1, 2. (a) Tera te taeka ni kauring ae kawakini maiuia aomata aika bati? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera te kairiri ae kona ni kawakini maiuia ana aomata te Atua?

“TEEI, TARATARA, KAKAUONGO.” A kawakinaki maiuia aomata aika bati n taeka akanne. E a raka i aon 100 te ririki n nako ao a kateaki kanikina aika bubura ma taeka akanne i aoia, i rarikin te kawai ae e bubuti iai te turein i Amerika Meang. Bukin tera? Bwa a aonga n aki buti ni kawain te turein taiani ka n te tai are e buti iai te turein ao ni kuratinaki iai. Eng, mutiakinan taeka ni kauring akanne e a tia ni kawakini maiuia aomata.

² E karaoa ae tamaroa riki Iehova nakoni kateani kauring ni kamanomano. E tei i mataia ana aomata, ao ai aron ae e kotea nakoia kawain te maiu are aki toki, ni kararoaia mani kabuanibwai. Irarikin anne, e riki bwa kaanga te tia kawakintiibu ae tatangira nakoia ana nanai, are e takaruaia ana tiibu te kairiri ae riai ma taeka ni kauring, bwa a aonga ni kararoaia mani kawai aika karuanikai.​—Wareka Itaia 30:20, 21.

3. E kangaa te botannaomata n toua te kawai nakon te mate?

³ Mangkekei ni karokoa ngkai, ao e a tia Iehova ni katauraoi kaetieti  ke kairiri aika teretere. N te katoto, e anga kaetieti aika mataata Iehova n te onnaroka are i Eten, ae kona ni kaira te botannaomata nakon te maiu are aki toki ao te kukurei. (KBwaai 2:15-17) Ngke arona bwa a ongeaba Atam ao Ewa n ana kairiri, a na bon aki boo ma te kangaanga imwina ae te maiu ae bati iai te maraki ao tokina ae te mate ao akea aia kantaninga. N oneani mwin are e na ongeaba Ewa, e ongo n te taeka n reirei ae taraa n nako mairoun te man ae mangori. E ongo ni bwanaan neiei Atam, ae bwanaan te aomata ae mamate. A uaia ni katinanikua ana kairiri Tamaia ae tatangira. Ibukin anne, e a bane te botannaomata n toua te kawai nakon te mate.

4. (a) E aera ngkai a a manga kainnanoaki babaire riki tabeua imwin te Ieka? (b) A kangaa baika boou aika riki ni kaota ana iango te Atua?

⁴ N ana tai ni maiu Noa ao te Atua e anga te kairiri ae kawakini maiuia aomata. Imwin te Ieka ao e anga te tua ae teretere Iehova ni katabuaka te raraa. E aera bwa e kainnanoaki anne? Iai baika boou aika riki. E nang kariaia Iehova kanakin irikon te man irouia aomata. Ngaia are a a kainnanoaki babaire aika boou: “Kam na tai kana te iriko ma maiuna, are raraana.” (KBwaai 9:1-4, BG) Mani bitaki aika riki aikai, e a kaotaki raoi iai ana iango te Atua ibukin te bwai ae bon ana bwai, ae te maiu. Bon tii ngaia ae riai ni katei tuua ibukin te maiu, kioina ngkai bon te tia Karikiriki ao te tia Anga te Maiu. N te katoto, e tua nakoia aomata bwa a na aki tiringia raoia n aomata. E iangoa te maiu ao te raraa te Atua bwa a tabu, ao e na boni motiki taekaia ake a kabonganai baikai n te aro ae aki riai.​—KBwaai 9:5, 6.

5. Tera ae ti na neneria ngkai, ao bukin tera?

⁵ Ti na nori ngkai katoto tabeua ni kaineti ma aron te Atua ni katauraoa te kairiri i nanon tienture ake imwina. Rinanoakin aei e na kamatoaa riki nanora ni kan toua mwin ana kairiri Iehova nakon te waaki ae boou i aon te aba.

6. E aera bwa a riai ana aomata te Atua n ongeaba n tuua ake a anganaki rinanoni Mote, ao tera te iango ae a riai ni bwainna tibun Iteraera?

⁶ N ana bongi Mote ao a kainnanoaki babaire aika mataata ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao aron te taromauri. Bukin tera? Ibukin naba taiani bitaki aika riki. E raka i aon uabubua te ririki menaia kanoan Iakoba i aan ana tautaeka Aikubita, ae te aba ae bati iai taromauriaia maate, kabonganaani bouannanti, ao koaua riki tabeua ma waaki aika kamatauningaa te Atua. Ngke a a kainaomataaki ana aomata te Atua mai aan te tautaeka n Aikubita ae iowawa, a a kainnanoaki kairiri aika boou. A nang aki maeka ana aomata te Atua bwa te koraki aika taenikai, ma ai te natannaomata ae inaomata ae tii kairaki n ana Tua Iehova. A taekinaki ni booki tabeua bwa te taetae n Ebera ibukin te taeka ae “tua” e irekereke ma te taeka ae nanona “kaetia, kairia, reireinna.” E riki te Tua Rinanoni Mote bwa te oo ni kamanomano man aroaroni maiuia aika kammaira natannaomata riki tabeua ao aia waaki n taromauri. Ngkana a ongo iroun te Atua tibun Iteraera, ao a na karekei kakabwaia mairouna. Ngkana a aki mutiakinna, ao a na rotakibuaka ni mwina.​—Wareka Te Tua-Kaua 28:1, 2, 15.

7. (a) Kabwarabwaraa bwa e aera Iehova ngke e anga taiani kairiri nakoia ana aomata. (b) E kangaa n riki te Tua bwa te tia kairiia tibun Iteraera?

⁷ Iai riki bukini kainnanoan taiani kairiri. E katauraoiia tibun Iteraera te Tua nakon te bwai ae kakawaki n ana kantaninga Iehova, ae taekan rokon te Mesia ae Iesu Kristo. E kateretereaki n te Tua bwa a aki kororaoi tibun Iteraera. E katereaki naba iai nakoia bwa a kainnanoa te kaboomwi, ae te karea ae kororaoi ae e na kabwarai raoi buure. (IKar. 3:19; Ebera 10:1-10) Irarikina, e kamanoaki n te Tua te kanoa are e na riki mai iai te Mesia ao a buokaki naba iai tibun Iteraera ni kinaa ngkana e a kaoti. Eng, e riki te Tua bwa ai  aron te tia tararuaiia ataei i nanon tabeua te tai, ke “te tia kairiia ataei” ae kairiri nakoni Kristo.—IKar. 3:23, 24.

8. E aera bwa ti riai ni kairaki ni booto n reirei ake n te Tua Rinanoni Mote?

⁸ Ngkai Kristian ngaira, ti kona naba ni kakabwaiaaki mani babaire ake a kaotaki n te Tua nakon te natannaomata ae Iteraera. N te aro raa? Ti kona n tei ao n tarai booto n reirei ake e boto iai te Tua. E ngae ngke ti aki mena i aan tuua akanne, ma ti kona n iangoi angiina bwa bwaai ni kairiri aika kona n onimakinaki, i nanoni maiura ao n ara taromauri nakon Atuara ae tabu ae Iehova. E tua korean tuua akanne n te Baibara bwa ti aonga ni karekei reireiara mai iai, ni kairaki ni booto n reirei ake iai, ao ni kakaitau ni kaetieti aika rangi n tamaroa ibukin te aroaro ni maiu ae riai ibukia Kristian. Kakauongo n ana taeka Iesu aei: “Kam ongo bwa e taekinaki ae kangai: ‘Ko na tai wene ni kimoa.’ Ma I taku nakoimi bwa ane teimatoa n tarataraa te aine n iango i nanona bwa e kani wene n taanga ma ngaia, ao e a tia ni wene ni kimoa ma ngaia i nanona.” Ngaia are ti aki riai n tii rarawa nakon te wene ni kimoa, ma nakon naba iango aika kamwara ao te kaibwabwaru.​—Mat. 5:27, 28.

9. Baikara baika riki aika boou ae kainnanoaki iai te kairiri ae boou mairoun te Atua?

⁹ Imwin rokon Iesu bwa te Mesia, e a kainnanoaki te kairiri ae boou mairoun te Atua ao kaotan riki ana kantaninga Iehova. E riki aei ibukina bwa a a manga riki naba baika boou. N 33 C.E., e a rawa Iehova iroun te natannaomata ake tibun Iteraera ni koaua, ao e a rinea te ekaretia ni Kristian.

10. E aera ngke e anganaki te ekaretia ni Kristian tuua aika boou, ao e aera ngkai a kaokoro ma ake a anganaki tibun Iteraera?

¹⁰ N te moan tienture ao a karekei kaetieti aika boou ke aika raababanako riki ibukin te taromauri ao te aroaro ni maiu, ana aomata te Atua ake a a mena i aan te babaire ni Kristian. A mena i aan te berita ae boou ana toro te Atua aika kakaonimaki aikai. E anganaki te Tua Rinanoni Mote te natannaomata ae tii teuana ake bon tibun Iteraera ni koaua. Ni kaitaraan anne, e na kaainaki te Iteraera n taamnei irouia aomata man natannaomata ao aaba aika bati. Ni koauana, “e aki inanonano te Atua, ma a butimwaeaki irouna aomata ni kabaneia aika maakua ma ni kakaraoa ae raoiroi, mai buakoia botannaomata nako.” (Mwa. 10:34, 35) A kairaki naake bon tibun Iteraera ni koaua n te Tua Rinanoni Mote n te Aba ni Berita, ae kanoana tuua aika kaaraki i aoni baaba aika atibu. Ni kaineti ma te Iteraera n taamnei, e boboto riki “ana tua te Kristo” i aoni booto n reirei aika koreaki i nanoia aomata. E kaineti “ana tua te Kristo” nakoia Kristian ni kabane n taabo ake a mena iai ao a kakabwaiaaki iai.​—IKar. 6:2.

11. Baikara iteran te maiu ni Kristian aika uoua ake a rotaki n “ana tua te Kristo”?

¹¹ E na rangi ni kakabwaiaaki te Iteraera n taamnei man ana kairiri te Atua rinanon Natina. Teutana te tai imwaini karekean te berita ae boou, ao e anga Iesu tuua aika uoua aika kakawaki. Teuana e kaineti ma te mwakuri n uarongorongo, ao are teuana e kaatuuaki iai anuani maiuia taan rimwin Iesu ao aroia nakoia raoia n te onimaki. Bon ibukia Kristian ni kabane kaetieti aikai. E boni kaineti nakoia taan taromauri ni koaua ni kabane ni boong aikai, e ngae ngke a kantaningaa te nako karawa ke te maeka i aon te aba.

12. Tera te bwai ae boou ni kaineti ma te mwakuri n uarongorongo?

¹² Iangoa tataekinan te rongorongo ae raoiroi are e tua Iesu nakoia taan rimwina bwa a na karaoia. Boni baika boou te anga n uarongorongo ao aron raababanakon te mwakuri. N tienture ake mai mwaina, a butimwaeaki aomata man natannaomata ake tabeua  ngkana a roko i Iteraera bwa a na beku iroun Iehova. (1Uea 8:41-43) Anne ae riki imwain are e anga te tua Iesu are ni Mataio 28:19, 20. (Warekia.) A tuangaki taan rimwin Iesu bwa a na ‘nako’ nakoia botannaomata nako. Ni bongini Bentekota 33 C.E., ao iai te bwai ni kakoaua rimoa ae kaota bitakin ana babaire Iehova, ae te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba. A kakorakoraaki 120 kaain te ekaretia ae boou n taamneina ae raoiroi, ao rinanon te kakai a a kona n taetae n taetae aika kakaokoro nakoia I-Iutaia ao naake a rairaki nakon te Aro n Iutaia. (Mwa. 2:4-11) Imwina, e a raababanako te aono ni mwakuri nakoia I-Tamaria. Ao n te ririki 36 C.E., e a manga karababaaki nako ni karinaki iai Tientaire ake a aki korotobibiaki. Ko kona n taekinna bwa e a kabuburaaki te tabo n uarongorongo man te nei ae taekaia I-Iutaia, nakon te marawa ae taekaia botannaomata.

13, 14. (a) Tera ae irekereke ma ana “tua ae boou” Iesu? (b) Tera reireiara man te katoto are e kateia Iesu?

¹³ Ti na nora ngkai arora nakoia raora n te onimaki. E karekea “te tua ae boou” Iesu. (Wareka Ioane 13:34, 35.) E kainnanoaki n te tua anne tiaki tii te tangira i marenara ni baika ti taneiai ni karaoi ni maiura ni katoabong, ma ti na kukurei naba n anga maiura ibukia tarira. Anne te bwai ae akea n te Tua Rinanoni Mote.—Mat. 22:39; 1Ioa. 3:16.

¹⁴ E katea te katoto ae moan te rianako n aei Iesu. E tangiriia taan rimwina ao e kukurei n anga ngaia ibukia. Te aeka n tangira anne e nanona naba ae e riai ni mate ibukia taan rimwina, ao e tauraoi Iesu ni karaoia. Ao e kantaningaiia taan rimwina n ikotaki ma ngaira, bwa ti na kukurei naba ni karaoa anne. Ngaia are ti riai ni kukurei n rinanoni kangaanga ao bon te mate naba ibukia raora n te onimaki.​—1Tet. 2:8.

15, 16. Baikara baika boou aika ti rinanona, ao e kangaa te Atua ni kairira ngkai?

¹⁵ E katauraoa Iesu te amwarake n taamnei ibukia ana aomata n taina ae riai ni moa man te tai are e mwiokoaki iai “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana.” (Mat. 24:45-47) E irekereke naba te amwarake aei ma kaetieti aika kakawaki ni kaineti ma baika riki aika boou.

¹⁶ Ti a maeka ngkai n te tai ae aranaki n te Baibara bwa “kabaneani boong,” ao ae imwaira te rawawata ae akea n ai arona mai mwaina. (2Tim 3:1; Mareko 13:19) Irarikina, e a tia ni karenakoaki mai karawa Tatan ma ana taimonio ao a a mena ngkai n te aonnaba, ao ibukin anne e a korakora rawawataia kaaina. (TeKao. 12:9, 12) Ti a tia naba ni mwiokoaki bwa ti na karaoa te mwakuri n uarongorongo n aron ae tuai ni kakaraoaki mai mwaina, ni karoko irouia botannaomata nako ma taian taetae!

17, 18. Tera arora ni butimwaea te kairiri ae ti anganaki?

¹⁷ Ti riai ni kabonganai bwaai n uarongorongo aika katauraoaki n ana botaki te Atua. Ko kani karaoa anne? Ko tauraoi ni butimwaea te kairiri ae reke man ara bobotaki ni kaineti ma arora ni kabonganai baikai, ao aroni karaoana n te aro ae rangi n uaana? Ko iangoi kairiri akanne bwa mairoun te Atua?

¹⁸ Ni koauana, ngkana ti na teimatoa ni karekei ana kakabwaia te Atua, ti riai ni mutiakini kairiri ni kabane aika katauraoaki n te ekaretia ni Kristian. E na buokira te nano n ongeaba bwa ti na toui mwini kairiri n tain te “rawawata ae korakora,” ike e na kamaunaaki iai ana waaki nako Tatan ae buakaka. (Mat. 24:21) Imwin anne, ti nang kainnanoi taiani kairiri aika boou ibukin te maiu n te waaki ae boou i aon te aba, ike e nang akea iai ana kariri Tatan.

19, 20. Baikara nira ni boki ake a na kaukaki, ao tera mwina?

 ¹⁹ A kainnanoaki kairiri aika boou iroun te natannaomata ae Iteraera i aani Mote, ao imwina riki iroun te ekaretia ni Kristian i aan “ana tua te Kristo.” N aron anne, ti tuangaki n te Baibara bwa a na kaukaki nira ni boki ike ti na anganaki iai kairiri ibukin te maiu n te waaki ae boou i aon te aba. (Wareka Te Kaotioti 20:12.) A boni bae ni kaotaki n nira ni boki aikai ana tua Iehova ibukia aomata n te tai anne. Man reiakinani baikai, a na kona aomata nako n ikotaki ma naake a kautaki, n ataa ana kantaninga te Atua ibukia. A boni buokira nira ni boki aikai ni kaotaira riki n ana iango Iehova. A nangi bon tangiriia raoia n aomata kaain te aonnaba ae Bwaretaiti, a na karineia, ao ni mutiakinia, ibukina bwa a kairaki n otaia ae e a bati riki n Ana Taeka te Atua ae kaira koreana, n ikotaki naba ma baike a na kaotaki n nira ni boki aika boou. (Ita. 26:9) Iangoa te waaki n angareirei are e na karaoaki i aan ana kairiri te Uea ae Iesu Kristo!

²⁰ E mena te maiu ae akea tokina imwaia te koraki ake a butimwaei “baike a koreaki n taian nira ni boki.” A na koreaki araia ae aki kona ni mauna iroun Iehova n “te boki ni kamaiu,” naake a kateimatoa etin aroia i matan te Atua rinanon te kabanea ni kataaki. E kona n reke anne iroura! Ngaia are ti riai n TEI bwa ti na iangoa Ana Taeka te Atua, ti na TARATARA bwa ti na ota n ae nanonaki iai ibukira, ao ti na KAKAUONGO n arora n ongeaba n ana kairiri te Atua ngkai. Ngkana ti karaoi baikai, ti na kona ni maiu n tain te rawawata ae korakora, ao ti na kimwareirei n aki toki n reiakina taekan Atuara ae Iehova ae tatangira ao e wanawana.​—TeMin. 3:11; IRom 11:33.