki ae tabe ma inaomataia mwaane aika iein ma mwaane ao aine ma aine. Ngke e reirei n te Baibara Rose, e a ataa rianakoni kakawakin te koaua ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ma e ataia ae e riai ni karaoi bitaki aika korakora. (1Kor. 6:9, 10) E kairia nanona bwa e na buubai man nakoana ao ni katoka reitakina ma raona are te aine. E bwabetitoaki Rose n 2009, ao e moana ana bwaiania ae katoatai n te ririki are imwina. E korakora riki tangiran Iehova irouna ma ana Tautaeka n Uea, nakoni baike e tangiri rabwatana.—Mareko 12:29, 30.

7. Ti na kangaa ni kateimatoa tangiran Ana Tautaeka n Uea te Atua ma nanora ni kabane?

⁷ Ni koauana, a bati i buakora ake a a tia ni bitii maiuia bwa a aonga ni mena i aan Ana Tautaeka n Uea te Atua. (IRom 12:2) Ma e ngae n anne, e tuai n toki ara mwakuri. Ti riai n teimatoa n taratara raoi mani baike a kona ni bwenauaa ara tangira, n aron tangirani bwaikoraki ao te wene ni bure n aekana nako. (TaeRab. 4:23; Mat. 5:27-29) E a tia Iehova n anganira te bwai riki teuana ae rangi ni kakawaki bwa ti aonga ni kateimatoa tangiran Ana Tautaeka n Uea ma nanora ni kabane.

8. (a) E aera Bauro ngke e taekina ara mwakuri ni minita bwa “te bwai ae kakawaki i nanoni mwangko aika taano”? (b) E kangaa Bauro ni kaotia ae e kakawaki ana mwakuri ni minita?

⁸ Uringnga are e mwiokoira Iesu n tataekinan te rongorongo ae raoiroi ae taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua, ao n angareirei iai. (Mat. 28:19, 20) E ataa kakawakin te  mwakuri ni minita te abotoro Bauro. E kabwarabwaraa te mwakuri ni minita ae irekereke ma te berita ae boou bwa “te bwai ae kakawaki i nanoni mwangko aika taano.” (2Kor. 4:7; 1Tim. 1:12) E ngae ngke mwangko aika taano ngaira aika ti aki kororaoi, ma te rongorongo ae ti taekinna e kona ni karekea te maiu n aki toki nakoira ao naake a ongora iroura. E ataa aei Bauro ao e taku: “I karaoi bwaai ni kabane ibukin te rongorongo ae raoiroi, bwa I aonga n tibwatibwaia nakoia aomata.” (1Kor. 9:23) Eng, e kairaki Bauro n tangiran te mwakuri ni minita bwa e na kakorakoraa ni karekeia taan rimwin Iesu. (Wareka I-Rom 1:14, 15; 2 Timoteo 4:2.) E buokaki naba iai n nanomwaaka i aan te kakaaitara ae korakora. (1Tet. 2:2) Ti na kangaa ni kaota tangiran te mwakuri ni minita n aron anne?

9. Baikara aanga tabeua ake ti kona iai ni kaota ara kakaitau ibukin te mwakuri ni minita?

⁹ Te anga teuana ae e kaota iai Bauro kakawakin te mwakuri ni minita, bon tauraoina ni kamanenai aanga ake e kona iai n taetae ma aomata. N aroia abotoro ao Kristian ake rimoa, ti uarongorongo n te tai ae aki baireaki, n ana tabo te botannaomata, ao n te auti teuana ma teuana. (Mwa. 5:42; 20:20) Ngkana e angaraoi iroura, ti ukeri aanga ibukini karababaan ara mwakuri ni minita, tao ni beku bwa te bwaiania ae aki katoatai ke ae katoatai. Ti kona naba n reireinira te taetae teuana, ni mwaing nakon te tabo teuana i abara, ke bon nakon te aba teuana.—Mwa. 16:9, 10.

10. E kangaa ni kakabwaiaaki ana kakorakora Irene n tataekina te rongorongo ae raoiroi?

¹⁰ Iangoa ana katoto Irene ae te tari te aine ae akea buuna n te United States. E korakora nanona ni kan uarongorongo nakoia taani maeka aika kamanena te taetae n Rutia. Ngke e moani karaoa anne n 1993, tao tii 20 taan uarongorongo n te kurubu ae kamanena te taetae n Rutia i New York City. Imwin 20 te ririki, e teimatoa ni mwakuri korakora Irene n te taetae anne. E taku: “I bon tuai naba n rabakau raoi te taetae n Rutia.” Ma e ngae n anne, e kakabwaiaa Iehova ingaingan nanon neiei ma raona ake tabeman. Ai onoua ngkai te ekaretia n te taetae n Rutia i New York City. A reirei ma Irene tengaun ma niman mai buakoia kaaina, ao a bwabetitoaki. Tabeman i buakoia a a beku ngkai bwa kaain te Betaera, bwaiania, ao unimwaane n te ekaretia. E taku Irene: “Ngkana I iangoi tiia tabeua ake I kona n uaiakin, I taku bwa bon akea teuana ae e kona ni karekea kukureiu n aron aei.” Eng, e kakawaki iroun neiei ana mwakuri ni minita!

11. Baikara baika raraoi aika reke imwin te teimatoa n uarongorongo n aki ongea te bwainikirinaki?

¹¹ Ngkana e kakawaki iroura ara mwakuri ni minita, ti na katotonga te abotoro Bauro n teimatoa n uarongorongo n aki ongea te bwainikirinaki. (Mwa. 14:19-22) N 1930 tabun ao ni moan 1940 tabun, a kaaitara tarira  n te United States ma te kataaki ae rangi ni korakora. Ma n aroni Bauro, a tei n nene ao a teimatoa n uarongorongo. Ibukini kamanoan inaomatara ni karaoa anne, a bati aia tai taari n tei n te boowi. N 1943, e taekina aei Brother Nathan H. Knorr ibukin te tokanikai teuana n te boowi ae rietata ae te U.S. Supreme Court: “A reke tokanikai n te boowi man ami kakorakora. Ngke arona bwa a aki teimatoa n uarongorongo taan uarongorongo, e na akea te tei n te boowi ae rietata. Ma ibukina bwa kam teimatoa ao a aki bwara nanomi ngkami taan uarongorongo ao taari ni kabutaa te aonnaba, e a reke te tokanikai i aon te bwainikirinaki. Bon tokanikaia ana aomata te Uea ibukin teimatoaia, ae ngaia ae e a karekea te moti aei.” Teimatoaia taari n aaba ake tabeua n aron aei, e karekei naba tokanikai n te boowi. Eng, e karekea te tokanikai i aon te bwainikirinaki, tangiran ara mwakuri ni minita.

12. Tera ae ko motinnanoia ibukin am mwakuri ni minita?

¹² Ngkana ti iangoa te mwakuri ni minita bwa te bwai ae rangi ni kakawaki mairoun Iehova, ti na aki tii tabe ma mwaitin ara aoa n ara ribooti. Ma ti na kabanea ara konaa ni “kakororaoa kaotiotan te rongorongo ae raoiroi.” (Mwa. 20:24; 2Tim. 4:5) Ma tera ae ti na reireinia tabemwaang iai? Iangoa riki te bwai teuana ae kakawaki mairoun te Atua.

13, 14. Tera ‘nneni baika kakawaki’ are e nanonna Iesu ni Mataio 13:52, ao ti na kangaa ni kanoaia?

¹³ Te katenua ni bwai ae kakawaki boni nnen ara bwai ae kanoana koaua aika ti reiakin. E tataekina te koaua Iehova ae te Atua. (2Tam. 7:28; TaiAre. 31:5) Ngkai te Tama ae tituaraoi, e anga taiani koaua nakoia naake a maakua. Man te tai are ti ongo iai taekan te koaua, ti a kaikoi koaua man ana Taeka ae te Baibara, ara boki ni Kristian, ara bwabwaro, ara runga, ao ara botaki ni katoa wiki. Imwina riki, e a reke ‘nnen ara bwai aika kakawaki’ n aron are e taku Iesu, ae kanoana koaua nikawai ao aika boou. (Wareka Mataio 13:52.) E na buokira Iehova ni kunei koaua aika boou bwa kanoani ‘nnen ara bwai aika kakawaki,’ ngkana ti kakaaei koaua akanne n aroni kakaaeani kaubwai aika karabaaki. (Wareka Taeka N Rabakau 2:4-7.) Ti na kangaa ni karaoa anne?

¹⁴ Ti riai ni karika te ukeuke n reirei bwa anuara ao karaoan raoi ara kakaae n Ana Taeka te Atua ao n ara boki. Ti na buokaki iai ni kunei koaua aika “boou” ake tao ti tuai n atai mai mwaina. (Iot. 1:8, 9; TaiAre. 1:2, 3) E taekinaki aei n te moan Taua-n-Tantani are boreetiaki n Turai 1879: “Te koaua ai aron te uee ae tuakarako ae riki ae karibwaaki ao e a kan taonakinako n titania aika maiureirei, ae taekan reirei aika kairua. Ngkana ko kani karekea ko riai ni kakaaea raoi. . . . Ngkana ko kani bwainna ko riai ni baraaki n anaia. E na aki rau nanom n tii teuana te uee ae taekan te koaua. . . . Rikoi riki, kakaaei riki.” Eng, ti riai n ingainga ni kani kaatiia riki kanoani nnen ara bwai aika kakawaki, aika kanoana koaua mairoun te Atua.

15. E aera bwa ti kona n taekini koaua tabeua bwa koaua “nikawai,” ao tera tabeua mai iai aika rangi ni kakawaki iroum?

¹⁵ Ti kunei koaua tabeua aika rangi ni kakawaki ngke ti moana reitakira ma ana aomata te Atua. Ti kona n taekini bwa koaua “nikawai,” ibukina bwa ti a tia n atai ao ni butimwaei ni moan rikira bwa Kristian. Baikara koaua akana rangi ni kakawaki akanne? Ti reiakinna ae Iehova bon ara tia Karikiriki ao Nibwan te Maiu, ao iai ana kantaninga ibukia aomata. Ti reiakinna naba bwa e tatangira te Atua ni katauraoa te karea ni kaboomwi ae Natina bwa ti aonga ni kainaomataaki man te bure ao te mate. Ti reiakinna naba bwa e na katoka te rawawata  ni kabane ana Tautaeka n Uea, ao ti na kantaningaa te maiu ae aki toki ma te rau ao te kukurei i aan ana kairiri te Tautaeka n Uea.—Ioa. 3:16; TeKao. 4:11; 21:3, 4.

16. Tera ae ti riai ni karaoia ngkana e reke te bitaki n te ota ibukin te koaua teuana?

¹⁶ A kona ni bitaki otara n te tai teuana ma teuana n te taetae ni burabeti n te Baibara ke ni kiibu tabeua. Ngkana a reke ota aika boou aikai, ti riai ni karekei ara tai n ukeuke i aoia ao ni kananoi ara iango iai. (Mwa. 17:11; 1Tim. 4:15) Ti kani karekea otara tiaki tii ni bitaki aika bubura, mani baika aki otara naba i marenan te ota nikawai ma ae boou. N te aro aei, ti a kona ni karina raoi te koaua ae boou ni nnen ara bwai aika kakawaki. E aera ngkai e manena te kakorakora anne?

17, 18. E na kangaa ni buokira te taamnei ae raoiroi?

¹⁷ E taekinna Iesu bwa e kona taamnein te Atua ni kauringira baike ti a tia n reiakin. (Ioa. 14:25, 26) Ti na kangaa ni buokaki iai, ngkai taan reireinia aomata ngaira taekan te rongorongo ae raoiroi? Iangoa rongorongon te tari te mwaane ae Peter. N 1970 ngke 19 ana ririki, e a moana ana beku n te Betaera i Buritan. N ana tai n uarongorongo man te auti teuana ma teuana, e a kaitiboo ma te rorobuaka matoa ae buai. E titirakina teuaei Peter bwa e kan ota n te Baibara ke e aki. Ma e kubanako ngke e kaeka teuarei n tuangnga ae te auti anne bon aia auti taian rabi aika I-Iutaia. E titiraki te rabi arei n tuoa Peter: “Tera te taetae are e koreaki iai te boki ae Taniera?” E kaeka Peter n taku: “A koreaki mwakorona tabeua n te taetae n Aramwaike.” E ururing ni kangai Peter: “E mimi te rabi arei ngke I ataa te kaeka, ma I rangi ni mimi riki ngai! I kangaa n ataa kaekaana? Ngke I okira mwengau ao n tuoa te Taua-n-Tantani ao te Awake! ake bwain namwakaina ake mai mwaina, I a nora te kaongora teuana ae kaotaki iai bwa e koreaki Taniera n te taetae n Aramwaike.” (Tan. 2:4, kabwarabwara mai nano) Eng, e kona te taamnei ae raoiroi ni kauringira baike ti a tia ni wareki ao ni karin ni nnen ara bwai aika kakawaki.—Ruka 12:11, 12; 21:13-15.

¹⁸ Ngkana e kakawaki iroura te wanawana are mairoun Iehova, e na kairira nanora bwa ti na kaoni nnen ara bwai aika kakawaki, ni koaua aika boou ao koaua nikawai.. Ngkana e a rikirake tangiran te wanawana mairoun Iehova ao ara kakaitau iai, ti nang riki bwa taan angareirei aika taubobonga i mataia aomata.

19. E aera bwa ti riai ni kamanoi ara bwai aika kakawaki ni kaineti ma te onimaki?

¹⁹ E teimatoa Tatan ma ana waaki ni kani kamemeerea ara kakaitau ke ni kakeaa, ibukin ara bwai aika kakawaki ni kaineti ma te onimaki, ake ti maroroakin n te kaongora aei. Ti kona n rotaki naba n ana kunemwaan aikai. A kona ni kai anaaki nanora ni karekean te nakoa ae bubura te boo iai, te maiu ni kaubwai, ke te kainikatonga ni kaubwain te maiu aei. E kauringira te abotoro Ioane bwa a a tabe ni maunanako kaain te aonnaba ma baike a tatangiri. (1Ioa. 2:15-17) Ngaia are ti bia kakorakoraira ni kamanoa ara tangira ao ara kakaitau ibukini kaubwaira n te onimaki.

20. Tera ae ko motinnanoa karaoana ibukini kamanoani kaubwaim n te onimaki?

²⁰ Tauraoi ni kakeai baike a kona n taonaanako tangiran Ana Tautaeka n Uea te Atua ma nanom ni kabane. Teimatoa n ingainga n uarongorongo, ao tai kabuaa am kakaitau ibukin te mwakuri ni minita ae karekea te kamaiuaki. Teimatoa ni kakorakorako ni kakaaei koaua man te Baibara. Ni karaoan aei, ko a kaikoa iai ‘te kaubwai i karawa, ike e aki kona ni kaania te tia iraa ke ni kanna te koa. Bwa ike e mena iai am bwai ae kakawaki, ao e mena naba iai nanom.’—Ruka 12:33, 34.