1. Tera ae a riai ni karaoia Kristian bwa aonga n roko n te tia n te kabobirimwaaka ibukin te maiu?

A IRA te kabobirimwaaka ibukin te maiu Kristian. E ngae ngke ti a tibwa ira te kabobirimwaaka aei ke ti a kaman iria i nanon ririki aika bati, ma ti riai n teimatoa ni biri ni karokoa rokora n te tia. Ti kona ni kaungaaki bwa ti na karaoa anne man ana reirei ni kairiri te abotoro Bauro nakoia Kristian ake i Biribi. Tabeman kaain te ekaretia anne a a tia ni beku ibukin Iehova i nanon ririki aika bati ngke e roko ana reta Bauro. A a kamani beku ibukin Iehova, ma e kauringia Bauro bwa a riai ni kananomwaakaia ni biri. E tangiriia bwa a na kakairi n ana katoto ae e ‘kakorakoraa n uaiakina te tia.’​—IBir. 3:14.

2. E aera ngkai e roko raoi n taina ana taeka n reirei Bauro nakoia I-Biribi?

² E roko raoi n taina ana taeka n reirei Bauro nakoia I-Biribi. E korakora te kairiribai mangke e moan tei te ekaretia anne. E moanaki aei tao man 50 C.E, ngke a butimwaea te kakao mairoun te Atua Bauro ma Tira bwa a na “nako Maketonia.” Ngaia are a a nako n uarongorongo i Biribi. (Mwa. 16:9) A kaitiboo ikanne ma te aine ae arana Ruria are ‘ongora ao e kauka raoi nanona Iehova’ bwa e na butimwaea te rongorongo ae raoiroi. (Mwa. 16:14) E waekoa ni bwabetitoaki neiei ma kaaini batana. Ma e a kauekei naba kangaanga te Riaboro. A katikiia Bauro ma Tira mwaanen te kaawa nako mataia taani moti ao a bukinia bwa aongkoa a kakiriwea te aba. Ibukin anne, a a oreaki Bauro ma Tira, a karabuutinaki, ao imwina riki a tuangaki bwa a na kitana te kaawa. (Mwa. 16:​16-40) Ma e bwara nanoia? E bon aki! Ao tera aroia taari ake kaain te ekaretia ae boou aei? Boni banna ni katoto  aika raraoi, bwa a nanomwaaka naba! E boni bae ni korakora kaungaaia n aia katoto ae raoiroi Bauro ma Tira.

3. Tera ae e ataia Bauro, ao baikara titiraki aika ti na rinanoi?

³ E kamatoaa nanona Bauro bwa e na aki bwara nanona. (2Kor. 4:16) Ma e ataia ae ngkana e na teimatoa ni beku ibukin Iehova ni karokoa matena, e riai ni kaatuua ana iango i aon te tia. Tera reireiara man ana katoto Bauro? Baikara aia katoto taari aika kakaonimaki ni boong aikai ae kaotia bwa ti kona naba n nanomwaaka i aani kangaanga? Ao e na kangaa ara kantaninga ibukin te tai ae imwaira ni kamatoaa ara motinnano bwa ti na aki kabwarai nanora?

4. E kangaa Bauro n teimatoa ni katabetabea n aki ongei baike a riki nakoina?

⁴ Iangoa te baere e rinanona Bauro ngke e kororeta nakoia I-Biribi. E kabureaki n te auti i Rom ao ai akea inaomatana n uarongorongo. Ma e ngae n anne, e katabetabea n uarongorongo nakoia naake a kawaria, ao e korei reeta nakon ekaretia aika raroanako. Ni boong aikai, a bati naba Kristian aika aikoa kona ni kitani mwengaia, ake a kabanea aia konaa n taekina te rongorongo ae raoiroi nakoia naake a kawariia. A korei naba reeta aika kaunganano nakoia kaain auti ake a aki rereke ngkana a kawaraki.

5. Ni kaineti ma ana taeka Bauro n I-Biribi 3:​12-14, tera ae buokia ni kaatuua ana iango i aon te tia?

⁵ E aki kariaia Bauro bwa e na katikakinako ana iango ni baika raraoi ake e a tia ni karaoi ke n ana bure rimoa. E bon taekinna ae e kakawaki bwa e na ‘mwaninga taekani baike imwina’ bwa e aonga n ‘aroria nakoni baika mena imwaina,’ ae taekan rokona n te tia n te kabobirimwaaka. (Wareka I-Biribi 3:​12-14.) Baikara bwaai tabeua ake e kona ni katikakinako iai ana iango Bauro? Te moan, e rangi ni kakannato i buakoia I-Iutaia. Ma e tarai baika karekea kakannatona bwa “maange.” (IBir. 3:​3-8) Te kauoua, e aki kariaia bwa e na katoka ana beku ibukin namakinan te uringaaba n ana bure rimoa ni bwabwainikirinia Kristian. Ao te katenua, e aki iaiangoia bwa e a bati n tau baike e a tia ni karaoi ibukin Iehova. E rangi n uaana ana mwakuri ni minita Bauro e ngae ngke e kamatawarikaki, e oreaki, e karebanaaki n atibu, e toka n te kaibuke ae urubekebeke, ao e aki tau mwaitini kanana ma kunnikaina. (2Kor. 11:​23-27) Ma n aki ongei baike e a tia ni karaoi ao karawawataana iai, e ataia Bauro ae e riai n teimatoa ni kakorakoraa. Ti riai naba ni karaoa anne.

6. Baikara ‘baike imwira’ ake ti riai ni mwaninga taekaia?

⁶ Ti na kangaa ni kakairi irouni Bauro ni ‘mwaninga taekani baike imwira’? Tao tabeman i buakora a kainnanoa ae a na tokanikai i aon namakinan te uringaaba ibukin aia bure rimoa. Ngkana ngaia anne, e aera bwa ko aki moana am ukeuke n reirei i aon ana karea ni kaboomwi Kristo? Ngkana ti ukeuke n reirei i aon te kaboomwi, ti kananoi ara iango iai, ao n tataroakinna, e a kona ni kerikaaki namakinan te uringaaba. Ti kona naba iai ni katoka katuuaaeara i bon iroura ibukin ara bure ake e a tia ni kabwarai Iehova. Iangoa riki reireiara mairouni Bauro. Tao a a tia tabeman ni kitana aia mwakuri ae bubura booia iai ibukin ukoukoran te Tautaeka n Uea. Ngkana ngaia anne, ti kona ni mwaninga taekani baike imwira n arora n rawa ni manga mataaiakini baike ti a tia ni kaaki taekaia? (WarIte. 11:​4-6; TeMin. 7:10) A kona naba ni kaineti ‘baike imwira’ ma baike ti a tia ni karaoi ibukin Iehova ke kataaki ake ti a tia  n tokanikai iai. E koaua ae ururingan aron Iehova ni kakabwaiaira ao ni boutokaira i nanon ririki aika bati, e kona ni kaanira riki ma Tamara. Ma ti na bon aki kan iangoia bwa e a bati n tau te baere ti a tia ni karaoia ibukin Iehova.​—1Kor. 15:58.

7. Ni kaineti ma 1 I-Korinto 9:​24-27, tera ae kainnanoaki bwa e aonga n reke te tokanikai n te kabobirimwaaka ibukin te maiu? Kabwarabwaraa.

⁷ E ota raoi Bauro n ana taeka Iesu aei: “Kakorakoraingkami.” (Ruka 13:​23, 24) E ataia Bauro ae e riai ni kakorakoraa n uaa matena n aron naba Kristo. Ngaia are e kabotaua te maiu ni Kristian ma te kabobirimwaaka. (Wareka 1 I-Korinto 9:​24-27.) E kaatuua ana iango te tia kabobirimwaaka i aon te tia ao e rawa ni katikakinako ana iango. N te katoto, a kona taani biri ni boong aikai ni biri n te kawai ae a rereena iai taabo ni boobwai ao bwaai riki tabeua. N am iango e kona te tia biri n tiku moa ni mamataku ni bwain te titooa? E na bon aki ngkana e kan tokanikai! N te kabobirimwaaka ibukin te maiu, ti riai naba n rarawa nakoni baika kona ni katikiiranako. Ngkana ti kaatuua ara iango i aon te tia n aron are e karaoia Bauro, e na bon reke kaniwangara!

8. Baikara kangaanga aika tenua aika ti na rinanoi?

⁸ Ti na rinanoi ngkai kangaanga aika tenua ake a kona ni kabwarai nanora. Baenikain baika kariariaaki, kekerikaakin korakorara, ao kataaki aika teimaan. Ti kona ni kakabwaiaaki man reiakinan aroia tabemwaang ni kaaitarai kangaanga aikai.​—IBir. 3:17.

9. Tera aron rotakira ni baenikain baika ti kariariai?

⁹ Baenikain baika kariariaaki. Ti kariariai baika raraoi ake e beritani Iehova. E kaotia te burabeti ae Abakuka bwa e rangi n tangira Iehova bwa e na kamauna te buakaka i Iuta, ma e tuangnga Iehova bwa e na “teimatoa ni kantaningaia.” (Aba. 2:3) Ngkana e taraa ni baenikai kakoroani bukini baike ti kariariai, e kona ni kerikaaki ingaingara. A kona naba ni bwara nanora. (TaeRab. 13:12) E riki aei ni moan te ka-20 n  tienture. N te tai anne, a bati Kristian aika kabiraki ake a kantaningaia bwa a na nako karawa n 1914. Ngke e aki riki anne, tera aroia naake a kakaonimaki ngke e a baenikai koroni bukin te baere a kariariaa?

10. Tera aroia te taanga teuana ngke e a aki riki te baere a kariariaa?

¹⁰ Iangoi aia katoto taari aika kakaonimaki aika uoman ake a kaaitara ma anne. E bwabetitoaki Brother Royal Spatz n 1908 ngke 20 ana ririki. E kakoauaa raoi ae e na nako karawa n te tai ae waekoa. Ngke e tuanga ana kabae ae Pearl bwa a nang mare n 1911, ao e taku nakoina: “Ko bon ataa te bwai ae e na riki n 1914. Ngkana ti na boni mare, ti riai ni waekoa ni karaoia!” Ma e bwara nanoia te taanga aei n aia kabobirimwaaka ibukin te maiu, ngke a aikoa nako karawa n 1914? E aki, bwa a kaatuua riki aia iango i aoni kakaraoan nanon te Atua ao tiaki karekeani kaniwangaia. A kamatoaa nanoia bwa a na kananomwaakaia ni biri n te kabobirimwaaka. Ao a bon teimatoa ni kakaonimaki Royal ma Pearl ni karokoa tokini maiuia i aon te aba, imwin ririki aika bati. Ko boni bae naba n ingainga ni kan nora te tai are e nang kaitiaka iai arana Iehova ao riaina n tautaeka ao ni kakoroi bukin ana berita. Kakoauaa raoi ae a na bon riki baikai n te tai ae e baireia Iehova. Ma ti bia teimatoa ni katabetabeira n ara beku ibukin te Atua ni karokoa rokon te tai anne, ao n aki kariaia baenikain baika ti kariariai bwa a na kabwarai nanora ke ni kamemeerea ara beku.

11-12. E aera bwa ti boni kona n teimatoa ni beku ibukin Iehova e ngae ngke e a kerikaaki korakorara? Taekina te katoto.

¹¹ Kekerikaakin korakorara. E kainnanoa te korakora ae bati te tia biri, ma ko aki kainnanoa ae e na korakora rabwatam ibukini kakorakoraan am onimaki. Ni koauana, a bati ake a a kerikaaki korakoraia ake e bon teimatoa naba ni korakora nanoia ni kani karaoa aia kabanea ni konaa nakon Iehova. (2Kor. 4:16) N te katoto, ai 88 ana ririki Brother Arthur Secord * ao e a aoraki, ma e a tia ni beku n te Betaera i nanon 55 te ririki. N te bong teuana, e kawaria te neeti n ana kainiwene bwa e na buokia ni baike e kainnanoi. E taraa te unimwaane aei ao e taku ma te akoi: “Brother Secord, a rangi ni bati baike ko a tia ni karaoi ibukin Iehova ao e a bon roko te kara.” Ma e aki kaatuua ana iango Arthur i aoni baike e a tia ni karaoi. E tarai matan neiei ao e wingare ma n taku: “Eng, e koaua anne. Ma a aki kakawaki baike ti a tia ni karaoi. A kakawaki riki baika ti karaoi ngkai.”

¹² Tao ko a tia ni beku ibukin Iehova i nanon ririki aika bati ao e a kerikaaki ngkai  marurungim ao ko a aki kona ni karaoa ae bati n aron are mai mwaina. Ngkana e riki anne, tai kabwaraa nanom. Kakoauaa raoi bwa e kakawaki iroun Iehova am beku ake ko a tia ni karaoi ibukina. (Ebera 6:10) Ao ni kaineti ma arom ngkai, uringnga are ngkana e karako te bwai ae ko karaoia ibukin Iehova tiaki nanona bwa e karako tangirana iroum. Ma ti kaota korakoran tangiran Iehova iroura ngkana ti kaotiota te nano ae raoiroi ao ni karaoa ara kabanea ni konaa ibukina. (IKoro. 3:23) E atai tian ara konabwai Iehova ao e aki tangiria bwa ti na karaoa ae riaon ara konaa.​—Mareko 12:​43, 44.

13. E kangaa rongorongon Anatoly ao Lidiya ni kaungaira bwa ti na teimatoa ni beku ibukin Iehova n aki ongei kataaki aika bati?

¹³ Kataaki aika teimaan. Tabeman ana toro Iehova a kaaitara ma kangaanga ao te bwainikirinaki i nanon ririki aika bati. N te katoto, ai tibwa 12 ana ririki Anatoly Melnik * ngke e katikaki tamana, e kabureaki, ao ni kanakoaki nako Siberia, ae raka i aon 4,000 te maire (7,000 te kiromita) raroana ma ana utu i Moldova. Teuana te ririki imwina, e a manga kanakoaki nako Siberia Anatoly ma tibuna ao tinana. Imwina riki, a a kona ni kaakaei bobotaki n te kaawa teuana, ma a riai n rianna 20 te maire (30 te kiromita) i aan te tino ae riao kamwaitorona. Imwina ao e a kabureaki Brother Melnik i nanon tenua te ririki ao e tiku imwina buuna ae Lidiya ma natina te aine ae teuana ana ririki. Ma i nanon ririki aika karawawata aikai, a teimatoa Anatoly ma ana utu ni kakaonimaki ni beku ibukin Iehova. Ai 82 ngkai ana ririki Anatoly ao e beku bwa kaain te Komete n te Aobiti n Tararua i Atia Nuka. N aron Anatoly ma Lidiya, ti bia karaoa naba ara kabanea ni konaa n ara beku ibukin Iehova, ao n teimatoa n nanomwaaka n aron ae ti boni kakaraoia.​—IKar. 6:9.

14. Tera ae e ataia Bauro bwa e riai ni karaoia bwa e aonga n roko n te tia?

¹⁴ E kakoauaa raoi Bauro bwa e na bon roko n te tia n te kabobirimwaaka. Ngkai te Kristian ae kabiraki ngaia, e kariariaa karekean “te kaniwanga ae te wewete nako karawa mairoun te Atua.” Ma e ataia ae ngkana e na roko n te tia anne, e riai ni ‘kakorakoraa.’ (IBir. 3:14) E kamanena Bauro te kabotau teuana ni buokiia iai kaaini Biribi bwa a na kaatuua aia iango i aon rokoia n te tia.

15. E kangaa Bauro ni kamanena te kabotau ibukin te riki bwa kaain te aba ni kaungaia iai Kristian aika I-Biribi bwa a na ‘kakorakoraia’?

 ¹⁵ E kauringia kaaini Biribi Bauro bwa boni kaaini karawa ngaiia. (IBir. 3:20) E aera ngkai a riai n uringa anne? N taai akanne ao e rangi ni kakawaki te riki bwa kaain Rom. * Ma Kristian aika kabiraki boni kaain te tabo ae tamaroa riki ae a na bati kakabwaiaaia iai, ngaia are bon akea bongan te riki bwa kaain Rom ni kabotauaki ma anne! Ibukin aei, e kaungaia kaaini Biribi Bauro bwa a na ‘teimatoa n riki bwa kaain te aba man aroaroia ae tau ibukin te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Kristo.’ (IBir. 1:​27, kbn.) A katea te katoto ae tamaroa Kristian aika kabiraki ni boong aikai n aroia ni kakorakoraia ni karokoia n te tia ae te maiu n aki toki i karawa.

16. E ngae ngke ti kantaningaa te maiu i karawa ke i aon te aba, ma tera ae ti riai n teimatoa ni karaoia ae kaotaki n I-Biribi 4:​6, 7?

¹⁶ E ngae ngke ti kantaningaa te maiu n aki toki i karawa ke n te bwaretaiti i aon te aba, ma ti riai ni kakorakoraira ni karokoira n te tia. N aki ongei baika ti rinanoi, ti aki riai n tanrikaaki, ke ni kariaia te bwai teuana bwa e na tuka rikirakera. (IBir. 3:16) Tao e taraa ni baenikai kakoroani bukini baika ti kariariai, ke e a kerikaaki korakorara, ke tao ti a tia ni kaaitara ma kangaanga ao te bwainikirinaki i nanon ririki aika bati. Ma n aki ongea te bwai ae riki, “tai raraomaeakina te bwai teuana.” Ma a na kaotaki ami bubutii ma ami kakorakora n tataro ni bubutii nakon te Atua, ao e na anganingkami te rau ae riaon ami iango.​—Wareka I-Biribi 4:​6, 7.

17. Tera ae ti na rinanona n te kaongora ae imwina?

¹⁷ N aron te tia biri ae kabanea korakorana ngkana e nang roko n te tia, ti kaatuui naba ara iango i aoni berita aika kakukurei n te tai ae imwaira ngkai e a kaan tokin ara kabobirimwaaka. Ti kani kateimatoa karaoan anne ngkai, n aron ara kabanea ni konaa. Ma tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa ni biri n te kawai ae eti ao n nanomwaaka iai? Ti na buokaki n te kaongora ae imwina n atai baika ti riai ni moanibwai ni maiura ao “ni koaua raoi bwa baikara bwaai aika kakawaki riki.”​—IBir. 1:​9, 10.