Nakoni kanoana

Kiiba nakoni kanoana

Te Kanuringa ae Boutokaa Etin te Taetae ni Burabeti

Te Kanuringa ae Boutokaa Etin te Taetae ni Burabeti

E TEI I CENTRAL ROME I ITARE TE KANURINGA IBUKIN TE TOKANIKAI, ARE KATIKII NANOIA IRUWA MAN AABA NAKO. E KATEAKI IBUKINI KARINEAN TE EMBERA N ROM AE TATANGIRAKI AE TITUS.

Iai taamnei aika uoua aika kaaraki i aon te Kanuringa Ibukin Titus, aika kaota te bwai ae rangi n ataaki ae riki rimoa. Ma te bwai ae aki rangi n ataaki bon irekereken te kanuringa aei ma te Baibara, bwa e riki te Kanuringa Ibukin Titus bwa te bwai ni kaotioti ae aki taetae ae boutokaa etin te taetae ni burabeti ae n te Baibara.

TE KAAWA AE KABUAKAKAAKI

Ni moan te moan tienture C.E. ao e a raababanako te Embwaea n Rom mai Buritan ao Gaul (ai Buranti ngkai) nako Aikubita, ao e ririkirake mweraoina ma toronibwaina, ae akea n ai arona. Ma e riki bwa te tia kaitaraa Rom te aono ae tionako ae Iutaia.

E kangai te Encyclopedia of Ancient Rome: “A karako aono ake e tautaekan Rom, ao e rangi ni korakora iai te riribai i marenan Rom ao Iutaia. A un I-Iutaia irouia taan tautaekania aika ianena aikai, ake a kakeaa bongan aia katei, ao Rom e a rangi ni bwainikirinia I-Iutaia ibukin aia karitei.” A bati I-Iutaia ake a kantaningaa kaotin te tia kairiri ae e na kamaunaia taani kairiribai ake I-Rom. Ma e taekinna Iesu Kristo n  33 C.E. bwa e na roko te kabuanibwai i Ierutarem.

E taku Iesu: “A na roko iroum boong ake a na katea iai oom aika boua aika kakang taboia n otabwaniniko, akana kairiribai nakoim, ao ane a na otabwaniniko ma n niniko mai rarikim nako. A na bouaiko i aontano ma am ataei akana i nanom, ao a na aki katuka te atibu teuana i aon te atibu teuana i nanom.”Ruka 19:43, 44.

A mimi taan rimwin Iesu n ana taeka aikai. Uabong imwina ngke a nora te tembora are i Ierutarem ao e a taku temanna i buakoia: “Te tia Reirei, noria! Ai kamira atibu ma kateitei aikai!” Ni koauana, a ribootinaki bwa tabeua atibun te tembora e riaon 35 te buuti (11 te mita) abwakia, 15 te buuti (5 te mita) raababaia, ao 10 te buuti (3 te mita) rietaia! Ma e kaeka Iesu ni kangai: “Ni kaineti ma baika kam nori aikai, ane a na roko boong ake e nang aki tiku iai te atibu teuana i aon te atibu teuana ikai n aki kabwakaaki.”Mareko 13:1; Ruka 21:6.

E tuangia riki Iesu aei: “Ngkana kam nora Ierutarem bwa e a otabwaniniaki irouia kaain te taanga ni buaka, ao kam a ataia ngkanne bwa e a kaani kamaroaeana. Ao ke a birinako nakoni maunga naake a mena i Iutaia, ao ke a kitana Ierutarem naake a mena iai, ao ke a tai rin i Ierutarem naake a mena n te marenaua.” (Ruka 21:20, 21) A koro bukin ana taeka Iesu?

KAMAUNAAN TE KAAWA

A a bwakanako ririki aika tenibwi ma tenua ma a boni maraki naba I-Iutaia i aan ana kairiri Rom. Ma n 66 C.E. ao e a roko te mataniwi n aonon Iutaia ae te I-Rom ae Gessius Florus, n anaa te mwane man te nne ni mwane man te tembora ae tabu, ike e a roko iai unia I-Iutaia. A waekoa tautian Iutaia ni bwaroakina Ierutarem ao n tiringia ana tautia Rom, ao n taekinna bwa a a inaomata mairoun Rom.

Tao tenua namwakaina imwina ao e riaon 30,000 tautian Rom ake a kairaki iroun Cestius Gallus, ake a mwananga nako Ierutarem bwa a na tiringia taani karitei. A waekoa n rinnakoa te kaawa I-Rom ao n urua oon tinanikun te tembora. Ma e aki ataaki bukina ngke a a manga okinako. A kimwareirei I-Iutaia ake taani karitei ao a ienikuri ni kakioia naakai. Ngke a a raroa ma te kaawa taani buaka aikai, ao a a ira ana kauring Iesu Kristian, ao a a birinako mai Ierutarem nakoni maunga ake n iteran te Karaanga ae Ioretan.—Mataio 24:15, 16.

N te ririki are imwina ao e a manga waaki naba Rom ni buakana Iutaia, ao e kairia te Mataniwi ae Vespasian ma natina ae Titus. Ma e aki maan imwini maten te Embera ae Nero n 68 C.E., ao e a okira Rom Vespasian n riki bwa te Embera, ao ni katuka buakanakin Iutaia iroun natina ae Titus ma ana taanga ni buaka aika 60,000 tabun.

N Tun 70 C.E. ao e a tua Titus nakoia ana tautia bwa a na korei aroka ake i tinanikun Iutaia, ao ni katea iai te oo ae 4.5 te maire anauna n otabwaninia Ierutarem, aika boua aika kakang taboia. N Tebetembwa ao a a kuribwaia te kaawa I-Rom ao ni kabuekia. A urua te tembora ma n ibeibei atibuna n aron are e a kaman taekinna Iesu. (Ruka 19:43, 44) E katautauaki bwa “mwaitiia naake a mate i Ierutarem ao n aonona nako, e mena i marenan te kuata ao te itera ni mirion.”

ANA TOKANIKAI TE EMBERA

E okira Itare Titus n 71 C.E. ao e butimwaeaki irouia I-Rom ma te kimwareirei. A bane kaain te kaawa ni bukamarua te tokanikai ae korakora aei ao ni mwaati n tokanikai n te kaawa.

A miroaroa aomata n te kaubwai ae bati ake a kaotaki rinanoni kawain nako Rom. A kimwareirei ni matakuakini kaibuke aika bati ake a taenikai, ao bwaai n ieie aika totoakaei ake a kaotii baike a riki n te buaka, n ikotaki ma bwaai ni kuri ake a anaaki man te tembora i Ierutarem.

E riki Titus bwa te embera n 79 C.E. n ruamwin tamana are Vespasian. Ma tii uoua te ririki imwina ao e a karina naba ni mate. E onea mwina tarina are Domitian ao e a katea naba te kanuringa ibukini karinean Titus.

TE KANURINGA NI BOONG AIKAI

Te Kanuringa Ibukin Titus i Rom ni boong aikai

E rangi ni mataaiakinaki ni boong aikai te Kanuringa Ibukin Titus irouia bubua ma bubua tenga aomata ni katoa ririki ake a kawara Rom. Tabeman a iangoa te kanuringa aei bwa te karaobwai ae rianako, ao tabemwaang a iangoa iai korakoran te embwaea n Rom, ma iai naba ake a iangoa iai bwakan Ierutarem ma ana tembora.

Ma taani wareka te Baibara aika taratara raoi, a iangoa te Kanuringa aei bwa iai nanona ae kakawaki riki. Bon te bwai ni kaotioti ae aki taetae ae boutokaa onimakinan ao etin taetae ni burabeti aika n te Baibara, ao e kakoauaa naba bwa a kairaki koreaia iroun te Atua.—2 Betero 1:19-21.