1-2. (a) Baikara titiraki aika ti na rinanoi? (b) Tera ae oti iai bwa e korakora nanon Iehova ni kani buokira?

 E KONA ni buokira Iehova bwa ti na nanomwaaka i aani kangaanga ao ni kimwareirei n ara beku ibukina. N aanga raa aika e buokira iai? Ao ti na kangaa ni kakabwaiaaki raoi man te ibuobuoki are e katauraoia Iehova? A na kaekaaki titiraki aikai n te kaongora aei. Ma imwain ae ti rinanoi kaekaaia, ti na rinanon moa te titiraki aei: E tatauraoi Iehova ni buokira?

² Te taeka are e kabonganaaki iroun te abotoro Bauro n ana reta nakoia I-Ebera, e kona ni buokira n ataa kaekaan anne. E korea ae kangai Bauro: “Te tia buokai Iehova, N na aki maaku. Tera ae e kona ni karaoia te aomata nakoiu?” (Ebera 13:6) E taekinaki n te boki teuana ae kabwarabwaraa te Baibara bwa te taeka ae “te tia buokai,” ae kabonganaaki n te kibu aei, e kaineti nakon te aomata ae waekoa ni buoka temanna ae tang ni kani buokaki. Kataamneia Iehova ae e waekoa ni kamaiua te aomata ae rawawata. Ko na bae ni kakoauaa ae e kaotaki n te kabwarabwara aei bwa e korakora nanon Iehova ni kan riki bwa te tia Buokira. Ngkana e buokira Iehova, ti kona n nanomwaaka i aani kataakira ma te kimwareirei.

3. Baikara aanga aika tenua aika e buokira iai Iehova n nanomwaaka i aani kataakira ma te kimwareirei?

³ Baikara aanga tabeua ake e buokira iai Iehova n nanomwaaka i aani kataakira ma te kimwareirei? Ibukini kaekaana, ti na nora te boki ae Itaia. Bukin tera? Ibukina bwa angiin taetae ni burabeti ake e kaotii Iehova nakon Itaia, a kaineti nakoia ana toro te Atua n ara bong aikai. Irarikina, e aki toki Itaia ni kabwarabwaraa Iehova n taeka aika ti kona n ota iai.  Nora te katoto n Itaia mwakoro 30. N te mwakoro anne, ao Itaia e kabonganai kaikonaki aika e kabwarabwaraa iai aron Iehova ni buokiia ana aomata. E koreia bwa Iehova e buokira (1) n arona ni kakauongo ao ni kaekai ara tataro, (2) n arona ni kairirira, ao (3) n arona ni kakabwaiaira ngkai ao n taai aika a na roko. Ti na maroroakin aanga aika tenua aikai aika e buokira iai Iehova.

4. (a) E kangaa Iehova ni kabwarabwaraia I-Iutaia ake n ana bong Itaia, ao tera are E kariaia bwa e na riki? (b) Tera te kantaninga are e anga Iehova nakoia aika kakaonimaki? (Itaia 30:18, 19)

⁴ Ni moan taeka aika n Itaia mwakoro 30 ao Iehova e kabwarabwaraia I-Iutaia bwa “naati aika imanono,” aika a “raona te bure n te bure.” E reitia ni kangai: “Bon aomata ngaiia aika karitei . . . aika rawa n ongo n ana tua Iehova.” (Ita. 30:1, 9) Ibukina bwa a rawa aomata n ongo, e a taetae ni burabetinna Itaia bwa e na kariaia Iehova bwa a na rinanon te kabuanibwai. (Ita. 30:5, 17; Ier. 25:8-11) Ao e bon riki anne ngke a kairaki bwa taenikai irouia kaaini Baburon. Ma e ngae n anne, bon iai naba tabeman aika kakaonimaki i buakoia I-Iutaia ao iai ana rongorongo Itaia ae taekan te kantaninga ibukia. E tuangia bwa n te tai teuana ao Iehova e na manga kaokiia bwa a na maeka i Ierutarem. (Wareka Itaia 30:18, 19.) Ao anne raoi te bwai ae riki. E a kainaomataia Iehova mairouia kaaini Baburon. Ma e na aki waekoa n roko kamaiuaia. Te kibuntaeka ae “e teimatoa Iehova n tataninga ma te taotaonakinnano” e kaotaki iai bwa e na waakinako tabeua te ririki imwaini kamaiuaia aika kakaonimaki. Ni koauana, a kabanea 70 te ririki tibun Iteraera bwa taenikai i Baburon imwain ae a kariaiakaki nikiraia bwa a na okira Ierutarem. (Ita. 10:21; Ier. 29:10) Ngke a okira abaia ao e a bitaki te tang n nanokawaki ngke a riki ngkoa bwa taenikai nakon te tang ni kimwareirei.

5. Tera te karaunano are ti anganaki n Itaia 30:19?

⁵ N ara bong aikai ti kona ni kabebeteaki man taeka aikai: “E na bon akoiko n tangim ni kani buokaki.” (Ita. 30:19) E karaui nanora Itaia bwa e na boni kakauongo raoi Iehova iroura ngkana ti tang Nakoina ao e na waekoa ni kaekai ara tataro. E reitia Itaia ni kangai: “E na kaekako n te tai are e ongo naba iai.” Ti kauringaki n taeka aika karaunano aikai bwa e korakora nanon Tamara ni kani buokiia ake a kawaria ibukini buokaia. Ataakin aei e buokira n nanomwaaka ma te kimwareirei.

6. E kangaa n oti n ana taeka Itaia bwa e kakauongo Iehova nakon aia tataro ana toro n tatabemania nako?

⁶ Tera riki te karaunano ae ti kona ni karekea man te kibu aei ibukin ara tataro? E kakauongo raoi Iehova nakon ara tataro n tatabemanira nako. Bukin tera ngkai ti taekina anne? Ni moani mwakoron Itaia 30, ao e kabonganaaki te onea n nauna ae “kam” ibukina bwa e taetae Iehova nakoia ana aomata aika bati. Ma ni kibuna 19 ao e kabonganaaki te taeka ae “ko” ibukina bwa te rongorongo anne e kaineti nakon temanna ma temanna. E korea aei Itaia: “Ane ko na aki manga tang”, “e na bon akoiko,” “e na kaekako.” Ngkai te Tama ae tatangira Iehova, e aki tuanga natina ae bwara nanona ni kangai: “Ko riai ni korakora n aron tarim ke mwaanem.” N onean mwin anne, e tabeakinira n tatabemanira nako ao e ongoraei ara tataro.—TaiAre. 116:1; Ita. 57:15.

7. E kangaa Itaia ao Iesu ni kaota kakawakin te nanomwaaka n tataro?

⁷ Ngkana ti tataro nakon te Atua ao n tuangnga te bwai ae ti rotaki iai ao e kona Iehova n anganira moa te korakora are ti kainnanoia bwa ti aonga n nanomwaaka. Ao ngkana e aki waekoa n toki kataakira n aron ae ti  kantaningaia, ti kona n okioki ni butiia Iehova kakorakoraara bwa ti na nanomwaaka. E kaoira bwa ti na karaoa anne. E kaotaki anne n ana taeka Itaia aikai: “Tai angan [Iehova] te motirawa teutana.” (Ita. 62:7) Tera ae nanonaki n anne? Ti riai n nanomwaaka n tataro nakon Iehova n aron ae kaanga ti aki anganna ana tai ni motirawa teutana. Ti kauringaki n ana taeka Itaia taekan ana kaikonaki Iesu ibukin te tataro n Ruka 11:8-10, 13. E kaungaira iai Iesu bwa ti na “nanomwaaka ni bubutii” ao ti na “teimatoa ni bubutii” ibukin te taamnei ae raoiroi. Ti kona naba ni bubutiia Iehova te kairiri ae ti kainnanoia bwa ti aonga ni karaoi ara motinnano aika raoiroi.

8. A kangaa ni kakoroaki nanon taeka ake n Itaia 30:20, 21 n taai ake rimoa?

⁸ Wareka Itaia 30:20, 21. Ngke a otabwaninia Ierutarem ana taanga ni buaka Baburon i nanon teuana ma te iterana te ririki, e a riki te rawawata are a rinanona aomata bwa kaanga kanaia ao nimaia. Ma n aron ae oti ni kibuna 20 ao 21, e berita Iehova nakoia I-Iutaia bwa ngkana a rairi nanoia ao ni bitii aroaroia, e na boni kamaiuia. E arana Iehova Itaia bwa aia “tia Reirei ae Moan te Kakannato,” ao e berita Itaia nakoia aomata bwa e na bon reireinia Iehova aroia n taromauria n te aro ae boraoi ma nanona. A kakoroaki nanon taeka akanne ngke a kainaomataaki I-Iutaia mani kataenikaiaia. E kaotia raoi Iehova bwa bon te tia Reirei ae Moan te Kakannato ngaia ibukia, ao i aan ana kairiri, a tokanikai ana aomata ni kaokan te taromauri ae itiaki. Ti rangi ni kakabwaiaaki ngkai e riki Iehova bwa ara tia Reirei ae Moan te Kakannato n ara bong aikai.

9. Tera te anga teuana ae ti karekea iai ana kairiri Iehova n ara bong aikai?

⁹ Ni kiibu aikai ao e taekinna Itaia bwa ai aroia ngaira ataein te reirei aika a reireinaki iroun Iehova n aanga aika uoua. Te moan, e kangai Itaia: “Kam na nora ami tia Reirei ae Moan te Kakannato ni matami.” N te kaikonaki aei, ao e oti bwa te tia reirei e tei i mataia ana ataei. Ti kakabwaiaaki ngkai ti reireinaki iroun te Atua n ara bong aikai. E kangaa Iehova n reireinira? E karaoa anne rinanon ana botaki. Ti rangi ni kakaitau ngkai ti kona ni karekea te kairiri ae mataata man ana botaki! Te reirei ae reke man ara bobotaki n taromauri, bwabwaro, booki, kanoan ana kanakobwanaa jw, ao bwaai riki tabeua, a buokira i nanon taai ni kangaanga bwa ti na nanomwaaka ma te kimwareirei.

10. N te aro raa ae ti ongo iai “te taeka mai [akura]”?

¹⁰ E taekina Itaia te anga ae te kauoua ae ti  reireinaki iai iroun Iehova ngke e kangai: “A na ongo taningami te taeka ae kangai mai akumi.” E kabwarabwaraa ikai te burabeti taekan Iehova bwa te tia reirei ae mwamwannano ae nakonako i akuia ana ataei ao ni kotokotea te kawai are a na toua ao ni kaiririia. Ni boong aikai, ti ongongo naba bwanaan te Atua mai akura. N te aro raa? E koreaki ana taeka te Atua n taai ake rimoa, ae te tai ae ti a rangi ni bwakanako ma ngaia. Ngaia are ngkana ti wareka te Baibara, ai aron ae ti ongongo bwanaan te Atua mai akura.—Ita. 51:4.

11. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n nanomwaaka ma te kimwareirei, ao bukin tera?

¹¹ Ti na kangaa ni kakabwaiaaki man te kairiri are e katauraoia Iehova rinanon ana botaki ao ana Taeka? Nori baika uoua ake e taekin Itaia. Te moan, “aio te kawai.” Te kauoua, “nakonako iai.” (Ita. 30:21) E aki tau tii ataakin “te kawai.” Ti riai naba n “nakonako iai.” Rinanon Ana Taeka Iehova, ao kabwarabwaraana man ana botaki, ti a reireinaki iai te bae e tangiria Iehova mairoura. Ti a ataa naba aroni maiuakinan te bae ti reiakinna. Ngkana ti kan nanomwaaka ma te kimwareirei n ara beku iroun Iehova, ti riai ni karaoi bwaai akana uoua akanne. Karaoan anne, ti kona ni kakoauaa bwa e na boni kakabwaiaira Iehova.

12. Ni kaineti ma Itaia 30:23-26, e kangaa Iehova ni kakabwaiaia ana aomata?

¹² Wareka Itaia 30:23-26. E kangaa ni kakororaoaki te taetae ni burabeti aei ibukia I-Iutaia ake a okira te aba ae Iteraera imwin te taenikai i Baburon? A karekei kakabwaia aika a bati—n te itera n rabwata ao n te itera n taamnei. E kakabwaiaia ana aomata Iehova n amwarake n rabwata aika a bati. Ae kakawaki riki, e kakabwaiaia n amwarake n taamnei aika a bati ngke e a moanna ni kaokaki te taromauri ae itiaki teutana imwin teutana. Kakabwaia n taamnei ake a karekei ana aomata te Atua n te tai anne e a riaon riki baike a tia ni kakarekei mai imwaina. N aron ae oti ni kibuna 26, e a karikirakea riki otaia Iehova n ana Taeka. (Ita. 60:2) A buokaki ana toro Iehova man ana kakabwaia aikai bwa a na teimatoa ni beku ibukina ma te kimwareirei “ibukin raoiroin te nano.”—Ita. 65:14.

13. E kangaa ni kakororaoaki te taetae ni burabeti ibukini kaokan te taromauri ae itiaki n ara bong aikai?

¹³ E kaineti nakoira ni boong aikai te taetae ni burabeti ibukini kaokan te taromauri ae itiaki? Eng! N te aro raa? Man 1919 C.E. ao a tia aomata aika mirion ma mirion ni kainaomataaki man tautoronakia i aani Baburon ae Kakannato, ae te botaki n Aro ae kewe ae  katobibia te aonnaba. A tia ni kairaki nakon te tabo ae tamaroa riki nakon te Aba ni Berita are irouia tibun Iteraera. A kairaki nakon te bwaretaiti n taamnei. (Ita. 51:3; 66:8) Tera te bwaretaiti n taamnei anne?

14. Tera te bwaretaiti n taamnei, ao antai aika a maeka iai ni boong aikai? (Nora Kabwarabwaraana.)

¹⁴ Man 1919 C.E., ao a kukurei taani kabiraki ni maeka n te bwaretaiti n taamnei. b Ni waakinakon te tai, ao naake a kantaningaa te maiu n te aonnaba aika “tiibu tabemwaang,” a ababa naba n te aba n taamnei aei ao ni karekei kakabwaia aika a bati mairoun Iehova.—Ioa. 10:16; Ita. 25:6; 65:13.

15. E mena ia te bwaretaiti n taamnei?

¹⁵ E mena ia te aba n taamnei ke te bwaretaiti n taamnei n ara bong aikai? A maeka taan taromauria Iehova n taabo nako n te aonnaba. Ngaia are te bwaretaiti n taamnei are a maeka iai e mena naba n taabo nako ni katobibia te aonnaba. Ngaia are n aki ongeia bwa ti maeka ia ni boong aikai, ma ti kona n riki bwa kaain te bwaretaiti n taamnei tii ngkana ti boutokaa te taromauri ae koaua.

16. Ti na kangaa n teimatoa n nora tamaroan te bwaretaiti n taamnei?

¹⁶ Ngkana ti kan teimatoa ni kaaina te bwaretaiti n taamnei ti riai ni kateimatoa ara kakaitau ibukin te ekaretia ni Kristian ni katobibia te aonnaba. Ti na kangaa ni karaoa anne? Ngkana ti kaatuua ara iango i aon tamaroaia kaaina ao tiaki aki kororaoia. (Ioa. 17:20, 21) E aera ngkai e kakawaki anne? Iangoa te kabotau aei. Ti kona n nori aroka aika kakaokoro n te tabo ni kamaangang ke n te oo n aroka. N aron naba anne, a kakaokoro aroia aomata n ara ekaretia ni boong aikai, n aron naba taian aroka. (Ita. 44:4; 61:3) Ti riai n taraia raoi bwa ti na kateimatoa iaiangoan tamaroan te buakonikai ao tiaki i aoni buakakan te aroka teuana ma teuana. Ti aki riai ni kariaia aki kororaoira ke aki kororaoia tabemwaang n te ekaretia bwa e na katikira nako man noran tamaroan te ekaretia ni Kristian ae katiteuanaaki ni katobibia te aonnaba.

17. Tera ae ti kona ni karaoia n tatabemanira nako ni boutokaa te katiteuanaaki n te ekaretia?

 ¹⁷ Tera ae ti kona ni karaoia n tatabemanira nako ni boutokaa te katiteuanaaki n te ekaretia? Ngkana ti riki bwa taani karekea te rau. (Mat. 5:9; IRom 12:18) Ni katoatai are ti biririmoa iai ni karekea te rau ma tabemwaang n te ekaretia, ti a karakaa riki iai tamaroan te bwaretaiti n taamnei. Ti ururingnga ae bon Iehova ae katikiia kaain te bwaretaiti n taamnei n tatabemania nako nakon te taromauri ae itiaki. (Ioa. 6:44) Iangoa kukurein Iehova ngkana e norira bwa ti mwakuri korakora ni kateimatoa te rau ao te katiteuanaaki i buakoia ana toro, ake e iangoiia bwa a kakawaki!—Ita. 26:3; Akai 2:7.

18. Tera ae ti riai ni kananoa ara iango i aona, ao bukin tera?

¹⁸ Ti na kangaa ni kakabwaiaaki raoi mani kakabwaia ake ti karekei ngkai ana toro te Atua ngaira? Ti kona ni kananoa ara iango i aon te baere ti ukeuke iai n Ana Taeka te Atua ao ni booki aika aanaki man te Baibara. Te ukeuke ao kananoan te iango e na buokira ni karikirakei aroaro ni Kristian aika a na kairira bwa ti na bwaina “te itangitangiri n tari” ao ‘te itangitangiri i marenara’ n te ekaretia. (IRom 12:10) Ngkana ti kananoa ara iango i aoni kakabwaiaara ngkai, ti a kakorakoraa iai ara iraorao ma Iehova . Ao ngkana ti iaiangoi bwaai aika raoiroi ake e beritani Iehova nakoira n taai aika imwaira, ti a kamatoaa riki iai ara kantaninga ae te beku irouna n aki toki. Bwaai ni kabane aikai a na boutokaa kimwareireira ni beku iroun Iehova ngkai.

19. (a) Tera ae ti kona ni kakoauaa n aron ae oti n Itaia 30:18? (b) Tera ae e na buokira n nanomwaaka ma te kimwareirei?

¹⁹ “E na teirake” Iehova ibukira ngkana e a karokoa n tokina te buakaka n te aonnaba aei. (Ita. 30:18) Ti kakoauaa bwa Iehova ae “te Atua ae nibwan te kaetitaeka ae riai” e na aki kariaia ana waaki Tatan bwa e na teimatoa. (Ita. 25:9) Ti tataningaa rokon ana bong ni kakamaiu Iehova anne ma te taotaonakinnano. Ma ngkai moa, ti motinnanoia bwa ti na teimatoa ni kawakina kakabwaiaara ae te tataro, te ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua ao maiuakinana, ao ai kananoan ara iango i aoni kakabwaiaara. Ngkana ti karaoa anne, e na boni buokira Iehova n nanomwaaka ma te kimwareirei n taromauria.