1-2. (a) E kangaa Tatan ni mwamwanaiia aomata? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

E A TIA Tatan ae “taman te kewe” ni mwamwanaiia aomata ni moa man aia tai Atam ma Ewa. (Ioa. 8:44) Tabeua ana kewe a irekereke ma reirei aika kewe ibukin te mate ao te maiu imwin te mate. Reirei akanne a a riki ma iai katei ao waaki aika bwabwainaki aika irekereke ma maakakia taimonio. Ibukin anne, a bati taari aika riai ni ‘kakorakoraia ni buaka ibukin te onimaki’ ngkana iai kaain aia utu ke kaain aia kaawa ae e mate.​—Iuta 3.

² Ngkana ko kaaitara ma anne, tera ae e na buokiko bwa ko na teimatoa ni kakaonimaki ni boutokaa ana reirei te Baibara ibukin te mate? (IEbe. 6:11) Ko na kangaa ni kabebetea ao ni karaua nanon tarim n te onimaki ae e kairoroaki bwa e na boutokai katei aika aki kakukureia te Atua? E na maroroakinaki n te kaongora aei te kairiri ae e anganira Iehova. Ma ti na nora moa ana taeka te Baibara ibukin te mate.

3. Tera ae riki imwin te moani kewe?

³ Tiaki ana kantaninga te Atua bwa a na mate aomata. Ma ngkana a na maiu n aki toki Atam ma Ewa a riai n ongeaba iroun Iehova, are e angania te tua ae bebete aei: “Ko na tai amwarake man te kai n ataa te raoiroi ao te buakaka, bwa n te bong are ko amwarake mai iai ao ko na boni mate.” (KBwaai 2:​16, 17) Imwina e a kariki kangaanga Tatan. E taetae rinanon te naeta ao e taku nakon Ewa: “Kam na bon aki mate.” E kananokawaki bwa e kakoauaa neiei te kewe anne ao e kana uaan te kai. Imwina ao e kanna naba buuna.  (KBwaai 3:​4, 6) Ibukin anne, e a roko te bure ao te mate irouia aomata.​—IRom 5:12.

4-5. E kangaa n teimatoa Tatan ni mwamwanaiia aomata?

⁴ A boni mate Atam ma Ewa n aron are e taku te Atua. Ma e aki toki ana kewe Tatan ibukin te mate. Imwina riki, e a taekini keewe riki tabeua. Teuana mai iai bon taekan ae iai iterani maiun te aomata ae teimatoa ni maiu nako naba imwini matena, tao n te aba n taamnei. A a tia ni mwamwanaaki aomata aika rangi ni bati ni karokoa ara bong aikai ni keewe aika kakaokoro aikai.​—1Tim. 4:1.

⁵ E aera bwa a rangi ni bati aomata aika mwamwanaaki? E atai ara namakin Tatan ibukin te mate ngaia are e a mwamwanaira iai. Ibukina bwa ti karikaki bwa ti na maiu n aki toki, ti aki tangiria ni mate. (TeMin. 3:11) Ti iangoa te mate bwa ara kairiribai.​—1Kor. 15:26.

6-7. (a) E tokanikai Tatan ni kaineti ma karabaan te koaua ibukin te mate? Kabwarabwaraa. (b) E kangaa te koaua man te Baibara ni buokira bwa ti na aki maaka te mate?

⁶ N aki ongea ana kakorakora Tatan ma e bon aki kona n raba te koaua ibukin te mate. A a bati riki ngkai aomata aika ataa ao n tataekina ana reirei te Baibara ni kaineti ma aroia maate ao te kantaninga ibukia maate. (TeMin. 9:​5, 10; Mwa. 24:15) A kabebeteira koaua aikai bwa ti na aki maaku ao n nanokokoraki. N te katoto, ti aki maaka te mate ao ti aki naba maakuia maate. Ti ataia bwa a aki maiu ao a aki kona ni kaikoakiia aomata. Ai aron ae a matunako. (Ioa. 11:​11-14) Ti ataia naba bwa a aki ataia ae ai maanra ngaiia ni mate. Ngaia are n te mangauti, naake a a tia ni mate i nanon tienture aika bati a na iangoia bwa a tii mate i nanon te tai ae kimototo, n aron te rubenimata.

⁷ Ko aki ngkanne kakoauaa ae e mataata ao e aki kamangaongao te reirei ni kaineti ma aroia maate? Ai boni kaokorora ma ana kewe Tatan aika kamangaongao! Irarikin are e mwamwanaiia aomata ni keewe akanne, e uaraoaki naba iai ara tia Karikiriki. Ibukini buokara bwa ti na ota riki n aron Tatan anne, ti na rinanoi titiraki aikai: E kangaa n uaraoaki Iehova n ana kewe Tatan? A kangaa keewe akanne ni kamemeerea kakoauaan ana karea ni kaboomwi Kristo? Ao a kangaa ni kauaataoa riki rawawataia ao marakia aomata?

8. N aron ae kaotaki n Ieremia 19:​5, e kangaa n uaraoaki Iehova n ana kewe Tatan ibukin te mate?

⁸ E uaraoaki Iehova n ana kewe Tatan ibukin te mate. Teuana i buakoni keewe akanne bon te reirei ae kewe ae a na kammarakaki maate n te ai. E bon uaraoaki te Atua n reirei akanne! N te aro raa? E a bukinaki iai te Atua ae tatangira bwa iai naba irouna aroaron te Riaboro. (1Ioa. 4:8) Tera am namakin iai? Ao ae kakawaki riki, tera ana namakin Iehova? E bon ribai mwakuri n iowawa n aekana nako.​—Wareka Ieremia 19:5.

9. E kangaa ana kewe Tatan n rotaki iai kakoauaan ana karea ni kaboomwi Kristo are e taekinaki n Ioane 3:16 ao 15:13?

⁹ A kamemeerea kakoauaan ana karea ni kaboomwi Kristo ana kewe Tatan ibukin te mate. (Mat. 20:28) Ana kewe naba Tatan bwa iai te taamnei ae aki mamate irouia aomata. Ngkana e koaua anne, a na maiu n aki toki aomata. E aki riai ngkanne Kristo n anga maiuna bwa te kaboomwi ibukira ibukini karekean te maiu are aki toki. Uringnga are ana karea Kristo boni kaotan tangiraia aomata ae moan te rianako. (Wareka Ioane 3:16; 15:13.) Iangoa ngkanne aia namakin Iehova ma Natina ni kaineti ma reirei akanne, ake a kamemeerea kakawakin te bwaintituaraoi aei!

10. A kangaa ana kewe Tatan ni kauaataoa riki rawawataia ao marakia aomata?

¹⁰ A kauaataoa riki rawawataia ao marakia aomata ana kewe Tatan. Kaaro ake a rawawata ni maten natiia a kona n tuangaki bwa e a anaa natiia te Atua, bwa tao ana anera i karawa. A kabebeteaki ni marakia n ana kewe Tatan aei ke e a uaatao riki iai marakia? Ibukin te reirei ae kewe ae taekan te ai ni moone, e a iangoaki bwa e bon riai kammarakaia aomata n ikotaki ma kaurarakeaia i aon te kai taani kaitaraa ana reirei te Aro. N aron ae kaotaki n te boki teuana bukin te Spanish Inquisition, ke te Tarabunare n te Aro ni Katorika i Tibein, a kakoauaa tabeman aika irekereke ma te mwakuri n iowawa aei bwa a tii angania taani kaitaraa te Aro tuuaaia aei bwa a na “nora aron te mena i moone ae e ura iai te ai n aki toki” bwa a aonga n rairi nanoia imwaini mateia ao a na aki roko n te ai ni moone. N aaba aika bati, a iangoia aomata bwa a riai n taromauria aia bakatibu ake a a tia ni mate, a na karineia, ke n ukera te kakabwaia mairouia. Tabeman a kani kamaraui nanoia aia bakatibu bwa a aonga n aki karekeaki kaia irouia. E kananokawaki bwa e aki reke te kabebeteaki ni koaua, n reirei aika boto man ana kewe Tatan. Ma a a kauekea riki te raraoma ae aki riai ao te maaku.

11. A na kangaa ara utu ke raoraora aika taku bwa a tangirira, ni kataia ni kairoroira bwa ti na ekaanako Ana Taeka te Atua?

¹¹ E kakorakoraira tangiran te Atua ma ana Taeka bwa ti na ongeaba nakon Iehova, e ngae naba ngkana a kataia ara utu ke raoraora aika taku bwa a tangirira, ni kairoroira nakoni waaki aika aki boraoi ma te Baibara ibukia maate. A kona ni kataia ni kamaamaaira tao n taekinna bwa ti aki tangira ara utu are mate ke ni karinea. Ke a kona n taku bwa arora anne e kona iai te aomata are mate ni kammaraka ane e maiu n aanga tabeua. Ti na kangaa ni boutokaa ana koaua te Baibara? Iangoia bwa ko na kangaa ni maiuakin ana boto n reirei te Baibara aikai.

12. Baikara katei ibukia maate aika aki boraoi ma te Baibara?

¹² Motinnanoia bwa kam na “kaokoroingkami” mani koaua ao katei aika aki boraoi ma te Baibara. (2Kor. 6:17) N aban  te Caribbean teuana, a bati aika kakoauaa bwa ngkana e mate te aomata, e kona n okioki antina ao ni kammarakiia naake a ribuaka nakoina. E taekinaki n te boki teuana bwa aongkoa e kona te anti anne ni “karika te kangaanga ae korakora n te kaawa.” Bon te katei i Aberika bwa a na rabunaki tirotaam ni mwengan te aomata are mate ao ni katannakoaki taamneia ake a tine n te oo. Bukin tera? A taku tabeman bwa a aki riai maate n nori taamneia! Ngkai ana toro Iehova ngaira, ti bon aki riai ni kakoauai otokaraki ke ni kairekerekeira ma waaki aika boutokai ana kewe Tatan!​—1Kor. 10:​21, 22.

13. Ngkana ko aki koaua raoi n te katei teuana, tera ae ko riai ni karaoia n aron ae taekinaki n Iakobo 1:5?

¹³ Ngkana ko aki koaua raoi n te katei ke n te waaki teuana, tataro nakon Iehova ao butiia te wanawana are mairouna. (Wareka Iakobo 1:5.) Imwina karaoa am ukeuke n reirei ni baika katauraoaki ibukira. Ngkana e riai, karekea aia ibuobuoki unimwaane n am ekaretia. A na aki tuangko te bae ko na karaoia, ma a kona n taekin ana boto n reirei te Baibara aika manena, n aron aika maroroakinaki ngkai. Ngkana ko karaoi mwaneka aikai, ko a reireina ni kataneia iai am “atatai,” ao ko na buokaki iai n “ataa ae eti ao ae kairua.”​—Ebera 5:14.

14. N aaro raa ake ti kona iai n aki kabwakaia aomata?

¹⁴ “Karaoi bwaai ni kabane ibukin neboan te Atua. Kam na tai riki bwa bwaai ni kabwakabwaka.” (1Kor. 10:​31, 32) Ngkana ti baireia bwa ti na uataboa te katei ke te waaki teuana, ti riai n iangoia naba bwa tera aron rotakini mataniwin nanoia tabeman iai, moarara riki tarira n te onimaki. Ti bon aki kani kabwakaa temanna! (Mareko 9:42) Ti aki naba kani kaunia n te aro ae aki riai naake tiaki taani Kakoaua. E na kairira te tangira bwa ti na taetae ma te karinerine nakoia, n te aro ae e na neboaki iai Iehova. Ti bon aki kani kauntaeka ma aomata ke ni kakanikoi aia katei. Uringnga ae e mwaaka te tangira! Ngkana ti kaotiotia ma te karinerine ao n te aro ae riai, ti a kona iai ni kamaraui nanoia taani kakaaitara.

15-16. (a) E aera bwa ko wanawana ngkana ko tuangia tabemwaang taekan am koaua? Taekina te katoto. (b) N te aro raa ae e kaineti nakoira ana taeka Bauro n I-Rom 1:16?

¹⁵ Kaotiotiko n am aono bwa temanna  naba ngkoe Ana Tia Kakoaua Iehova. (Ita. 43:10) Ngkana iai ae mate n am utu, a kona n un am koraki ao kaain rarikim ngkana ko aki boutokaa aia katei iai. Ko kona ni kai kanakoraoa te kangaanga aei ngkana ko a kamani kabwarabwarai am koaua nakoia. E korea aei Francisco, ae mena i Mozambique: “Ngke I a ataa te koaua ngai ma buu ae Carolina, ti a tuangia ara utu bwa ti aikoa manga taromauria maate. E boni kataaki ara motinnano aei ngke e mate tarin Carolina. N ara katei ao e riai n tebokaki te mate. Ao e riai ana utu ni kaan te mate ni matu tenibong n te tabo are e kabwaroaki iai tebokan te mate. Katei aikai aongkoa a kakukureiaki iai taamneia maate. A kantaningaia ana utu Carolina bwa e na matu neiei n te tabo anne.”

¹⁶ Tera aron Francisco ma buuna? E taku Francisco: “Ibukina bwa ti tangira Iehova ao ni kani kakukureia, ti rawa ni kairekerekeira ma te katei anne. A rangi n un ana utu Carolina. A bukinira bwa ti aki karinea te mate ao a taekinna bwa a nang aki kakawarira ara utu ke ni buokira. Kioina ngkai ti a kamani kabwarabwarai ara koaua nakoia, ti aki maroroakina bukina nakoia n te tai are a un iai. Iai tabeman ara utu ake a iranira ao a taekinna ae a a kaman ongo iroura taekan ara koaua. Imwina riki, a a rau nanoia ana utu Carolina ao ti a manga nakoraoi ma ngaiia. Iai naba aika a kawarira ni bubutii booki aika aanaki man te Baibara.” Ti bia aki maamaa n tei ibukin te koaua ibukia maate.​—Wareka I-Rom 1:16.

17. Tera ae e na buokira bwa ti na riki bwa raao ni koaua nakon tarira n te onimaki ae taonaki n te rawawata?

¹⁷ Ngkana iai tarira n te onimaki ae e mate kaain ana utu temanna, ti riai ni kabanea ara konaa n riki bwa “te rao ni koaua, ao . . .  te tari ae bungiaki ibukin tain te rawawata.” (TaeRab. 17:17) Ti na kangaa n riki bwa “te rao ni koaua,” riki ngkana e kairoroaki te tari anne bwa e na karaoi waaki aika aki boraoi ma te Baibara? Iangoi booto n reirei man te Baibara aika uoua ake a na buokira ni kabebeteia naake a mate aia koraki.

18. E aera ngke e tang Iesu, ao tera reireiara n ana katoto?

 ¹⁸ “Taang ma akana tang.” (IRom 12:15) E kona ni kangaanga bwa tera ae ti na taekinna nakon te aomata ae taonaki n te rawawata. N tabetai e aki oti ara namakin n ara taeka ma e oti ngkana ti tang. Ngke e mate raoraon Iesu ae Rataro, a tang Maria, Mareta, ao tabeman riki, ibukini mwaaneia ao raoraoia ae tangiraki irouia. Ngke e a roko Iesu aua te bong imwina, a bon ‘tiinako [naba] rannimatana’ e ngae ngke e ataia ae e nang kauta Rataro. (Ioa. 11:​17, 33-35) E kaotii Iesu ana namakin Tamana ngke e tang. E kaotaki naba iai ana tangira Iesu ibukia te utu aei, ao e boni bae ni kabebeteaki iai Maria ao Mareta. N aron naba anne, ngkana a namakinna tarira bwa ti tangiriia ao ni mwannanoiia, a ataia bwa a aki tiku n tii ngaiia n aia kangaanga ma iai raoia aika a tabeakinia ao ni boutokaiia.

19. Ti na kangaa ni kamanena Te Minita 3:7 ngkana ti kabebetea tarira temanna ae taonaki n te rawawata?

¹⁹ “Te tai ni kainabwabu ao te tai n taetae.” (TeMin. 3:7) Te anga teuana ae ti na kabebetea iai tarira n te onimaki ae taonaki n te rawawata boni man arora ni kakauongo raoi. Anganna ana tai ni bunra nanona, ao tai un ngkana e “taetae . . . n te aro ae aki riai.” (Iobi 6:​2, 3) Tao a karawawataa naba ana koraki aika tiaki taani Kakoaua. Ngaia are tataro ma ngaia. Butiia “te tia Ongo te tataro” bwa e na anganna korakorana ao kabebeteana. (TaiAre. 65:2) Ngkana e angaraoi, kaai ni wareka te Baibara. Ke wareka te kaongora teuana ae manena man ara boki, n aron rongorongon temanna ae kaunganano.

20. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora ae imwina?

²⁰ Ai kakaitaura ngaira n ataakin te koaua ibukia maate ao taekan te tai ae e na roko ae kakukurei ae a kariariaa naake a mena n taian ruanimate! (Ioa. 5:​28, 29) Ti bia ninikoria n ara taeka ao n ara mwakuri ni boutokaa ana koaua te Baibara ao n tataekinna nakoia tabemwaang, n aanga ake ti kona ni karaoia iai. E na rinanoaki n te kaongora ae imwina ana anga riki Tatan ni kataia ni karooi nanoia aomata, rinanon te tabunea. Ti na noria bwa bukin tera ngkai ti riai ni kararoaira ma mwakuri ao kaakibotu aika irekereke ma ana bwai ni kamwane Tatan anne.