1. Ti na kangaa n ongeaba iroun te Atua ao tautaeka n aomata?

TI TUANGAKI n Ana Taeka te Atua bwa ti na ongeaba n aia tautaeka aomata, ma ti reireinaki naba iai bwa ti riai riki n ongeaba iroun te Atua nakon ae ti na ongeaba irouia aomata. (Mwa. 5:29; Tito 3:1) E kauntaba aei? E aki! E buokira te boto n reirei ae te aantaeka nakoni baike e kariaia te Atua bwa ti na ota ao n ongeaba nakon tuua aikai. E kabwarabwaraa Iesu te boto n reirei aei ngke e kangai: “Mangaia ae angani Kaitara akana ana bwai Kaitara, ma angan te Atua akana ana bwai te Atua.” ^[1] (Mat. 22:21) Ti na kangaa n toua mwin ana kaetieti Iesu aei? Ti na aantaeka nakon te tautaeka ae ti mena i aana n arora n ongeaba n ana tua, ni karineia mataniwi iai, ao ni kabwakai ara taekiti. (IRom 13:7) Ma ngkana ti tuangaki n te tautaeka bwa ti na aki ongeaba iroun te Atua, ti riai n aki butimwaea anne ma te karinerine.

2. Ti kangaa ni kaotia bwa ti tei i nuka n taiani waaki n tautaeka?

² Ti angan te Atua ake bon ana bwai, n arora n teimatoa n tei i nuka n taiani waaki n tautaeka. (Ita. 2:4) Ngaia are ti aki kaaitarai aia tautaeka aomata ake e kariaia Iehova bwa a na waaki, ao ti aki naba boutokaa te nanonnaba ke waaki aika boutokaa anne.  (IRom 13:1, 2) Ti aki anai nanoia taan tautaeka, n rinerine, n anga arara bwa taan tei, ke ni kataia ni bitii waaki n tautaeka.

3. E aera bwa ti riai n teimatoa n tei i nuka?

³ Iai tabeua bukina n te Baibara ae e tangirira iai te Atua bwa ti na teimatoa n tei i nuka. N te katoto, ti tou mwin ana angareirei ao ana katoto Natina ae Iesu Kristo are “aki arona aroia kaain te aonnaba,” n arona n aki irekereke ma te tautaeka ao te buaka. (Ioa. 6:15; 17:16) Ti riai n teimatoa n tei i nuka ngkana ti na riki bwa kaain Ana Tautaeka n Uea te Atua aika kakaonimaki ni koaua. A na kangaa n itiaki mataniwin nanora ngkana ti tataekina te rongorongo ae raoiroi ae e tii kona Ana Tautaeka n Uea te Atua ni katoki aia kangaanga botannaomata? Irarikin anne, ti kaokoro ma Aaro aika kewe ake a bwenaua kaaia ibukin aroia n irekereke ma waaki n tautaeka. Ma e kamanoaki ara botaki n itaritari ni katobibia te aonnaba n te taromauri ae koaua, are ti buokaki iai n teimatoa n tei i nuka.​—1Bet. 2:17.

4. (a) Ti kangaa n ataia bwa e na rikirake riki ni kangaanga teira i nuka? (b) E aera bwa ti riai ni katauraoira ngkai n teimatoa n tei i nuka?

⁴ N taabo ake ti maeka iai e kona te waaki n tautaeka n taraa n rau ao ni kariaia te taromauri ae koaua. Ma ngkai e a uakaan tokin ana waaki Tatan, ti kona ni kantaningaia bwa e na rikirake riki ni kangaanga aron te tei i nuka. E a onrake te aonnaba aei irouia aomata aika “kakanneti” ao n “aki kani bwerengaki,” ngaia are e na rikirake riki iai te bwenaua ao te kakaaitara. (2Tim. 3:3, 4) N aaba tabeua, a a tia tarira ni kaitaraaki ma kangaanga ake a aki kantaningai ni kaineti ma teia i nuka ibukini waekoani bitakin te waaki ni kairiri. Ko nora bukina ae ti kainnanoa iai ngkai kakorakoraakira ibukin teimatoara n tei i nuka? Ngkana ti tataninga ni karokoa ae ti kaitaraaki n te kangaanga, ti a kona iai ni kakeaa ao n urua teira i nuka. Ngaia are ti na kangaa ni kataubobongaira bwa ti aonga ni kateimatoa teira i nuka n te aonnaba ae a bwenaua kaaina? Ti na rinanon aanga aika aua ake a na buokira n tokanikai.

5. Tera ana iango Iehova n aia tautaeka aomata?

⁵ Te anga ae te moan ibukin teimatoara n tei i nuka bon iangoan aia tautaeka aomata n aron iangoaia iroun Iehova. E ngae ngke a taraa ni kaetitaeka n ae riai tautaeka tabeua ma bon tiaki ana kantaninga Iehova bwa a na tautaeka aomata i aoia ake tabeman. (Ier. 10:23) E boutokaaki te nanonnaba n aia tautaeka aomata, ike a a bwenaua iai botannaomata. A aki kona naba ni katoki kangaanga ni kabane aomata aika taani kairiri aika taiani kabanea n raoiroi. Irarikin anne, ni moa man 1914 ao a a tia tautaeka n aomata n riki bwa taani kaitaraa Ana Tautaeka n Uea te Atua are e na waekoa ni motiki taekaia natannaomata ni kamaunaia.​—Wareka Taian Areru 2:2, 7-9.

6. Tera arora nakoia taani kairiri n te tautaeka?

⁶ E kariaia te Atua bwa a na teimatoa aia tautaeka aomata ibukina bwa a kateimatoa te rau teutana ao te nakoraoi, are ti a buokaki iai n tataekina te rongorongo ae raoiroi ibukin te Tautaeka n Uea. (IRom 13:3, 4) E tuangira naba te Atua bwa ti na tataro ibukia taani kairiri n te tautaeka, moarara riki ngkana a kona aia babaire n rota ara taromauri. (1Tim. 2:1, 2) Ti bubutii bwa ti na tei i mataia taani kairiri n te tautaeka ibukin reken te babaire ae riai, n aron te abotoro Bauro. (Mwa. 25:11) E ngae ngke e reiakinaki n te Baibara bwa te tia kairiribai nakon te Atua ae Tatan iai mwaakana i aon taiani waaki n tautaeka, ma e aki taekinaki bwa e bon taua raoi taekan te tia tautaeka temanna ma temanna. (Ruka 4:5, 6) Ngaia are ti riai n rawa n iangoa te tia tautaeka anne bwa e bon tauaki taekana iroun te Riaboro. Ma ni kaineti ma arora nakon “taian tautaeka ao  mwaaka n tautaeka,” ti na “aki taetae ni kabuakakaa temanna.”​—Tito 3:1, 2.

7. Tera te iango ae ti riai n rarawa iai?

⁷ Ti ongeaba nakon te Atua n arora n aki nanona riki te tia tei temanna ke te bwaatei teuana, e ngae ngke tao a taraa ni boutokaira ke ni kaaitaraira. E na kangaa ni kataaki teira i nuka ni kaineti ma aei? Iangoia bwa aongkoa a karitei aomata ni kaitaraa te tautaeka ae buakaka ae karawawataia naba ana aomata te Atua. E ngae ngke ti aki mwaati ma ngaiia, ma ti irania i nanora? (IEbe. 2:2) Ti riai n teimatoa n tei i nuka tiaki tii n ara taeka ao ara mwakuri, ma i nanora naba.

8. Ngkana e a kangaanga teira i nuka, ti na kangaa ni ‘karaurau raoi n tarataraira’ ao n ‘itiaki nanora’?

⁸ Te anga ae te kauoua ibukini kateimatoaan teira i nuka bon arora ni ‘karaurau raoi n tarataraira n aroia naeta, ao e na itiaki nanora n aroia taobe’ ngkana ti kaaitara ma kangaanga. (Wareka Mataio 10:16, 17.) Ti karaurau raoi n tarataraira n arora n iaiangoi baika karuanikai aika a na riki, ao ti teimatoa n itiaki n arora n aki kariaia baikanne bwa a na kakeaa teira i nuka. Iangoi kangaanga tabeua aika kona n riki ao arora ni kaaitarai.

9. Tera ae ti riai n tarataraira raoi iai ngkana ti maroro ma tabemwaang?

⁹ Taiani maroro. Ti riai ni karaurau raoi ao n tarataraira ngkana a taekinaki baika irekereke ma te tautaeka. N te katoto, ngkana ti taekina rongorongon te Tautaeka n Uea, tai kamoamoaa ke ni kakanikoi iango man te bwaatei teuana ke mairoun te tia tei temanna. Kataia moana te maroro ma kaain te auti ni kaatuua taekinani moan rikin te kangaanga, n oneani mwin ae ko na maroroakina katokana n te tautaeka. Imwina, kaota aron ana tautaeka te Atua ni kamaunai raoi kangaanga n aki toki, man te Baibara. Ngkana a tabeki maroro n aron te mare ma bon raom n aine ke ni mwaane ke kabwakaan te teei, boutokai ana kaetieti te Atua ao kabwarabwaraa arora ni maiuakini. Teimatoa n tei i nuka ngkana a maroroakinaki baika boutokaaki n te tautaeka aikai. Akea riaira n taekinna bwa tuua raa aika riai ni karinaki, ni kanakoaki, ke ni bitaki, ao ti aki kairoroiia tabemwaang bwa a na ira ara iango.

10. Ti na kangaa n taraia raoi bwa ti teimatoa n tei i nuka ngkana ti mataku ke ni wareki baike n te waaki ni kanakorongorongo?

¹⁰ Te waaki ni kanakorongorongo. E aki toki ni kanakoaki te rongorongo ae boutokaaki iai te itera teuana ma te eti matoa. N tabetai e riki te waaki ni kanakorongorongo bwa te bwai ni mwakuri n te waaki n tautaeka. E rangi ni koaua aei n aaba ake a tauaki taekan aia waaki ni kanakorongorongo n te tautaeka. Ngkana a tei n ana itera temanna taani kanakorongorongo, ti riai n tarataraira bwa ti na aki moanna n iango n aroia. Titirakiniko ni kangai: ‘I kan ongongora iroun temanna ae kanakorongorongo ibukina bwa I boraoi n iango ma ngaia ibukin aia waaki tautaeka?’ Ngkana anne ae riki, ko riai ni kakaaea raoi oin te rongorongo. Ma ko wanawana ngkana ko rarawa ni butimwaei ribooti n aekaia nako n te waaki ni kanakorongorongo ake a boutokaa te waaki n tautaeka, ao kabotaui baike ko ongoraei ma “taeka aika koaua” ake n te Baibara.​—2Tim. 1:13.

11. E na kangaa ni kangaanga iroura teira i nuka ngkana a rangi ni kakawaki iroura ara bwai?

¹¹ Te kanibwaibwai. Ngkana ti rangi n tangiri ara bwaikoraki, ti a karuanikaia iai teira i nuka ngkana ti kataaki. N 1970 tabun ao e noriia taani Kakoauaa tabeman Ruth, i Malawi, ni kabuai aia bwai ibukin rawaia n irekereke ma te waaki n tautaeka. E ururing rikaaki neiei ni kangai: “A rawa tabeman ni kaaki maiuia ae kamwengaraoi. Ti kanakoaki ma tabeman mai abara, ma imwina a a manga ira te waaki n tautaeka ao a okiri mwengaia ibukina bwa a rawa ni  mwengabuaka n te tabo are ti botaki iai.” Ni kaitaraan anne, a teimatoa angia ana aomata te Atua n tei i nuka n aki ongei kangaanga ni kaineti ma te mwane ke buan naba aia bwai.​—Ebera 10:34.

12, 13. (a) Tera ana iango Iehova ibukia aomata? (b) Ti na kangaa n ataia ae ti a kamoamoa n ae riao ibukin abara?

¹² Te kamoamoa ae riao. A aki toki aomata ni kamoamoaa aia reeti, aia baronga, aia katei, aia kaawa, ke abaia. E ngae n anne, ti ataia bwa te kamoamoa ae riao ibukin ara baronga, kateira, ke abara, e aki boraoi ma ana iango Iehova ibukin aia tautaeka aomata ao te botannaomata. Ni koauana, e aki kantaningaira te Atua bwa ti na aki tabe ma ara katei. Ma e karika te botannaomata ma aia katei aika kakaokoro ao ti kukurei iai ao n tangiria. Ngaia are ti riai n uringnga bwa n ana taratara te Atua, tii te arona aomata nako.​—IRom 10:12.

¹³ Ti kamoamoa n ae riao ngkana ti rangi n tangira abara ke ara reeti, ao e kona n riki bwa te moani mwaneka nakoni kakeaan teira i nuka. E rereke naba irouia Kristian te aeka ni kamoamoa anne, bwa iai naba tabeman kaain te ekaretia n te moan tienture ake a aki tabe ma tariia ibukini kaokoron abaia. (Mwa. 6:1) Ti na kangaa n ataia bwa e a wakaa i nanora te kamoamoa anne? Ngkana iai temanna tarim n te onimaki ae kaain te aba teuana ae e anganiko ana iango, ko waekoa n iango ni kangai, ‘Ti karaoi bwaai aika raoiroi riki ikai,’ ao imwina ko rawa iai? N oneani mwin anne, ti riai ni bane ni maiuakina te reirei ni kairiri ae kairaki koreana iroun te Atua ae kangai: “Nanorinano n iangoia bwa a kakawaki riki tabemwaang nakoimi.”​—IBir. 2:3.

14. E na kangaa te tataro ni buokira, ao tera te katoto man te Baibara ae kaota koauan aei?

¹⁴ Te katenua n anga ibukini kateimatoaan teira i nuka boni karekeani korakorara mairoun Iehova. Tataroa te taamnei ae raoiroi are kona n anganiko te taotaonakinnano ao te taubaang, aika aroaro aika tangiraki ibukin te kekeiaki i aan te tautaeka ae tao e babakanikawai ke e ribuaka. Ko kona naba ni butiia Iehova te wanawana bwa ko aonga n atai ao ni kaaitarai kangaanga ake a kona n urua teim i nuka. (Iak. 1:5) Ngkana ko kabureaki ke tao ni katuuaaeaki ibukin nanomatoam ni kan tei ibukin te taromauri ae koaua, tataroa te korakora ibukini kaotan am onimaki ma te ninikoria ao n nanomwaaka i aani bwainikirinaki nako.​—Wareka Mwakuri 4:27-31.

15. Ti na kangaa ni buokaki n te Baibara bwa ti na teimatoa n tei i nuka? (Nora naba te bwaoki ae “A Kakorakoraaki Aia Motinnano n Ana Taeka te Atua.”)

¹⁵ E kona Iehova ni kakorakorako rinanon ana Taeka. Kananoa am iango i aoni kiibu ake a na buokiko ni kateimatoa teim i nuka ngkana ko kataaki. Reiakin ao ururingi ngkai, bwa ko aonga ni kakorakoraaki iai ngkana ai akea am Baibara. E kona naba Ana Taeka te Atua ni kamatoaa am kantaninga ni kaineti ma kakabwaia man te Tautaeka n Uea n te tai ae e na roko. E rangi ni kakawaki te kantaninga aei ngkana ti na nanomwaaka i aan te bwainikirinaki. (IRom 8:25) Rinei kiibu ake a kabwarabwarai kakabwaia ake ko ingainga riki nako iai, ao kataamneia bwa ko a karekei kakabwaia akanne n te Bwaretaiti.

16, 17. Tera reireiara n aia katoto ana toro te Atua aika kakaonimaki ake a teimatoa n tei i nuka? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

¹⁶ Te kaaua n anga ibukini kateimatoaan teira i nuka boni man iaiangoaia ana toro Iehova aika kakaonimaki. A kona aia katoto n anganira te wanawana ao te korakora ae ti kainnanoia ibukin te nanomwaaka. N te katoto,  a rawa Tiateraka, Metiaka, ao Abeteneko, n taromauria te boua ae tei ibukin te tautaeka ni Baburon. (Wareka Taniera 3:16-18.) Ni warekan taekan ninikoriaia, a a kaungaaki iai taani Kakoaua ni boong aikai bwa a na ninikoria naba n rawa n taromaurii buraekin abaia. E teimatoa naba Iesu ni kaokoroa ma te waaki n tautaeka ao baike a iraraure iai aomata. E ataia ae a kona ni buokaki tabemwaang n ana katoto, ngaia are e kaungaia taan rimwina ni kangai: “Kaninikoriaingkami! I a tia n tokanikai i aoia kaain te aonnaba.”​—Ioa. 16:33.

¹⁷ A a tia taani Kakoaua aika bati ni boong aikai ni kateimatoa teia i nuka. A rotakibuaka tabeman n te bwainikirinaki ao te kabureaki, ao iai ake a mate naba ibukin aia onimaki. A kona aia katoto ni buokiko n aron are e buokaki naba iai Barış mai Turkey, are taku: “E kamateaki Franz Reiter ae te tari ae te rorobuaka n ataei, bwa e rawa n ira ana taanga ni buaka Hitler. E oti ana onimaki ae korakora ao onimakinan Iehova irouna n ana reta are e koreia nakon tinana n te tairiki are imwaini matena, ao I kani kakairi n ana katoto ngkana I aitara ma te kataaki ae aron aei.” ^[2]

18, 19. (a) A na kangaa kaain am ekaretia ni buokiko n teimatoa n tei i nuka? (b) Tera ae ko motinnanoa karaoana?

¹⁸ E reke naba te boutoka mairouia taari n am ekaretia. Kaongoia unimwaane taekani kataakim ibukin teim i nuka, ao butiia aia reirei ni kairiri man te Baibara ngkai a a ikawai n te onimaki. A na kaungako kaain te ekaretia ngkana a atai kangaanga ake ko kaaitarai. Butiia bwa a na tataro ibukim. Ni koauana, ngkana ti tangiria bwa a na boutokaira tarira n te onimaki ao n tataro ibukira, ti riai ni karaoa naba anne ibukia. (Mat. 7:12) E kona ni buokiko te kaongora n te jw.org ae “Jehovah’s Witnesses Imprisoned for Their Faith—By Location” i aan te atu ae NEWSROOM > LEGAL DEVELOPMENTS ibukini baike ko kan taekin n am tataro. Iai naba araia taani Kakoaua iai ake a karabuutinaki n taai aikai ibukin aia onimaki. Rinei aara tabeua ao tataro ibukia bwa a na ninikoria ni kateimatoai etin aroia.​—IEbe. 6:19, 20.

¹⁹ Ngkai e a uakaan tokin aia tautaeka aomata, ti na aki mimi ngkana a a ririkirake riki aroia ni katai kakaonimakira ni koaua nakon Iehova ma ana Tautaeka n Uea. Ngaia are ti bia kakorakoraira riki ngkai ni kateimatoa teira i nuka n te aonnaba ae a bwenaua kaaina.