1. Tera ae nanonaki n ae ti na kawanawanaira? (2 Timoteo 4:5)

 E KONA ni kataaki ara kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ma ana botaki ngkana ti karawawataaki. Ti na kangaa n tokanikai i aoni kangaanga aikai? Ti riai ni kawanawanaira, ni kamarurungira, ao n tei n nene n te onimaki. (Wareka 2 Timoteo 4:5.) Ti kawanawanaira ngkana ti teimatoa n rau, n iaiango raoi, ao ni kakorakoraira n iangoi bwaai n aron iangoaia iroun Iehova. Ni karaoan anne, e na aki kairaki ara iango n ara namakin.

2. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

² N te kaongora are mai mwaina, ao ti nori iai kangaanga aika tenua, aika ti kona ni boo ma ngaai mai tinanikun te ekaretia. N te kaongora aei, ao ti na nori kangaanga aika tenua i nanon te ekaretia, aika kona ni kataa ara kakaonimaki ni koaua nakon Iehova. N aron (1) ngkana ti namakinna bwa e karaoa ae e aki riai nakoira raora ni Kristian, (2) ngkana ti anganaki te reirei ni kaetieti, ao (3) ngkana ti kabokorakora n irii bitaki n ara botaki. Ti na kangaa ni kawanawanaira ao ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ma ana botaki, ngkana ti kaaitara ma aeka ni kangaanga aikai?

3. Tera ae kona n riki ngkana ti namakinna bwa e karaoa ae e aki riai nakoira raora ni Kristian?

³ Ko a tia n namakinna bwa e karaoaki ae e aki riai nakoim iroun temanna te Kristian ae tao iai mwiokoana n te ekaretia? E boni bae n tiaki nanona ni kani kammarakiko. (IRom 3:23;  Iak. 3:2) Ma e ngae n anne, ko boni maraki n ana mwakuri. Tao ko a aki mamatuuakina te kangaanga anne. Ko bae n iango ni kangai, ‘Ngkai e kona te tari aei ni karaoa aei, te koaua bwa bon aio ana botaki te Atua?’ Anne raoi ae tangiria Tatan bwa ti na iangoia. (2Kor. 2:11) Te aeka n iango ae e aki raoiroi aei, e kona ni kairira bwa ti na kitana Iehova ma ana botaki. Ngaia are ngkana ti namakinna bwa iai te tari ae karaoa ae e aki riai nakoira, ti na kangaa ni kawanawanaira ao n aki mwane n te iango ae karuanikai aei?

4. E kangaa Ioteba ni kawanawana ngke e karaoaki ae e aki riai nakoina, ao tera reireiara man ana katoto? (Karikani Bwaai 50:19-21)

⁴ Tai kammaraka nanom iai. Ngke te roro n rikirake Ioteba, ao a karaoa ae e aki riai nakoina tarina ake a ikawai. A ribaia ao tabeman mai buakoia a kan tiringnga. (KBwaai 37:4, 18-22) Imwina riki ao a a kaboonakoa bwa te toro. Ao ibukin anne, e a kaaitara Ioteba ma kataaki aika kakaiaki i nanon 13 te ririki. E kona Ioteba n nanououa bwa e bon tangiria Iehova ke e aki. Ao e kona naba n iangoia bwa e a tia ni kitanna Iehova n te tai are e kainnanoa iai te ibuobuoki. Ma e aki kammaraka iai nanona Ioteba. N oneani mwin anne, e kawanawana n arona n teimatoa n rau. Ngke e a reke ana tai ni kona ni kabooa mwin te baere a karaoia tarina nakoina, e bon aki karaoia, ma e kaotiota te tangira ao e kabwaraa aia bure. (KBwaai 45:4, 5) E karaoa anne Ioteba ibukina bwa e iaiango raoi. E aki kaatuua iangoan ana kangaanga, ma e iaiangoa riki te bwai ae kakawaki ae ana kantaninga Iehova. (Wareka Karikani Bwaai 50:19-21.) Tera reireiam? Ngkana e karaoaki ae e aki riai nakoim, tai kammaraka nanom iai iroun Iehova ke tao n iangoia bwa e a tia ni kitaniko. Ma kananoa am iango i aon arona ni buokiko n nanomwaaka i aan te kataaki. Irarikin anne, ngkana a karaoa ae aki riai nakoim tabemwaang, kataia n rabuna aki kororaoia n te tangira.—1Bet. 4:8.

5. E kangaa Miqueas ni kawanawana ngke e namakinna bwa e karaoaki ae e aki riai nakoina?

⁵ Iangoa rongorongon te unimwaane mai Amerika Maiaki ae arana Miqueas. b E uringa te tai are e namakinna iai bwa e karaoaki ae e aki riai nakoina irouia taari mwaane aika iai mwiokoia n ana botaki Iehova. E taku: “I tuai man nanamakina te aeka n rawawata aei mai mwaina. I maaku ao I a aki kona ni matuu n te bong bwa I tang ibukina bwa irou, ai akea te bwai ae I kona ni karaoia.” Ma e kawanawana Miqueas ao e kakorakoraa bwa e na aki kairaki n ana namakin. E katoatai n tataro ni bubutiia Iehova bwa e na anganna taamneina ae raoiroi, ao te korakora bwa e aonga n nanomwaaka. E wareki naba rongorongo aika n ara boki ake e kona ni buokaki iai. Tera reireiam? Ngkana ko namakinna bwa e karaoa ae e aki riai nakoim temanna te tari, teimatoa n rau ao tai kariaia bwa ko na kairaki n am namakin aika aki raraoi. Tao ko aki ataia bwa baikara bwaai aika kaira te aomata anne bwa e na taekin ke ni karaoi baike e karaoi. Ngaia are tataro nakon Iehova ao butiia bwa e na buokiko n tarai bwaai man ana itera te aomata anne. Karaoan anne ko na kona ni buokaki iai n iangoia bwa tao bon tiaki nanon te tari anne ni karaoa anne, ao ni kabwaraa ana bure. (TaeRab. 19:11) Uringnga ae e ataa te bae ko rinanona Iehova ao e na boni kakorakorako bwa ko aonga n nanomwaaka.—2Rong. 16:9; TeMin. 5:8.

6. E aera bwa ti riai n ota n ae ana reirei ni kaetieti Iehova boni kaotan ana tangira? (Ebera 12:5, 6, 11)

⁶ E kona n rangi ni kammaraki te reirei ni  kaetieti. Ma ngkana ti tii iaiangoa marakira, ti kona n iangoia ae e aki riai te reirei ni kaetieti anne ao e aki kaineti nakoira, ke tao e a manga rangi n riao. Ibukin anne, ti a kona n aki ota n te bwai ae rangi ni kakawaki, ae e kaetiira Iehova ibukina bwa e tangirira. (Wareka Ebera 12:5, 6, 11.) Ao ngkana ti kariaia ara namakin bwa e na kairirira, ti a karekea iai angan Tatan ni buakanira. E tangiria Tatan bwa ti na rawa ni butimwaea te reirei ni kaetieti, ao ae kakaiaki riki, e tangiria bwa ti na kitana Iehova ao te ekaretia. Ngkana ko anganaki te reirei ni kaetieti, ko na kangaa ni kawanawanako?

7. (a) N aron ae oti n te taamnei, e kangaa Betero ni kamanenaaki iroun Iehova imwini butimwaean te reirei ni kaetieti irouna? (b) Tera reireiam man ana katoto Betero?

⁷ Butimwaea te reirei ni kaetieti, ao karaoi bitaki aika riai. E okioki Iesu ni kaeta Betero i mataia abotoro ake tabemwaang. (Mareko 8:33; Ruka 22:31-34) E bae ni maamaa n aei Betero! Ma e bon teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Iesu. E butimwaea te reirei ni kaetieti ao e karekea reireiana man ana kairua. Ibukin anne, e kakabwaiaa ana kakaonimaki ni koaua Betero Iehova, ao e anganna mwioko aika kakawaki n te ekaretia. (Ioa. 21:15-17; Mwa. 10:24-33; 1Bet. 1:1) Tera reireiara man ana katoto Betero? Ti na boni kakabwaiaaki ma tabemwaang, ngkana ti aki iaiangoa maamaara imwin anganakira te reirei ni kaetieti, ma ti butimwaea kaetakira ao ni karaoi bitaki aika riai. Ngkana ti karaoa anne ti na rangi ni manena riki iai iroun Iehova ao irouia taari.

8-9. Imwin anganakini Bernardo te reirei ni kaetieti, tera ana namakin n te moantai, ma tera are e buokaki iai ni kaeta ana iango?

⁸ Iangoa te baere e riki nakon Bernardo, ae te tari te mwaane mai Mozambique. E kakerikaakaki mani mwiokoana n unimwaane. Tera ana namakin Bernardo n te moantai? E taku, “I bon un ibukina I aki tangira te reirei ni kaetieti are I anganaki.” E tabeaianga riki bwa e na tera aron taraakina irouia kaain te ekaretia. E taku teuaei, “I kabanea iraua namwakaina ni kaetieta au iango ni kaineti ma te baere riki, ao I a manga tibwa kona n onimakina Iehova ma ana botaki.” Tera ae e buoka Bernardo ni kaeta ana iango?

⁹ E boni kaeta ana iango Bernardo. E kabwarabwaraa ni kangai: “Ngke I beku bwa te unimwaane, ao I kakabongana Ebera 12:7 ni buokiia iai tabemwaang bwa a na iangoa ana reirei  ni kaetieti Iehova n te aro ae riai. Ngkai I a manga titirakinai: ‘Antai ae e kaineti nakoina te kibu aei?’ Ana toro Iehova ni kabane, ao boni ngai naba.” Ma e karaoa ae bati riki Bernardo, ni kaoka onimakinan Iehova ma Ana botaki irouna. E kabatiaa ana tai ni wareware n te Baibara ao ni kananoa ana iango iai. E ngae ngke e maamaa irouia taari bwa tera aia iango ibukina, ma e bon teimatoa naba n raonia n uarongorongo ao n anganga ana ibuobuoki ni bobotaki n te ekaretia. Imwina riki, e a manga mwiokoaki bwa te unimwaane. Ngkana ko anganaki naba te reirei ni kaetieti n aroni Bernardo, tai kaatuua am iango i aoni maamaam, ma butimwaea te reirei ni kairiri ao karaoi bitaki aika riai. c (TaeRab. 8:33; 22:4; 22:4) Ngkana ko karaoa anne, ko kona ni kakoauaa raoi ae e na boni kakabwaiako Iehova ibukina bwa ko teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakoina ma ana botaki.

10. Tera te bitaki n ana botaki Iehova ae tao e kataa aia kakaonimaki ni koaua tabeman mwaane ake tibun Iteraera?

¹⁰ E kona ni kataaki ara kakaonimaki ni koaua, ni bitaki aika riki n ara botaki. Ngkana ti aki taratara raoi, a kona bitaki aikai ni kairira bwa ti na kitana Iehova. N te katoto, iangoa aron rotakia tabeman tibun Iteraera n te bitaki nakon ana botaki Iehova ni kaineti ma te Tua Rinanoni Mote. Imwain tein te Tua, ao atun utu a kakaraoa mwiokoan te ibonga. A katei baonikarea ao n angakarea nakon Iehova ibukia aia utu. (KBwaai 8:20, 21; 12:7; 26:25; 35:1, 6, 7; Iobi 1:5) Ma ngke e a tei te Tua, a a riai atun utu n aki manga karaoa te mwioko anne. E mwiokoiia ibonga Iehova man ana utu Aaron bwa a na anganga karea. Man te tai anne, ao ngkana iai atun te utu ae tiaki kanoan Aaron ae karaoa te mwakuri n ibonga, e na boni kamateaki. d (NakIbo. 17:3-6, 8, 9) Tao aei te bitaki are e kaira Kora, Ratan, Abiram, ao mataniwi ake 250, bwa a na kaitaraa Mote ao Aaron? (WarIte. 16:1-3) Ti aki ataia raoi. Ma n aki ongeia bwa tera ae kairiia naakai, ma e boni kabwaka Kora ma raona aikai n teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova. Ngkana e kataaki am kakaonimaki ni koaua ni bitaki aika riki n ara botaki, tera ae ko kona ni karaoia?

11. Tera reireiara man aia katoto tabeman tibuni Koata ake tibun Rewi?

¹¹ Boutokai raoi bitaki n ara botaki. Ni mwamwanangaia tibun Iteraera n te rereua ao a anganaki tibuni Koata te mwioko ae rangi ni kakawaki. Ni katoatai a kamwainga aia kaembwa tibun Iteraera, iai tibuni Koata tabeman aika a na uouota te ati ni berita n rimoaia te natannaomata. (WarIte. 3:29, 31; 10:33; Iot. 3:2-4) Ai kakawakira te mwioko aei! Ma a a bitaki naba bwaai ngke a a roko n te Aba ni Berita tibun Iteraera. E aikoa mwamwaing te Ati ni Berita. Ao ngke e a uea Toromon, iai tibuni Koata ake a a mwiokoaki bwa taan anene, tabeman taan teiakina mataroan te oo, ao tabeman taan tararuai auti ni kaikobwai. (1Rong. 6:31-33; 26:1, 24) Akea rongorongoia tibuni Koata aikai ni ngurengure ke ni kauntaekaa kaokani mwiokoaia are rine arei. Tera reireiara? Kabanea nanom ni boutokai bitaki ake e karaoi Iehova n ana botaki, n ikotaki naba ma ake a irekereke ma mwiokoam. Karekea kimwareireim n te mwioko are ko  anganaki. Uringnga ae e aki boto kakawakim i aoni mwiokoam. E kakawaki riki iroun Iehova ongeabam, nakoni mwiokoam.—1Tam. 15:22.

12. Tera ana namakin Zaina ngke e a bitaki mwiokoana ao n otinako man te Betaera?

¹² Iangoa ana katoto Zaina, ae te tari te aine man te Middle East, ae bitaki mwiokoana ao ni kabuaa kakabwaiaana ae rangi ni kakawaki. E a manga riki bwa te bwaiania ae okoro imwini bekuna n te Betaera n te maan ae riaon 23 te ririki. E taku neiei: “I rangi ni kubanako ni bitakini mwiokoau. I namakinna bwa ai akea bonganau, ao I a taku, ‘Tera ae I kabwaka iai?’” E kananokawaki bwa iai taari n te ekaretia ake a kauaataoa riki marakin neiei n aroia ni kakangai nakoina: “Tao ko bon aki bati n tau nakon te Betaera, ngaia ae ko a kaotinakoaki iai.” Iai taai ake e a bon uruaki iai nanon neiei ao n tang ni katoa tairiki. Ma e taku: “I aki kariaia bwa N na nanououa n tangirau are e kaotiotia Iehova ma ana botaki.” E kangaa Zaina ni kona ni kawanawana?

13. Tera are e karaoia Zaina bwa e aonga n tokanikai i aon ana namakin aika aki raraoi?

¹³ E bon tokanikai Zaina i aon ana namakin aika aki raraoi. N te aro raa? E wawareki kaongora n ara boki aika kaineti ma ana kangaanga. E rangi ni buokaki neiei n te kaongora ae “You Can Cope With Discouragement!” n Te Taua-n-Tantani ae bwaini Beberuare 1, 2001, n te taetae n Ingiriti. E kaotaki n te kaongora anne aron te tia korea te Baibara ae Mareko, ni kabokorakora naba ma aeka n namakin akanne ngke e bitaki mwiokoana. E ururing ni kangai Zaina, “E riki ana katoto Mareko bwa au bwainnaoraki ae buokai n tokanikai i aon te bwarannano.” E kakabanea naba ana tai Zaina ma raoraona ao e aki kakaokoroa n tii ngaia, ke n nanokawaki. E kakoauaa bwa e mwamwakuri taamnein Iehova rinanon ana botaki, ao a rangi n tabeakinna naba taani kairiri. Ma e ataia naba neiei bwa e riai ana botaki te Atua ni karaoa ae te kabanea n tamaroa ibukini katiaan ana mwakuri Iehova.

14. Tera te bitaki n ara botaki are e kabokorakora ma ngaia Vlado, ao tera ae e buokaki iai?

¹⁴ E kabokorakora naba Vlado, ae 73 ana ririki mai Slovenia, ma te bitaki ni kaineti ma ikotakin ana ekaretia ma te ekaretia teuana, ao kainakin ana Tabo n Taromauri. E taku: “I aki ota bwa e aera ngkai e na kainaki te Tabo n Taromauri ae tamaroa aei. I un iai ibukina  bwa ti a bon tibwa tia naba n onobwaia. Bon te kabentaa ngai, ao iai naba bwaai tabeua aika boou aika I karaoi. Irarikina naba, ikotakin ara ekaretia e kainnanoi bitaki aika bati aika aki bebete iroura ngaira kaara.” Tera ae buoka Vlado bwa e na boutokaa te kairiri? E kangai: “Iriran taiani bitaki aika riki n ana botaki Iehova, e bon uotii kakabwaia n taai nako. Bitaki aikai a kataubobongaira nakoni bitaki aika bubura riki n taai aika imwaira.” Ko kabokorakora ma te bitaki ae ikotakin te ekaretia teuana ma teuana, ke bitakini mwiokoam? Karaua nanom bwa e ota Iehova n am namakin. Ngkana ko boutokai aeka ni bitaki akanne ao n teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ma ana botaki, ko na boni kakabwaiaaki.—TaiAre. 18:25.

15. Ti na kangaa ni kawanawanaira ngkana ti kaaitara ma kangaanga n te ekaretia?

¹⁵ Ngkai ti a uakaan ma tokin te waaki ae ngkai, ti kona ni kantaningai rikini kangaanga n te ekaretia. Kangaanga aikai a kona ni kataa ara kakaonimaki ni koaua nakon Iehova. Ngaia are ti riai ni kawanawanaira. Ngkana ko namakinna bwa e karaoa ae aki riai nakoim raom ni Kristian, tai kammaraka nanom iai. Ngkana ko anganaki te reirei ni kaetieti, tai kaatuua iangoani maamaam iai ma butimwaea te reirei ni kairiri ao karaoi bitaki aika riai. Ao ngkana iai bitaki n ana botaki Iehova aika ko rotaki iai, butimwaei ma nanom ni kabane ao ongeaba n te kairiri.

16. Ko na kangaa ni kateimatoa onimakinan Iehova ma ana botaki?

¹⁶ Ko boni kona ni kateimatoa onimakinan Iehova ma ana botaki ngkana e kataaki am kakaonimaki ni koaua. Ma karaoan anne, e kainnanoaki iai bwa ko na kawanawanako, n arom n teimatoa n rau, n iaiango raoi, ao n iangoi bwaai n aron iangoaia iroun Iehova. Kakorakorako n ukeuke n reirei i aoia naake a karakinaki n te Baibara ake a tokanikai naba i aon aeka ni kangaanga aika ko kaaitara ma ngaai, ao kananoa am iango i aon aia katoto. Tataroa buokam mairoun Iehova ao tai kararoako ma te ekaretia. N aki ongeia bwa tera ae riki, e na bon aki kona Tatan ni karaurenakoko ma Iehova ao Ana botaki.—Iak. 4:7.