I bungiaki n 1937 n te kolkhoz, ke te tabo n ununiki ae a bati taani bwaibwai iai, i rarikin Tokmok, i Kyrgyzstan. Boni kaain Kyrgyz ara utu, ao ti kamanena te taetae ni Kyrgyz. Bon taan ununiki au karo, ao a mwakuri n te tabo n ununiki anne man otin taai ni karokoa bungintaai. A anganganaki kanaia taan ununiki, ma a anganganaki booia te mwane tii te taina n te ririki. E mwakuri korakora tinau ibukiu ma mwaane ae karimwiu. Imwin tii nimaua au ririki n reirei, I a moana au mwakuri ni kabwanina au tai n te tabo n ununiki ae te kolkhoz.

A rangi ni bati aika maiu ni kainnano n te tabo are I maeka iai, ao e rangi ni kakua te mwakuri ibukini karekean te maiu. Ngkai bon te teinimwaane ngai, I aki bati n iaiangoa manenan te maiu ke taai aika a na roko. Akea n au iango ae e na bitaki maiuu n taiani koaua aika kakawaki ibukin Iehova ae te Atua ma ana kantaninga. Bon te karaki ae kakaongora aron rokon te rongorongo anne ao butanakona i Kyrgyzstan. E moa man au kaawa i Kyrgyzstan meang.

E nene wakaan te koaua ibukin Iehova ae te Atua i Kyrgyzstan n 1950 tabun. A a tia n reireinaki aomata te koaua ni Komuniti ao ngkai a a riai n reiakina te koaua man te Baibara. Bukin tera? E mena ngkoa Kyrgyzstan ae ngkai i aan te Union of Soviet Socialist Republics (USSR). A teimatoa n tei i nuka Ana Tia Kakoaua Iehova ni kaineti ma ana waaki te tautaeka ni kabutaa te USSR. (Ioa. 18:36) Ibukin  anne, a boni bwainikirinaki ngkai ngaiia ana kairiribai te Tautaeka ni Komuniti. Ma akea te koaua teuana ae kona ni katoka Ana Taeka te Atua man ringan nanoia aomata aika raoiroi nanoia. Eng, te reirei ae moan te kakawaki ae I a tia ni karekea ni maiuu bon aei, “e konai bwaai ni kabane” Iehova.—Mareko 10:27.

E rikirake mwaitiia Ana Tia Kakoaua Iehova i Kyrgyzstan mani bwainikirinaia. Bukin tera? E karina naba aonon Siberia te USSR i aana are a kakioakinako nako iai ana kairiribai te Tautaeka. Ngke a kainaomataaki naakai, a bati ake a roko i Kyrgyzstan, ao tabeman i buakoia a uota te koaua. Temanna i buakoia bon Emil Yantzen, ae bungiaki i Kyrgyzstan n 1919. E kabureaki Emil n te tabo are a kammwakuraki iai buure ao e a kaitiboo ma taani Kakoaua iai. E butimwaea te koaua ao e okira abana n 1956. E maeka Emil n uakaan ma Sokuluk, n au kaawa. Sokuluk bon te tabo are e tei iai te moan ekaretia i Kyrgyzstan n 1958.

Tao teuana te ririki imwina, e a mwaing Victor Vinter nako Sokuluk. E okioki ni kaaitara ma kangaanga te tari te mwaane ae kakaonimaki aei. Uoua ana tai ni kabureaki n te maan ae kaka tenua te ririki ibukin teina i nuka, imwina e kabanea tebwina riki te ririki n te karabuuti ao nimaua te ririki ni kakioakinako mai abana. E ngae n anne, e teimatoa n raababanako te taromauri ae koaua n aki ongea te bwainikirinaki.

N 1963 tao ai 160 taani Kakoaua i Kyrgyzstan, ao a bati i buakoia aika kaain Tiaman, Ukraine, ao Rutia. Temanna i buakoia bon Eduard Varter are bwabetitoaki i Tiaman n 1924, are kakioakinako mai abana. N 1940 tabun, ao taian Nazi a kanakoa teuaei nakon te tabo are a kammwakuraki iai buure, ao tabeua te ririki imwina, e a kakioakinako mai abana Eduard irouia Komuniti n te USSR. N 1961 e a mwaing te tari te mwaane ae kakaonimaki aei nakon te kaawa ae Kant, ae rangi ni kaan ma au kaawa.

E maeka naba i Kant, Elizabeth Fot ae ana toro ae kakaonimaki ni koaua Iehova. E boutokaa maiuna n te itutu. Ibukina bwa e mwaatai n te mwakuri aei, a a kakabooi kunnikaia taokita ao taan reirei irouna. Temanna i buakoia bon Nei Aksamai Sultanalieva, ae buun te tia mwakuri n ana aobiti te rooia ibukia aomata. E kawara Elizabeth Aksamai ibukini kunnikaina, ma e tabeki titiraki aika bati neiei ibukini manenan te maiu ao te bwai ae riki nakoia maate. E kaekai titiraki aikai Elizabeth man te Baibara. E a riki Aksamai bwa te tia tataekina te rongorongo ae raoiroi ae ingainga nanona.

N te tai naba anne, e a mwiokoaki Nikolai Chimpoesh ae roko mai Moldova bwa te mataniwi ae mwamwananga, ao e teimatoa n ana beku anne n te maan ae kaania 30 te ririki. E aki tii kawari ekaretia ma e bairea naba kaewean ao tibwaakin ara boki. A noraki ana mwakuri irouia kaain te tautaeka. Ngaia are e anga ana taeka n reirei ae kaunganano Eduard Varter nakon Nikolai ae kangai: “Ngkana a titirakiniko kaain te tautaeka, tai wimakiki ao tuangia ae ti karerekei ara boki mani kautun ara botaki i Brooklyn. Katokai matam n taraa te tia tei man te KGB. Bon akea te bwai ae ko riai ni maakua.”—Mat. 10:19.

E aki maan imwin te maroro aei, e a kawaekoaaki Nikolai mani kautun te KGB i Kant. Aio ana karaki ibukin te baere riki imwina: “E titiraki te tia tei man te KGB bwa ti karerekei mai ia ara boki. I tuangnga  bwa ti karerekei mai Brooklyn. E a aki ataa te bwai ae e na taekinna ni kaineti ma anne. Ma e a tii tuangai naba bwa N na nako ao e aki manga kawaekoaai.” A teimatoa n taratara raoi taani Kakoaua aika ninikoria aikai ngke a tibwaanako te rongorongo ae raoiroi n au kaawa i Kyrgyzstan meang. N tokina, ngke e a roko te koaua ae kakawaki ibukin Iehova n au utu n 1981, boni buu ae Mairambubu ae moan ongora.

Mairambubu boni kaain Naryn ae Aonon Kyrgyzstan. N te bong teuana n Aokati 1974, e kawara mwaaneu n ana auti. Aei te tabo are ti moani kaitiboo iai, ao I a bon tangira naba Mairambubu n te tai anne. Ti boni mare naba n te bong anne.

N Tianuare 1981, e toka n te bwati Mairambubu bwa e na nakon te mwakete, ike e a ongo naba taeka aika taekinaki ni moan te kaongora aei. E kan ongora riki buu ngaia are e a titirakina te aine anne arana ao ana atureti. E kaota arana bwa Apun, ma e bon taratara raoi naba ibukina bwa e katabuakaki aia mwakuri taani Kakoaua n 1980 tabun. N oneani mwin are e na anga Apun ana atureti, e bon anaa ara atureti. E okira te auti buu ao e rangi ni kukurei.

E taku Mairambubu: “I ongo baika rangi ni kakukurei. E tuangai temanna te aine bwa e a kaan te tai ae a nang aki manga mate iai aomata. A nang kamananaaki naba maan aika tiritiri.” Irou, titeboo ma te karaki ae karioaki. I taku nakoina: “Ti na tataninga ni karokoa ae e a manga kawarira ni kabwarabwaraa raoi.”

E kawarira Apun tenua te namwakaina imwina. N rokona ake imwina riki, ti a kaitiboo iai ma naake a moan riki bwa taani Kakoaua aika kaain Kyrgyz. A kaotii nakoira taari aine aikai koaua aika kamimi ibukin Iehova ma ana kantaninga ibukin te botannaomata. A reireinira man te boki ae From Paradise Lost to Paradise Regained. * Ibukina bwa tii teuana katotona i Tokmok, ti a kaewea ara boki.

Te bwai teuana ae ti moan reiakinna naba bon te taetae ni burabeti ni Karikani Bwaai 3:15. E na kakoroaki bukin te taetae ni burabeti aei rinanon Iesu ae te Uea ae te Mesia. E kakawaki te rongorongo anne ao a riai n ongo aomata nako! Aio bukina ae moan te kakawaki ae ti riai n uataboa iai tataekinana. (Mat. 24:14) N te tai ae waekoa, a a moanna ni bitaki maiura n ana koaua te Baibara.

E kaoira te tari te mwaane temanna i Tokmok nakon te baka ni mare teuana. I waekoa n noria ma  buu bwa a kaokoro aroaroia taani Kakoaua. Akea te manging, ao e baireaki raoi kanoan te botaki. Moan te kaokoro aei ma baaka ni mare ake tabeua ake ti kaakaei, bwa a kokoro ni manging iruwa, a bubuaka aroaroia, ao a taekin taeka aika kammaira.

Ti kaakaei naba bobotaki ni Kristian n te ekaretia i Tokmok. A boni kakaraoaki n te buakonikai ngkana e raoi tauani kanoan te bong. A ataia taari ae a teimatoa bureitiman ni mataukiroira, ngaia are a karekea te tia tantani temanna. N tain te kamwaitoro, ti bobotaki n taromauri n te auti. A bati taai ake a roko iai bureitiman n te auti bwa a kan ataia bwa tera ae ti karaoia. Ngke I bwabetitoaki ma Mairambubu n Turai 1982 n te Chüy River, ti riai n taratara raoi naba. (Mat. 10:16) A roko taari tabeman imwin tabeman ao ti botaki n te buakonikai. Ti anenea kunan te Tautaeka n Uea ao n ongora te kabwarabwara ibukin te bwabetito.

N 1987, e tuangai te tari te mwaane temanna bwa N na kawara te aomata ae kan ongora n te kaawa ae Balykchy. Ti kabanea aua te aoa i aon te turein ni mwanangara ni kawaria. Imwin okiokiran Balykchy tabeua te tai n uarongorongo iai, ti a kunea bwa a rangi ni bati aika kan ongora. Bon aei raoi te tai ae angaraoi ibukini karababaan ara mwakuri ni minita.

I aki toki ni mwananga ma Mairambubu nako Balykchy. Ti tiku ikanne n angiini wikeen, ti uarongorongo iai, ao ni karaoi bobotaki ni Kristian. E a waekoa n rikirake tangiran ara boki. Ti uouotii booki mai Tokmok n te mishok ae te baeki ni buteeta. A on uaai te baeki ni booki ni katoa namwakaina ao e aki tau naba te mwaiti anne. Ngkana ti toka n te turein mai Balykchy ao n oki, ti uarongorongo naba nakoia bwatintia.

N 1995, e a tei te ekaretia i Balykchy, wanua te ririki imwini moani kawaran te kaawa anne iroura. E bati te kabanemwane n te mwananga i marenan Tokmok ma Balykchy n ririki akanne. E aki tau ara mwane ma ti kangaa ni karaoa anne? E katoatai n anganira te mwane te tari te mwaane temanna ibukin ara kabanemwane ni kabane. E nori ingaingan nanora Iehova ni kani karababaa ara mwakuri ni minita, ao e a kauki “mataroani karawa” nakoira. (Maraki 3:10) Eng, ti konai bwaai ni kabane iroun Iehova!

N 1992, I a mwiokoaki bwa te moan unimwaane ae kaaini Kyrgyz. N ara ekaretia n ara kaawa ae Tokmok, ao a a manga reke aanga ni mwakuri riki tabeua. A bati ara reirei n te Baibara aika ataei aika reirei n te kuura ibukin te kareke mwakuri aika kaain Kyrgyz. Temanna i buakoia, e a riki ngkai bwa te Komete n te Aobiti n Tararua, ao ake uoman boni bwaiania aika okoro. Ti kakorakoraira naba ni buokiia tabemwaang n ara bobotaki. Ni moan 1990 tabun, e kamanenaaki te taetae n Rutia n ara boki ao n ara bobotaki. Ma n ara ekaretia, e a ririkirake mwaitiia aika kamanena te taetae ni Kyrgyz bwa aia moan taetae. Ngaia are I aki toki n raitaeka ao a a buokaki iai ni kai ota riki n te koaua.

I rangi n tabetabe n taai nako ma Mairambubu ni kaikawaiia natira. Ti kairiia n te mwakuri ni minita ao nakoni bobotaki n te ekaretia. E rangi ni kukurei  ni kataetaeia aomata aika rirarikira n te kawai ao n taekina te Baibara nakoia, natira te aine ae Gulsayra ae ai tibwa 12 ana ririki. Ao a kani kamatenanoi naba natira kibun te Baibara. N tokina, a a rangi n tabetabe natira n ibuobuoki ni mwakuri aika kakaraoaki n te ekaretia, ao rimwi riki tibura. Mai buakoia natira aika 9 ao tibura aika 11 aika maiu ngkai, a beku ibukin Iehova 16 ke a iririia aia karo nakoni bobotaki.

A na boni mimi taari ake a moani waakina ana mwakuri Iehova n ara aono n 1950 tabun ngkana a nori bitaki aika ti a tia n rinanoi. Bukina teuana bwa man 1990 tabun, ti a inaomata riki n tataekina te rongorongo ae raoiroi ao ni karaoi ara botaki aika bubura.

N 1991, I kaea te bwabwaro ma buu i Alma-Ata, ae e a ataaki ngkai bwa Almaty, i Kazakhstan, ae ai tibwa ara moantai ni kaea. Ao n 1993, a karaoa aia moani bwabwaro taari i Kyrgyzstan n te Spartak Stadium i Bishkek. A kaitiaka te tabo anne taan uarongorongo i nanon teuana te wiki imwain te botaki. E anaaki nanon te mataniwi iai ao e a kariaia bwa ti na kabongana n akea boona.

N 1994, ti a roko n te mwaneka ae kakawaki bwa e a moani boreetiaki ara boki n te taetae ni Kyrgyz. E a katoatai ngkai n rairaki ara boki n te taetae anne irouia kaain te tiim n raitaeka n te aobiti n tararua i Bishkek. N 1998, e a kinaaki i aan te Tua ni Kyrgyzstan aia mwakuri taani Kakoaua. E a rikirake ara botaki, ao ai 5,000 tabun taan uarongorongo ngkai. Ni boong aikai, botani mwaitin ekaretia bon 83 ao iai te kurubu n I-Tiaina, n Ingiriti, ni Kyrgyz, n Rutia, n te Taetae n te Bai n Rutia, n Turkish, n Uighur, ao n Uzbek, ae botaia ni kabane 25. A bane ni katiteuanaaki ni beku ibukin Iehova tarira aika tangiraki man aaba aika kakaokoro. A kona n reke bitaki aika rianako aikai mairoun Iehova.

E boni bita naba maiuu Iehova. I kaikawaaki n te utu ae mangori ao ni maiu ni kainnano ao tii nimaua au ririki n te tabo n reirei. Ma e ngae n anne, e kabonganaai Iehova bwa N na reireinia aomata ana koaua te Baibara aika kakawaki, ao aomata aikai a bubura riki aia reirei nakoiu. E boni kaangaraoi rikini baika rangi ni kamimi Iehova. I kaungaaki ni baike I rinanoi bwa N na teimatoa ni kakaonimaki ni boutokaa Iehova are “konai bwaai ni kabane.”—Mat. 19:26.