Nakoni kanoana

Kiiba nakoni kanoana

1918—Tebubua te Ririki n Nako

1918—Tebubua te Ririki n Nako

E moanaki Te Taua-n-Tantani ae bwain Tianuare 1, 1918, n taeka aikai: “Baikara baika a na riki n 1918?” E teimatoa ni waaki te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba i Eurobe, ma baike a riki ni moan te ririki a taraa ni kaotii baika raoiroi ake a na riki nakoia Taan Reirei n te Baibara ao kaain te aonnaba.

E MAROROAKINAKI TE RAU N TE AONNABA

N Tianuare 8, 1918 ao n ana maroro te Beretitenti ae Woodrow Wilson n aia boowi kaain te U.S. Congress, e mwanewei ana kaoti aika 14 ake e iangoi bwa a kakawaki ibukini karekean “te rau ae teimatoa.” E iangoa te reitaki i marenaia natannaomata, kakerikaakani karaoani bwaai ni buaka, ao katean aia “botaki natannaomata” are a na kakabwaiaaki iai “aaba aika bubura ao aika uarereke.” A kamanenaaki ana “Kaoti Aika Tebwi ma Aua” rimwi riki ni katean te League of Nations ao ni karaoan te boraraoi ae te Treaty of Versailles, are e a toki iai te Moani Buaka Are Kabutaa te Aonnaba.

A KONAAKI TAANI KAKAAITARA

E ngae ngke e korakora te kamangao n te ririki are imwain aei, * ma e taraa n ae e na reke te rau irouia Taan Reirei n te Baibara n taai aika imwaia, n aron ae kona n noraki ni baika riki n aia boowi ni bitineti ae katoa ririki kaain te Watch Tower Bible and Tract Society.

N te boowi aei, n Tianuare 5, 1918, a kataia n taua taekan te botaki tabeman mwaane ake iai ngkoa mwiokoaia aika kakawaki ma a a tia ni kakerikaakaki man te Betaera. E kauka te boowi n te tataro Richard H. Barber, ae te mataniwi ae mwamwananga ae kakaonimaki. Imwin ongoraean te ribooti ibukin te mwakuri n te ririki are mai mwaina, e a karaoaki te rinerine are kakaraoaki ni katoa ririki ibukia taani kairiri. Brother Barber e rinea Joseph Rutherford ao onoman riki taari mwaane. Imwin anne, te rooia are irania taani kakaaitara e rineiia itiman mwaane, ao i buakoia bon naake a kakerikaakaki man te Betaera. Ma a boni konaaki. A bati riki taani bwaibwai aika rinea Brother Rutherford ma onoman taari mwaane aika kakaonimaki bwa a na riki bwa taani kairiri.

A bati taari mwaane ake a roko ake a iangoa te boowi aei bwa “te bwabwaro ae a rangi ni kakabwaiaaki riki iai.” Ma e aki reitinako kimwareireia.

AROIA AOMATA NAKON TE BOKI AE THE FINISHED MYSTERY

A a tia n tibwatibwaa te boki ae The Finished Mystery Taan Reirei n te Baibara i nanon tabeua te namwakaina. A butimwaei raoi koaua man te Baibara taani wareware ake a raoiroi nanoia.

E. F. Crist ae te mataniwi ae mwamwananga i Kanata, e taekinia te taanga teuana ake a wareka te boki ae The Finished Mystery ao a a butimwaea naba te koaua tii i nanon nimaua te wiki! E taku: “A kaai ni katabui maiuia teuaei ma buuna ao a rikirake n te onimaki.”

E reke naba ana boki te mwaane temanna, ao e tibwaanako kanoana nakoia raoraona n te tai ae waekoa. E rangi n rotaki nanona n te rongorongo are iai. E taku: “I nakonako n te kawai ae Third Avenue [ao] e a bwakara naba aon angau te bwai ae I taku bwa te buriki, ma ngaia bon te boki ae ‘The Finished Mystery.’ I uotia nakon au auti ao I warekia ni kabane. . . . I a tibwa ataia ae bon te mitinare . . . ae un are e karenakoa te boki anne man ana winto . . . I kakoauaa bwa a bati riki aomata aika reiakina te koaua tii man te boki are e karenakoa anne, ni kabotauaki ma ana kabwarabwara ao ana mwakuri ake tabeua. . . . Man unin te mitinare aei, ti a neboa ngkai te Atua.”

Tiaki te bwai ae boou te baere e karaoia te mitinare anne. E katabuakaki kamanenaan te boki aei n te tautaeka i Kanata ni Beberuare 12, 1918, ao a taekinna bwa iai i nanona taeka ni kakaitaraa te tautaeka ao te buaka. E aki maan imwina ao a a karaoa naba anne kaain te tautaeka n te U.S. A karaoa aia tutuo n te Betaera, n taian aobiti i New York i Pennsylvania, ao i California, taan tei man te tautaeka ni kakaaea te bwai ni kakoaua ibukini bukinaia taani kairiri n ara botaki. Ni Maati 14, 1918, e a katabuakaki kamanenaan te boki anne man te boowi n te United States Department of Justice, bwa a taku bwa boreetiakina ao tibwatibwaakina, e aki boutokaaki iai te buaka, ae urua ana kainibaire te Tautaeka.

A A KABUREAKI!

Ni Mei 7, 1918 ao te Department of Justice e karekea te beeba ni katikitiki ibukia Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, ao Clayton Woodworth. A bukinaki bwa “a ekaanako te tua ao a kaungaa te aki ongeaba, te aki kakaonimaki ao te rawa ni mwakuri n ana taanga ni buaka te United States i aon te aba ao i taari.” E moanaki kaboowiakia n Tun 3, 1918, ma e taraa n iangoaki bwa a na bon reke n te bure. Bukin tera?

Te rooia n te United States e arana te tua are a bukinaki bwa a urua bwa “te bwai ni mwakuri ae manena ibukini kaitaraan te rongorongo ae kewe ae kabutakinako.” Ni Mei 16, 1918 ao te United States Congress e rawa ni bita te Tua are a na kona ni kamanoaki iai naake a boreetia “te bwai ae koaua i aani bukina aika raraoi ao n riai.” E boni kaatuuaki taekan The Finished Mystery n aia kauntaeka. Ni kaineti ma anne, e taekinaki ae kangai n ana ribooti te U.S. Congress: “Te katoto teuana ae te kabanea ni karuanikai n te aeka n rongorongo ae kewe aei bon te boki ae ‘The Finished Mystery’ . . . Oin te kantaninga iai bwa e na anai nanoia tautia bwa a na aki karinea ara tua ao ni kauekea . . . te rawa ni kaaina te taanga ni buaka.”

N Tun 20, 1918, e a motikia te boowi bwa a bure ni bukinaia ni kabane taari mwaane aika waniman aikai. N te bong are imwina, e a bairea tuuaaia te tia moti. E taku: “Rongorongon te Aro ae a boutokaia ao n tataekinna mwaane aikai  . . e karuanikai riki nakoia tautian Tiaman. . . . E riai n rawawata tuuaaia.” Uoua te wiki imwina, a a kabureaki taari aika waniman aikai n te Federal Penitentiary i Atlanta, Georgia, ma tuuaaia ae moa man 10 nakon 20 te ririki.

E TEIMATOA TE MWAKURI N UARONGORONGO

N te tai aei, a a rinanon te kakaaitara ae korakora Taan Reirei n te Baibara. E neneri aia mwakuri te Federal Bureau of Investigation (FBI), ao a a reke iai nga ma nga beeba ni kakoaua. E kaotaki iai matoan nanoia taari ni kan teimatoa n uarongorongo.

E korea ae kangai te mataniwi n te tabo ni karin reta i Orlando, Florida, n ana reta nakon te FBI: “A kawari auti nako [Taan Reirei n te Baibara] n te kaawa ao n angiin te tai n [te] tairiki. . . . A motinnanoia bwa a na teimatoa n uarongorongo n aki ongei kaitaraakia ni kabane.”

E koroboki te mataniwi n te taanga ni buaka n te War Department nakon te FBI n ribootina taekan ana mwakuri Frederick W. Franz, are e a riki imwina bwa kaain te Rabwata n Tautaeka. E korea aei: “E a tia ni kakorakoraa F. W. Franz . . . ni kaboonakoi tao nga ma nga te ‘Finished Mystery’.”

Charles Fekel are e a riki imwina bwa kaain te Rabwata n Tautaeka, e aitara naba ma te bwainikirinaki ae korakora. A katikia ni kaburea kaain te tautaeka ibukin tibwatibwaan The Finished Mystery ao n tuoi ana reta ake e korei. E kabureaki teuaei teuana te namwakaina i Baltimore, i Maryland, ao e iangoaki bwa te “ianena ae ana kairiribai Austria.” Ngke e uarongorongo ma te ninikoria nakoia naake a titirakinna ao e uringa ana taeka Bauro n 1 I-Korinto 9:16 ae kangai: “I kaawa ngkana I aki tataekina te rongorongo ae raoiroi!” *

Irarikin ingaingaia n uarongorongo Taan Reirei n te Baibara, a tibwaanako te bubutii ibukini kainaomataaia taari ake a kabureaki i Atlanta. E taku Anna K. Gardner: “Ti a boni mwamwakuri nako naba. Ngke a kabureaki taari mwaane aikai, te bwai ae ti karaoia imwina boni karekeaia taan tiaaina. Ti kawara te auti teuana ma teuana. A reke iroura aia tiaaina aomata aika nga ma nga! Ti tuangia aomata ake ti taetae ma ngaiia bwa boni Kristian ni koaua mwaane aikai ao e aki eti kabureakia.”

TAIANI BWABWARO

N tain te kangaanga aei, a kakaraoaki bwabwaro ibukini kakorakoraan aia onimaki kaain te botaki n itaritari ae katobibia te aonnaba. E taekinaki aei n Te Taua-n-Tantani: “E raka i aon abwi bwabwaro . . . ake a karaoaki n te ririki anne . . . A a reke ribooti aika kaunganano mani bwabwaro aikai ni kabane. A kakaraoaki ngkoa bwabwaro ni kabane n raatokin tain te kabuebue ke ni moanakin te kamwaitoro; ma e a katoa namwakaina ngkai i nanon te ririki.”

A teimatoa ni butimwaea te rongorongo ae raoiroi aomata aika raoiroi nanoia. N te bwabwaro teuana i Cleveland i Ohio, a roko iai tao 1,200 ao a bwabetitoaki 42, n ikotaki ma te teinimwaane ae uarereke ae e “kaotia bwa e rangi n tangira te Atua ao e ataa nanon te katabu n te aro are e a riki bwa te katoto nakoia aika ikawai.”

TERA AE RIKI IMWINA?

Ngke e a uakaan 1918, ao Taan Reirei n te Baibara a aikoa koaua bwa tera ae nang riki n taai ake imwaia. E a kaboonakoaki te kateitei are i Brooklyn ao e a kamwaingaki kautun te botaki nako Pittsburgh, i Pennsylvania. N taai ake a teimatoa ni kabureaki iai taani kairiri, e a manga baireaki aia boowi are katoa ririki taani bwaibwai bwa e na boo n Tianuare 4, 1919. Tera ae e nang riki?

A botumwaaka taari n aia mwakuri. A kakoauaa raoi bwa e na nakoraoi te bwai ae e na riki nakoia ao a rinea aia kibu ibukin te ririki 1919 ae kangai: “Akea te bwai ni buaka ae karaoaki n ekikonako ae e na tokanikai.” (Ita. 54:17) A a tauraoi imwain te bitaki ae e na karina n riki are e na kakorakoraa aia onimaki ibukin te mwakuri ae korakora ae imwaia.

^ bar. 6 Nora te kaongora ae “One Hundred Years Ago—1917” n te 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, i. 172-176.

^ bar. 22 Nora rongorongoni maiun Charles Fekel ae, “Joys Through Perseverance in Good Work,” n Te Taua-n-Tantani ae bwaini Maati 1, 1969, n te taetae n Ingiriti.