E TAETAE n un nakoiu bureitimanin te KGB * ni kangai: “Bon te karo ngkoe ae ko bangaomata. Ko kaaki taekani buum ae bikoukou ma natim te aine ae uarereke. Antai ae e na kaamwarakeia ao n tabeakinia? Katoka te bwai ae ko kakaraoia ao okira mwengam!” I kaeka ni kangai: “I aki kaaki taekaia au utu. Boni ngkoe ae ko katikai, ao ibukin tera?” E taku teuaei: “Bon te bure ae kakaiaki nakoni buure nako te riki bwa Ana Tia Kakoaua Iehova.”

E riki te maroro anne n 1959 n te karabuuti n te kaawa ae Irkutsk i Rutia. N na karakinna bwa e aera ngkai ti tauraoi ngai ma buu ae Maria ni “kammarakaki ibukin te raoiroi,” ao ti kangaa ni kakabwaiaaki man teimatoara ni kakaonimaki.​—1Bet. 3:​13, 14.

I bungiaki i Ukraine n 1933 n te kaawa ae Zolotniki. N 1937, a kawarira mai Buranti ai tinau ma buuna aika taani Kakoaua, ao a katikui iroura booki aika te Government ao Deliverance, ae boreetiaki n te Watch Tower Society. Ngke e wareki booki aikai tamau, e a manga ueke ana onimaki ibukin te Atua. E kananokawaki bwa n 1939 ao e a rangi n aoraki, ma imwaini matena ao e tuanga tinau ni kangai: “Aio te koaua. Reireinia iai natira.”

N Eberi 1951, a a waaki kaain te tautaeka ni kanakoia taani Kakoaua mai USSR maeao nako Siberia. Ti kakioakinako naba ngai ma tinau ao tariu ae uarereke riki ae Grigory, mai Ukraine Maeao. Imwini mwanangara n te raroa ae raka i aon 3,700 te maire (6,000 te kiromita) n te turein, ti a roko n te kaawa ae Tulun i Siberia. Uoua te wiki imwina, e a roko tariu ae ikawai riki ae Bogdan n te kaembwa are teuana n te kaawa ae uakaan ae Angarsk. E a tia ni kabureaki i nanon 25 te ririki n te tabo are a kammwakuraki iai buure.

Ti uarongorongo n taabo ni maeka i Tulun ngai ma tinau, ao Grigory, ma ti bon riai n rangi ni kakauiango. N te katoto, ti titiraki ni kangai, “Iai ae e kani kaboonakoa te kao?” Ngkana e reke iroura te aomata ae kani kaboonakoa ana kao, ti taekina nakoina aroni kamimin karikan te kao. Imwin tabeua te tai, ao akea bwa ti a maroroakina taekan te tia Karikiriki. N te tai anne, e a koreaki taekaia taani Kakoaua n te nuutibeeba bwa a tititiraki ibukin te kao, ma a boni kakaaeia tiibu! Ao ti boni kuneia tabeman aika ai aroia tiibu! E kakukurei te reirei n te Baibara ma aomata aika nanorinano ao n akoi, n te aono ae tuai ni mwakuriaki aei. Ni boong aikai, iai te ekaretia teuana i Tulun ma taan uarongorongo iai aika e raka i aon 100.

E reiakina te koaua buu ae Maria i Ukraine, n nukan te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba. Ngke 18 ana ririki, e a aki karauaki iroun temanna bureitimanin te KGB, ao e kataia n anaa nanona bwa e na wene ni bure ma ngaia, ma e kamatoaa n rawa Maria. N te bong teuana ngke e a okira mwengana, ao e a wene imwaina teuarei i aon ana kainiwene. E waekoa ni birinako Maria. E rangi n un teuaei, ao e kakamaaka neiei bwa e na katikaki ni kabureaki ngkai te tia Kakoaua ngaia. N 1952, e a boni motikaki bwa e na kabureaki Maria i nanon tebwina te ririki. E namakinna neiei bwa ai aron Ioteba ngaia are e kabureaki ibukini kateimatoaan etin arona. (KBwaai 39:​12, 20) E taku nakoni Maria te turaiua are nikiria n te karabuuti man te tabo ni kaboowi: “Tai maaku. A bati aomata aika kabureaki, ma ngke a otinako a boni karineaki naba.” E kakorakoraaki Maria n taeka aikai.

Man 1952 nakon 1956, e kammwakuraki Maria n te tabo are a kammwakuraki iai buure i rarikin te kaawa ae Gorkiy (ai Nizhniy Novgorod ngkai) i Rutia. E tuangaki bwa e na korei koutii aroka, n tain naba te kamwaitorotoro. E a kerikaaki marurungina, ma n 1956 e a kainaomataaki, ao e a mwananga nako Tulun.

Ngke e tuangai te tari temanna i Tulun bwa iai te tari te aine ae e na roko, I a bwatika nakon te kainibwati bwa N na butimwaeia ao ni buokia n uotii ana bwai. Ngke I kaitiboo ma Maria, I a tangiria naba n te tai anne. E kainnanoa te kakorakora ae bati anaakin nanona bwa e na tangirai, ma I bon tokanikai. Ti mare n 1957. N te ririki are imwina, e a bungiaki natira te aine ae Irina, ma e rangi ni kimototo au tai ni kukurei ma ngaia. N 1959, I a katikaki ibukini boreetiani booki aika aanaki n te Baibara. I tiku ni kamatawarikaki i nanon te iterana te ririki. Ibukini kateimatoaan raun nanou n te tai anne, I aki toki n tataro ao n anenei kunan te Tautaeka n Uea, ao ni kataamneia arou n uarongorongo ngkana arona bwa I a manga bwara.

Ni menau n te karabuuti n te tai are I titirakinaki iai, e takarua nakoiu teuare titirakinai ao e taku, “N te tai ae waekoa, ao ti nang kamanatuaingkami i aontano n aroia kimoa!” I kaeka ni kangai, “E taku Iesu bwa E NA tataekinaki te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea nakoia natannaomata ni kabane, ao akea ae kona ni katokia.” E a manga bita ana anga teuaei ao e kataia n anaa nanou bwa N na kakeaa au onimaki n aron are e taekinaki mai moa. Ngke e aki naba nakoraoi aia kakamaaku ao aia anainano, e a baireaki bwa N na kabureaki itiua te ririki n te tabo are a kammwakuraki iai buure i rarikin te kaawa ae Saransk. I aoni kawaiu n nakon te tabo aei, ao I a ongo ae e a tia ni bungiaki natira te aine ae te kauoman ae Olga. E ngae ngke a raroanako buu ma natiu, ma e rau nanou n ataakin ae ti kateimatoa kakaonimakira ni koaua nakon Iehova ngai ma Maria.

E mwamwananga Maria nako Saransk teuana te tai n te ririki bwa e na kawarai, e ngae ngke 12 te bong maanin te mwananga n te turein mai Tulun ao n oki. E uouota au kau ae boou ni katoa ririki, ao a karabaaki iai katoton Te Taua-n-Tantani n taai aika tibwa nako. N te ririki teuana, ao e rangi ni kakukurei rokoni Maria ni kawarai, bwa e a kairiia natira aine ake uoman. Iangoa aron rotakin nanou ngke I a bon noriia ao ni mena i rarikia!

I kainaomataaki n 1966 ao ti a mwaing ngaira ake aman nakon te kaawa ae Armavir i rarikin te Black Sea. A bungiaki ikanne natira mwaane aika Yaroslav ao Pavel.

E aki maan ao a a manga roko naba bureitimanin te KGB n ninia ara auti ni kakaaei booki aika aanaki man te Baibara. A karaoa aia kakaae n taabo nako, ao a roko naba ni nneni kanaia kaao. N te tai teuana, a a rangi ni maonotiti naakai bwa e rangi ni kabuebue, ao e a onrake aia kunnikai n te bubu. E nanoangaiia Maria, ngkai a bon tii ongeaba ni karaoa are a tuangaki. E kabwaroi nimaia ao e angania te burati ni kunnikai, te boora n ran, ao taian taara. Imwina riki, ngke e a roko aia mataniwi ao a a karakina akoaia nakoina. Ngke a taonnako, ao e wingare nakoira te mataniwi arei ao e katea baina. Ti kukurei n nora te aroaro ae raoiroi imwin ae ti kataia n “teimatoa ni kataenikaia te buakaka n te raoiroi.”​—IRom 12:21.

N aki ongei niniakin ara auti, ma ti teimatoa n uarongorongo i Armavir. Ti buoka naba kakorakoraan te kurubu n uarongorongo ae uarereke, n te kaawa ae uakaan ae Kurganinsk. I rangi ni kimwareirei n ataakin ae ai onoua ngkai te ekaretia i Armavir ao aua i Kurganinsk.

Ni waakinakon ririki, iai taai ake e a mamaara iai ara onimaki. Ma ti kaitaua Iehova bwa e kabonganaia taari mwaane aika kakaonimaki bwa a na kaetiira ao ni kakorakorai ara onimaki. (TaiAre. 130:3) Boni kataakira ae korakora naba te uaia ni mwakuri ma bureitiman ni karaba man te KGB, ake a baka n riki bwa kaain te ekaretia n akea ataakina iroura. A taraa n ingainga ao a katoatai n uataboa te mwakuri ni minita. Tabeman a anganaki mwioko aika kakawaki n ana botaki Iehova. Ma imwina riki, ti a kinaia bwa antai raoi ngaiia.

N 1978, e a manga bikoukou Maria ngke ai 45 ana ririki. Ibukina bwa iai aorakini buroona ae wenemaan, a raraoma taokita bwa mwina e mate, ngaia are a anaa nanona bwa e na kabwakaa natina. Ma e rawa Maria ngaia are a ririmwina taokita nakon taabo ake e nako iai n te onnaoraki bwa a na kataia n itinna bwa e aonga n rimoan ana tai ni bung. Ibukini kamanoan natina, e a birinako Maria man te onnaoraki.

E tua nakoira te KGB bwa ti na kitana te kaawa. Ti mwaing nakon te kaawa ae uarereke ae uakaan ma te kaawa ae Tallinn i Estonia, ae n te tai anne e mena i aan te USSR. E aki riki te baere a taekinna ngkoa taokita, bwa e bungia Maria natina te mwaane ae Vitaly ae marurung raoi i Tallinn.

Imwina riki, ti a mwaing mai Estonia nako Nezlobnaya n aonon Rutia maiaki. Ti uarongorongo ma te wanawana ni kaawa aika uakaan aika kakawaraki irouia kaain te aba aei ni kabutaa. A roroko ikai ibukin te bwainnaoraki, ma a okinako tabeman ma te kantaninga ibukin te maiu are aki toki!

Ti kataia ni karin i nanoia natira mwaane ma aine tangiran Iehova ao te kani beku ibukina. Ti aki toki ni kaoia nakoni mwengara taari ake a na buokaki natira irouia. Ara iruwa temanna ae okioki bon tariu ae Grigory are beku bwa te mataniwi ae mwamwananga man 1970 nakon 1995. A rangi n unga kaain ara utu n rokon teuaei bwa e kukukurei ao te tia kamanga  naba. Ngkana iai ara iruwa, ti kakaraoi takaakaro man te Baibara, ao a a rikirake natira n tatangiri karaki man te Baibara ake rimoa.

N 1987, e a mwaing natira te mwaane ae Yaroslav nakon te kaawa ae Riga i Latvia, ike e a inaomata riki iai n uarongorongo. Ma ngke e rawa ni kaaina te taanga ni buaka, e a kabureaki teuana ao te iterana te ririki ni karabuuti aika ruaiwa aika kakaokoro. Baike I karakin nakoina ni menau n te karabuuti, e a buokaki iai n nanomwaaka. Imwina riki, e a beku bwa te bwaiania. N 1990 ao natira te mwaane ae Pavel ae 19 ana ririki, e a kani bwaiania n te abamwakoro ae Sakhalin i meangin Tiaban. N te moantai, ti aki kani kanakoa. Bon tii 20 taan uarongorongo n te aba anne, ao ti raroanako mai iai bwa e raka i aon 5,500 te maire (9,000 te kiromita) raroana. Ma ti a kariaia imwina, ao bon te motinnano ae raoiroi. A butimwaea rongorongon te Tautaeka n Uea kaain te aba anne, ao i nanon tabeua te ririki, ai wanua te ekaretia iai. E beku Pavel i Sakhalin ni karokoa 1995. N te tai anne, ao ai bon tii ara bina te mwaane ae Vitaly, ae tiku n te auti. Mangke e uarereke, e kani wawareka te Baibara. E moana ana bwaiania ngke 14 ana ririki ao I bwaiania ma ngaia i nanon uoua te ririki. Bon te tai ae kakukurei taai akanne. Ngke ai 19 ana ririki, e a kitanira ni beku bwa te bwaiania ae okoro.

N 1952, e tuanga ngkoa Maria te bureitiman n te KGB temanna ni kangai: “Kakeaa am onimaki ao ngkana ko aki ko na kabureaki tebwina te ririki. Ko na otinako ngkana ko a kara ao ko na tiku n tii ngkoe.” Ma a rangi ni kaokoro baika riki. Ti namakina tangirara iroun Atuara ae kakaonimaki ni koaua ae Iehova, natira, ao aomata aika bati ake ti kakabwaiaaki ni buokiia bwa a na ataa te koaua. Ti kimwareirei ngai ma Maria ni kawari taabo ake a beku iai natira. Ti noria bwa a kakaitau naake a buokaki bwa a na kinaa Iehova, irouia natira.

N 1991, e a kinaaki i aan te tua aia mwakuri Ana Tia Kakoaua Iehova. E karekea te ingainga ae boou te moti anne, ibukin te mwakuri n uarongorongo. A kabooa naba tewaana te bwati kaain ara ekaretia bwa ti aonga ni kakawari kaawa ake i rarikira ni katoa wikeen.

I kukurei ngkai a beku n te Betaera Yaroslav ma buuna ae Alyona, ao Pavel ma buuna ae Raya. A beku n te mwakuri ni mwamwananga n te aono Vitaly ma buuna ae Svetlana. Natira te aine are te karimoa are Irina e maeka i Tiaman ma ana utu, ao buuna ae Vladimir ma natiia mwaane aika teniman, a bane ni beku bwa unimwaane n te ekaretia. E maeka natira te aine ae Olga i Estonia ao e katoatai n reitaki ma ngai. E kananokawaki bwa e mate buu ae tangiraki ae Maria n 2014. I ingainga ni kan noria n te mangauti. I a maeka ngkai n te kaawa ae Belgorod, ao a rangi ni boutokaai taari ikai.

I reireinaki n ririki ake I beku iai ibukin Iehova bwa bon iai kangaanga ake a na reke ni kateimatoaan etin arora, ma e rianako riki te raunnano are e anga Iehova ibukin anne. Kakabwaia aika I karekei ma Maria ibukini kateimatoaani kakaonimakira, a rangi ni bati riki nakon ae I kona n iangoia. Imwaini bwakan te USSR n 1991, bon tii 40,000 tabun taan uarongorongo. Ni boong aikai, e a raka i aon 400,000 mwaitiia taan uarongorongo n aaba ake a mena ngkoa i aan te Soviet Union! Ai 83 au ririki ngkai, ao I teimatoa ni beku bwa te unimwaane. Ana boutoka Iehova, e teimatoa n reke bwa kakorakoraau bwa N na nanomwaaka. Eng, e kabatiaa kakabwaiaau Iehova.​—TaiAre. 13:​5, 6.