1, 2. Baikara baike a kabokorakora iai aomata aika taekinaki ni Karikani Bwaai, ao e aera bwa e riai ni mutiakinaki?

KO A tia n iaiangoi itabararaaia aomata ake n te Baibara? Ti na rinanoi tii tabeua mani moani mwakoroni Karikani Bwaai. E tiringa Abera Kain (KBwaai 4:3-8), e tiringa te mwaane Rameka are ikoaki irouna (KBwaai 4:23), a kauntaeka ana tia kawakintiibu Aberaam (Aberam) ma ana tia kawakintiibu Rota (KBwaai 13:5-7), e kairiribai Aka nakon Tara (Tarai) ao e a un iroun Aberaam (KBwaai 16:3-6), e kaaitaraia aomata ni kabane Itimaera ao e kaitaraaki irouia aomata nako.​—KBwaai 16:12.

² E aera bwa a taekinaki itabarara aikai n te Baibara? Bukina teuana bwa e buokiia aomata aika aki kororaoi bwa a na ataa bukin riaia ni kateimatoa te rau. E kaotaki naba iai arora ni kona ni karaoa aei. Ti kakabwaiaaki mani warekan rongorongoia aomata n te Baibara ake a kabokorakora ma aia kangaanga. A reke reireiara ni mwin aia kakorakora ao ti kona ni kakairi iai ngkana ti aitara ma kangaanga tabeua ni maiura. Ti boni buokaki ni baikai ni kabane n iangoi arora aika ti riai ni karaoi ke n aki karaoi ibukini kangaanga akanne.​—IRom 15:4.

3. Baikara reirei aika a na maroroakinaki n te kaongora aei?

³ E na rinanoaki n te kaongora aei bwa e aera ngkai a riai n raoiakin itabarara ana toro Iehova ao aroia n tokanikai iai. E  na taekinaki naba iai booto n reirei n te Baibara ake a kona ni buokiia ni kaaitarai itabarara, ao ni kateimatoa te iraorao ae kaan ma tabemwaang ao Iehova ae te Atua.

4. Tera te iango ae e a taabangaki n te aonnaba, ao tera mwina?

⁴ Bon Tatan ae karikii kaiangatoa ao itabarara i marenaia aomata. E kauntaekaia i Eten bwa a kona ao n riai aomata nako ni bairea te bwai ae raoiroi ao ae buakaka ike a a inaomata iai mairoun te Atua. (KBwaai 3:1-5) E noraki raoi mwin te iango anne. A bati aomata n te aonnaba ae a kairaki n te nano ni kan inaomata are e kauekea te kamoamoa, te kainikatonga, ao te kaiangatoa. Ane e kariaia bwa e na iraraang n te nano aei, e a bon inanoi iai ma ana kauntaeka Tatan ae aongkoa te iango ae wanawana irakin oin nanon te aomata n aki ongea aron rotakia tabemwaang iai. E karika te kaiangatoa te aro ni bangaomata anne. Ao e raoiroi ngkana ti ururinga ae “e kauekea te kaiangatoa te aomata ae kakaiun, ao ane e kai reke unna ae korakora e karaoi buure aika bati.”​—TaeRab. 29:22.

5. E kangaa Iesu n reireinia aomata aroia n raoiakini kauntaeka?

⁵ Ni kaitaraan anne, e reireinia aomata Iesu bwa a na ukera te raoi, e ngae naba ngkana e taraa ni kakeaaki iai bongani baike a tangiri. N ana Kabwarabwara i aon te Maunga Iesu ao e anga te taeka n reirei ae moan te tamaroa ibukin raoiakinani kauntaeka ke itabarara aika kona n riki. N te katoto, e kaumakiia taan rimwina bwa a na nimamannei, a na karekea te raoi, a na kaaki baika karika te un, a na waekoa ni kaetii kangaanga, ao n tangiriia naake a kairiribai nakoia.​—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) E aera bwa a riai ni waekoa n raoiakinaki itabarara? (b) Baikara titiraki aika a riai ni bane n iaiangoi ana aomata Iehova?

⁶ Ngkana ti rawa ni karekea te raoi ma tabemwaang a na matebuaka ara kakorakora ni beku iroun te Atua, rinanon te tataro, te roroko ni bobotaki, te mwakuri ni minita ao iteran riki ara taromauri ake tabeua. (Mareko 11:25) Ti aki kona n riki bwa raoraon te Atua ngkana ti aki tauraoi ni kabwarai aia bure tabemwaang.​—Wareka Ruka 11:4; I-Ebeto 4:32.

⁷ A riai Kristian ni kabane n iangoraoi ao ni bwabwaina te koaua ni kabwaraan te bure ao ni karekean te raoi ma tabemwaang. Ko tatauraoi ni kabwarai aia bure raao n te onimaki? Ko kukurei n itamwaomwao ma ngaiia? E kantaningaiia ana toro Iehova bwa a na kakabwarai buure. Ngkana e tuangko mataniwin nanom bwa ko riai ni katamaroai arom tabeua n te itera aei, tataroakina ana ibuobuoki Iehova bwa ko aonga ni karaoi! E na ongoraei tataro aika irianaki n te nanorinano Tamara are i karawa, ao e na kaekai.​—1Ioa. 5:14, 15.

8, 9. Tera ae ti riai ni karaoia ngkana iai ae e kaunira?

⁸ A bane n aki kororaoi aomata, ngaia are a kona n taekina te bwai ae ko na un iai n te tai ae ko aki kantaningaia. E bon riiriki aei. (TeMin. 7:20; Mat. 18:7) Tera arom iai? Iangoa te bwai ae riki aei: N te botaki n iraorao teuana are a kaea taani Kakoaua tabeman, ao a kamauraki uoman taari mwaane iroun te tari te aine temanna n te aro are e a nanobuaka iai temanna mai buakoia. Ngke a a tiku n tii ngaiia taari mwaane aikai ao e a ngurengure  te tari are un n te baere e taekinna neiei. Ma e kauringaki teuaei iroun te tari are temanna bwa e a tia ni kakaonimaki ni beku neiei ibukin Iehova n taai aika kangaanga i nanon 40 te ririki, ao e kakoauaa bwa tiaki nanon neiei ni kammarakia. Imwin iaiangoan aei i nanon tabeua te tai, e a taku te tari te mwaane are un: “E eti am taeka.” Ao e a motinnanoia bwa e na tarariaoa te baere riki.

⁹ Tera ae kaotaki n te bae riki aei? E a bon nakoim arom ni kaaitarai baika kona ni karika te un. E tarariaoi buure aika uarereke te aomata ae tatangira. (Wareka Taeka N Rabakau 10:12; 1 Betero 4:8.) N “tarariaoan te bwai ae kaun” iroum, e a iangoiko iai Iehova bwa ko ‘tamaroa.’ (TaeRab. 19:11; TeMin. 7:9) Ngkana iai ae e kauniko ke ni kamatauningako ko riai moa n titirakiniko ni kangai: ‘I kona n tarariaoia? I riai n iaiangoia?’

10. (a) Tera aron te tari te aine temanna n te moantai ngke e kabuakakaaki? (b) Tera te reirei man te Baibara are e buokaki iai neiei ni kateimatoa te raoi?

¹⁰ E kona ni kangaanga tarariaoan taeka ni kabuakaka. Iangoa rongorongon te bwaiania ae ti na aranna bwa Lucy. E kabuakakaaki ana mwakuri ni minita ao arona ni kabongana ana tai. E maraki nanon Lucy ao e ukera te reirei ni kairiri mairouia taari mwaane aika ikawai n te onimaki. E taku: “I buokaki n aia taeka n reirei man te Baibara bwa N na kateimatoa te iango ae riai ibukin aia iango aomata ao n iaiangoa riki Iehova.” E kaungaaki naba Lucy ni warekani Mataio 6:1-4. (Warekia.) E kauringaki n te kibu anne bwa tiana boni kakukureian Iehova. E taku: “E ngae ngkana a kabuakakaa au mwakuri tabemwaang, ma I teimatoa ni kukurei bwa I ataia ae I kakaraoa au kabanea n tamaroa ni kakukureia Iehova.” Ngke e a moti ana iango Lucy aei, e a rineia bwa e na tarariaoi taeka ni kabuakaka.

11, 12. (a) Tera ae e riai ni karaoia te Kristian ngkana e kakoauaa bwa “iai tangin nanon [tarina]” irouna? (b) Tera reireiara man aron Aberaam n raoiakina te kangaanga? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

¹¹ “Ti bane n titibanako n taai aika bati.” (Iak. 3:2) Iangoia bwa ko aongkoa ko a ataia ae ko kauna te tari temanna n te bwai ae ko karaoia ke ko taekinna. Tera ae ko riai ni karaoia? E taku Iesu: “Ngkana ko uota am karea nakon te baonikarea, ao ko uringa ae iai tangin nanon tarim iroum, ao katuka am karea i matan te baonikarea ao naako moa raoiakina tarim, ao imwina ko na oki n anga am karea.” (Mat. 5:23, 24) Ni kaineti ma ana reirei ni kairiri Iesu, maroro ma tarim. Ao ko riai n ataia bwa tera tiam iai. Tiaki ibukin ae ko na bukina tarim n te bwai teuana ma ko na kaotia bwa ko kairua, ao ko na karekea te raoi. Moan te kakawaki karekean te raoi ma raora n te onimaki.

¹² Te rongorongo man te Baibara are e raoiakinaki iai te kauntaeka i marenaia ana toro te Atua, bon are e taekinaki mai mwaina ae taekan Aberaam ma ai natina are Rota. A kaai n iai aia nanai ni man mwaane aikai, ao a taraa ni kauntaeka aia tia kawakintiibu ibukin aki taun te aba ibukia. E tauraoi Aberaam n raoiakina te kangaanga, ngaia are e a tuanga Rota bwa e na rinea moa te tabo are e na maeka iai ma kaaini batana. (KBwaai 13:1, 2, 5-9) Ai raoiroira te katoto aei! E ukera te raoi Aberaam ma tiaki te bwai ae bon tangiria. E karawawataaki ibukin tituaraoina? E bon aki. Imwin raoi te kangaanga aei ma Rota, e berita Iehova bwa e na kabatiai  kakabwaiaan Aberaam. (KBwaai 13:14-17) E na aki kariaia te Atua bwa a na karawawataaki ana toro i nanon te tai ae maan, ngkana a maiuakina ae boraoi ma ana boto n reirei ao n raoiakin itabarara ma te nano n tangira. ^[1]

13. Tera aron te mataniwi temanna nakon taeka aika kammaraki, ao tera reireiara man ana katoto?

¹³ Iangoa te bwai ae riki ni boong aikai. E tareboonia te tari te mwaane temanna te mataniwi ae boou ae tabe ma te bwabwaro n tuangnga ngkana e tauraoi n ibuobuoki, ma e taekin taeka aika kammaraki te tari aei ao e katuka te tareboon. E teimatoa n ururinga unna ngkoa iroun te mataniwi are mai mwaina. E aki un te mataniwi ae boou aei ma e aki kona naba n tarariaoia. Teuana te aoa imwina, e a manga tareboonia te tari aei ao n tuangnga bwa e tuai ni kaitiboo ma ngaia mai mwaina, ao e kaota ana iango bwa a na kaai n raoiakina te kangaanga aei. N te wiki are imwina, a a kaitiboo n te Tabo n Taromauri. A tataro moa ao imwina a maroro i nanon teuana te aoa, ike e a karaki iai te tari te mwaane aei. Imwini kakauongon te mataniwi aei ma te akoi, e a maroroakini kiibu aika ibuobuoki man te Baibara, ao a a maenako ma te raoi. Imwina, e a ibuobuoki te tari aei n te bwabwaro ao e kaitaua te mataniwi aei ngke e kaota te akoi ao te nimamannei nakoina.

14, 15. (a) N ningai ae ti a riai iai n ira te reirei ni kairiri ae ni Mataio 18:15-17? (b) Baikara aanga aika tenua ake e taekin Iesu, ao tera tiara ngkana ti karaoi?

¹⁴ Angiin itabarara i marenaia Kristian a boni kona ao n riai n raoiakinaki tii irouia naake a irekereke iai. Ma e ataia Iesu bwa iai tabeua itabarara aika a bae ni kainnanoa kaongoan te ekaretia. (Wareka  Mataio 18:15-17.) Te bure are e taekinna Iesu bon tiaki te kauntaeka ae uarereke i marenaia Kristian. Ti kangaa n ataa anne? E taekinna Iesu bwa te tia bure ae rawa n raira nanona imwini marorona ma tarina, taani kakoaua ao taari aika irekereke iai, e riai n iangoaki bwa “kaain te aonnaba ke te tia rikoa te taekiti.” Ke ni boong aikai, e riai ni kabaneaki man te ekaretia. A bae n irekereke buure akanne ma te babakanikawai ke kabuakakaan taekan te aomata n te uarao. A kona ni karaoaki aanga aika tenua ake e taekin Iesu tii ngkana a riki baikai. E aki irekereke te bure anne ma te wene ni kimoa, te wene n taanga i marenan te mwaane ma te mwaane ke te aine ma te aine, taromauriani bouannanti, ke buure riki tabeua aika kakaiaki aika riai ni kaongoaki unimwaane n te ekaretia.

¹⁵ Te bwai ae uaiakinna Iesu n ana reirei ni kairiri boni buokan te tari temanna ma te nano n tangira. (Mat. 18:12-14) Te moan, e riai n raoiakinaki te kangaanga n akea kairekerekeaia tabemwaang iai. E kona n raka i aon teuana te tai te maroro ma te tia bure. Ngkana e aki reke te raoi n aei, maroro ma te tia bure i mataia taani kakoaua ibukin te bure, ke tabeman riki ake a kona ibuobuoki n noria bwa e boni karaoaki te bure. Ngkana e kona n raoiakinaki te kangaanga n aia ibuobuoki, ko a “kaoka iai tarim nakon te kawai ae eti.” A riai ni kaongoaki unimwaane te kangaanga tii ngkana e a tia n okioki te aba ni buokaki te tia bure ma e aki reke te raoi.

16. Tera ae kaotia bwa e manena ao n tatangira te kakairi n ana reirei ni kairiri Iesu?

¹⁶ A burenibwai n riki kangaanga ake a a riai iai taari ni karaoi aanga aika tenua ake ni Mataio 18:15-17. E kaunganano anne, bwa nanona e kona n raoiakinaki te kangaanga n angiin te tai imwain are e a riai ni kabaneaki man te ekaretia te tia bure ae aki raira nanona. N angiin te tai e bon ataa ana bure te tia bure ao e kaetii kangaanga. E a kona n ataia are kaunaki bwa akea te bwai ae e na un iai ao e a kani kabwaraa te bure. N aki ongea te bwai ae riki, ma e oti n ana taeka Iesu bwa e na aki moantaai ni kaongoaki te ekaretia taekan te kangaanga. A kona n ibuobuoki unimwaane tii ngkana a a tia ni karaoaki aanga ake uoua ao ngkana iai te bwai ni kakoaua bwa e boni karaoaki ae bure.

17. Baikara kakabwaia aika a na reke iroura ngkana ti “ukoukora te rau” i marenara?

¹⁷ A na teimatoa n aki kororaoi aomata ao ni kaunia tabemwaang ni karokoa tokin te waaki ae ngkai. E korea aei te tia rimwini Kristo ae Iakobo: “Ngkana e aki titibanako temanna n ana taetae, ao bon te aomata ngaia ae kororaoi, ae e kona ni bweena rabwatana ni kabane.” (Iak. 3:2) Ti riai ni kakorakoraira n “ukoukora te rau ao [ni] kaea ni kan taua” ibukin raoiakinan itabarara. (TaiAre. 34:14) Ngkai taani karekea te raoi ngaira, ti na karekea ara iraorao ae kaan ma raora n te onimaki ao ni boutokaa te katiteuanaaki n te ekaretia. (TaiAre. 133:1-3) Ma ae kakawaki riki, ti na karekea ara iraorao ae kaan ma Iehova ae “te Atua are anganga te rau.” (IRom 15:33) A karekei kakabwaia akanne naake a raoiakin itabarara ma te nano n tangira.