I KAKAITAU ngkai I kaikawaaki irouia au karo aika Kristian aika Fred ao Edna Molohan, ake a karikirakea i nanou tangiran te Atua. I bungiaki n 1934, ao a a kaman riki au karo bwa Taan Reirei n te Baibara (Ana Tia Kakoaua Iehova) aika kakaonimaki i nanon 20 te ririki. A maeka ara utu i Parsons, ae te kaawa ae uarereke i maiakimainikun Kansas.Ti kaaina te ekaretia ae angia kaaina taani kabiraki. Ti katoatai n irii bobotaki n te ekaretia ao n uarongorongoa taekan te koaua man Ana Taeka te Atua nakoia aomata. Ti kakamwawaa bwakantaain te Kaonobong ibukin te uarongorongo i rarikin te kawai, ae ataaki n taai akanne bwa te uarongorongo n ana tabo te botannaomata. N tabetai iai namakinan te kua teutana, ma e kaokii riira n taai nako tamara ni kabooi ara ice cream n tian ara mwakuri.

E bubura ana aono ara ekaretia ae uarereke aei bwa iai kaawa tabeua aika uarereke iai ao taabo n ununiki aika bati ni kaawa aika uakaan. Ngkana ti kawariia taan ununiki, n angiin te tai ti angania ara boki ao a anganira aroka aika kakanaki, bunnimoa (a anaaki mani ngaoia mooa), ke mooa aika maiu naba. Kioina ngkai e a kaman anga ana bwaintangira tamara ibukini booki aikai, a a riki baikai bwa kanara.

Iai aia kuramwaboon au karo, are a kakabongana n uarongorongo iai. I rangi n uarereke ibukini katangana, ma I kukurei ni buoka tamau ma tinau ngkana a katangi ana reirei Brother Rutherford aika raweaki ngkana a okiriia aomata ao n reirei ma ngaiia n te Baibara.

E kanimwa te tibika tamara i taubukin ara kaa ae te 1936 Ford ao e a riki bwa te kaa ae iai katangitangina. E rangi ni manena ibukini kabutanakoan rongorongon te Tautaeka n Uea. N angiin te tai, e katangaki moa te katangitang bwa a aonga n anaaki nanoia aomata ao imwina te reirei man te  Baibara ae raweaki. Ni banen te reirei, ti anganganako te boki nakoia ake a kan ongora.

E kabuta ana kaa ae iai katangitangina tamau nakon te kaawa ae uarereke ae Cherryvale i Kansas n te tabo ni kamaangang, are e a bati iai te aomata ngkai bon te bongi ni motirawa te Taabati. Ao a a roko naba bureitiman n tuangnga bwa e tii kona ni katea ana kaa i tinanikun te tabo ni kamaangang. Ngaia are e a kabuta te kaa nakon te kawai ae kaaitara ma te tabo ni kamaangang bwa a aonga ni kona n ongora aomata te rongorongo ao imwina e a katanga te kabwarabwara. I ingainga n taai nako ni mena i rarikin tamau ma tariu ae ikawai ae Jerry, n taai akanne.

N raatokin 1930 tabun, ti kakorakoraira n uataboi mwakuri n uarongorongo aika okoro bwa ti aonga ni waekoa ni kabutai aono ake e korakora iai te kakaaitara. Ti kautimwaakaira imwain otin taai (n aron are ti karaoia i Joplin i Missouri) ao ti karaurau ni katikui turaeki ke booki aika uarereke i aani mataroan aia auti aomata. Imwin anne, ti bane ni kaitiboo i tinanikun te kaawa ao n noria bwa iai aika reke irouia bureitiman ke akea.

Teuana riki iteran ara mwakuri ni minita ae kakukurei n ririki akanne, ti aranna bwa te mwaati n uarongorongo. Arora ni katanoataa taekan te Tautaeka n Uea, ti boni karin i aora taiani katanoata ao ti mwaati rinanon te kaawa. I uringnga bwa n te taina ao a roko taari n ara kaawa ao a mwaati ma katanoata aika koreaki iai ae kangai: “Taian Aro Bon te Bwai ni Kamwane ao A Babakanikawai.” A moanna man ara auti ao a nakonako rinanon te kaawa tao teuana te maire (1.6 te kiromita) ao imwina a a manga oki. Ti kukurei bwa akea te kakaaitara nakoia ngke a mwaati, ma a bati ake a matakuakinia.

N angiin te tai, a mwananga kaain ara utu mai Kansas nako Texas ni kaei bwabwaro. E mwakuri tamau ni kawain te turein ae te Missouri-Kansas-Texas (ae ataaki naba bwa te M-K-T, ke Katy, Railroad), ngaia are ti a kona n toka n te turein ni kabonganaani kariaiakana man ana tabo ni mwakuri, ao ti kawariia ara koraki ao n airi ma ngaiia ni kaei bwabwaro. E maeka i Temple i Texas mwaanen tinau ae ikawai riki ae Fred Wismar ma buuna ae Eulalie. E reiakina te koaua ai tamau ae Fred ngke e ataei ni moan 1900 tabun ao ni bwabetitoaki, e tibwainako baike e reiakin nakoia mwaanena, n ikotaki naba ma tinau. E rangi ni kinaaki irouia taari i Texas, bwa e beku ngkoa iai bwa te zone servant (ae ataaki ngkai bwa te mataniwi ae mwamwananga). Bon te mwaane ae akoi ao ni kukukurei ao e kaunga te memena i rarikina. E ingainga ibukin te koaua, ao bon te katoto ae raoiroi nakoiu ngke I uarereke.

N 1941 e mwananga ara utu n te turein nako St. Louis, Missouri, bwa ti na kaea te bwabwaro ae bubura. A kaoaki rooro n rikirake ni kabane bwa a na tekateka n te tabo teuana ae okoro bwa a na ongora n ana kabwarabwara Brother Rutherford ae atuna, “Natin te Uea.” Ngke e a bane ana kabwarabwara, ti bane ni kubanako ngaira ataei bwa ti a anganaki iroun Brother Rutherford ao naake a  buokia te bwaintangira ae te boki ae boou ae atuna Children. E raka i aon 15,000 ataei ake a karekea te kakabwaia n taamnei aei.

N Eberi 1943 ti kaea te Runga ae uarereke ma e rangi ni kakawaki ae atuna, “Te Kakao Nakon te Mwakuri” ae karaoaki i Coffeyville i Kansas. E a kateaki Te Kuura ni Kataneiai Ibukia Taan Uarongorongo ae boou, are e na karaoaki n ekaretia ni kabane, ao e kaotinakoaki te boki ae uarereke ma kanoana reirei aika 52 ake a na kamanenaaki n te kuura. Rimwi riki n te ririki anne, I a anga au moan reirei mai moa. E rangi ni kakawaki naba te runga anne irou bwa I bwabetitoaki iai ma uoman riki n te nei ae uakaan ae mwaitorotoro.

E bane au reirei n 1951 ao I a riai ni karaoi au babaire ibukin taai aika imwaiu. Te bwai ae I kani karaoia bon te beku n te Betaera, are e beku naba iai ngkoa tariu are Jerry, ngaia are I a waekoa ni kanakoa au beeba ni bubutii nakon te aobiti i Brooklyn. E a riki au motinnano aei bwa buokau ni kabatiaa riki au beku ibukin Iehova. Imwin tabeua te tai, e a roko kaekaan au bubutii ao I a kaoaki bwa N na moana au beku n te Betaera ni Maati 10, 1952.

I kantaningaia bwa N na mwakuri n te tabo ni boreeti bwa I aonga ni buoka karaoan te maekatin ao booki. Ma I mwiokoaki bwa N na touati ao imwina riki n te umwa ni kuuka, ao I rangi n unga ao e bati reireiau iai. I aki roko n te mwakuri n te tabo ni boreeti. Ma I kakabwaiaaki n te kaetieti ibukin aia tei taani mwakuri n te umwa ni kuuka, bwa e a reke iai au tai ae rau n te ngaina ibukin au ukeuke n reirei ni kamanenaan ana tabo ni boki te Betaera. I buokaki iai ni karikirakea ao ni kakorakoraa au onimaki. E kamatoaaki naba iai nanou bwa N na teimatoa ni beku ibukin Iehova n te Betaera n aron au konaa. E a tia ni kitana te Betaera Jerry n 1949 ao e mare ma Patricia, ao a maeka n uakaan ma te Betaera i Brooklyn. A buokai ao ni kaungaai n taai nako n au moan ririki ni beku n te Betaera.

Teutana te tai imwin rokou n te Betaera, a a tuoaki taari mwaane bwa a na karinaki bwa taani kabwarabwara man te Betaera. A mwiokoaki taari mwaane aikai i nanon te ririki bwa a na kawari ekaretia aika 200 te maire (322 te kiromita) raroaia ma Brooklyn, bwa a na karaoa te kabwarabwara ibukia aomata nako ao n uarongorongo ma te ekaretia. I kakabwaiaaki bwa iai arau i buakoia taari aikai. E nako nanou ngke I karaoa au moani kabwarabwara ae n taai akanne bon teuana te aoa maanna. I kakawari ekaretia n te turein. I uringa raoi bwakantaain te Taabati teuana ae mwaitoro n 1954. I tokara te turein nako New York ao N na okira naba iai te Betaera n te moantairiki. Ma e a roko naba te angibuaka n tain te kamwaitoro ma te tino, ao e a mate intinin te turein. N tokina, e a roko te turein i New York City tao te aoa nimaua n ingabongin te Moanibong. Mai ikanne, I a tokara te turein ae riaantano nako Brooklyn ao I a nako naba nakon te umwa ni kuuka. I rimwi teutana ao I a rangi ni kua imwin tekatekau n uaa e ngaina n te turein ae aki nakoraoi. Ma a rabunakinako aeka ni kangaanga aikai n te kimwareirei ae reke ni wikeen aika okoro aikai n ara tai ni beku ibukia taari ao ni kaitiboora ma raoraora aika boou aika bati.

N au moan ririki ni beku n te Betaera, I kaoaki bwa N na ibuobuoki n te tabo ni kanakobwanaa ae te WBBR. N te tai anne, e mena te tabo ni kanakobwanaa n te kauoua ni borauatao n te kateitei ae 124 Columbia Heights. I mwiokoaki bwa N na riki bwa temanna i buakoia kaain te reirei n te Baibara are e kakaraoaki ni katoa wiki. Brother A.  H.  Macmillan, ae e a maan ni kaaina te utu ni Betaera, e katoatai n reke tibwangana ni kaongora aika kakanakoaki n te rerio. E kinaaki bwa Brother Mac, ao bon te banna ni katoto ae raoiroi ibukin te nanomwaaka ni beku ibukin Iehova nakoira ngaira rooro n rikirake n te utu ni Betaera.

N 1958 e a reke mwiokoau ae irekereke ma buokaia ataein te Kuura ni Kireata. I mwiokoaki bwa N na buokiia naake a a bane aia tai ni karekei kariaiakan rinia n aaba ake a na beku iai ao baireani mwanangaia ibukia taari aika ingainga nanoia aikai. E rangi ni bobuaka te kiba n taai akanne, ngaia are e karako i buakoia aika kiba. Angia ake a na mwananga nako Aberika ao te Aono n Atia, a toka ni kaibuke ni kaako. N ririki ake imwina ngke e  a bebete riki te kantoka, a a kiba angia mitinare nakon aia tabo ni mwakuri.

E a reke riki au mwakuri n 1960 ae bairean tangoani wanikiba man te United States nako Eurobe ibukini kaeani bwabwaro ibukin aaba aika kakaokoro n 1961. I ira te wanikiba are e kaotinakoaki mai New York nako Hamburg i Tiaman ibukin te bwabwaro anne. Imwin te bwabwaro, I tangoa te kaa ma teniman riki taari man te Betaera ao ti buti mai Tiaman nako Itare, ni kawara te aobiti n tararua i Rom. Mai ikanne, ti a nako Buranti, ti riaon te Pyrenees Mountains, ao n roko i Tibein, are e katabuakaki iai te uarongorongo. E reke angara ni karokoi booki tabeua irouia taari i Barcelona ake ti niniri ni karabai bwa aongkoa bwaintangira. Ti rangi ni kukurei ni kaitiboo ma taari aikai! Mai ikanne, ti a buti nako Amsterdam, ao ti a kiba n oki nako New York.

N 1962, I a mwiokoaki n te Betaera bwa N na bairei mwanangaia taari aika 583 ake a na irii bwabwaro ibukin aaba aika kakaokoro teuana imwin teuana ni katobibia te aonnaba. Aei te Bwabwaro n 1963 ae atuna “Te Euangkerio ae Aki Totoki.” A karaoaki babaire ibukia naakai bwa a na mwananga ni katobibia te aonnaba ni kaei bwabwaro i Eurobe, Atia, ao te Betebeke Maiaki ao n toki i Honolulu i Hawaii, ao Pasadena i California. A na roko naba i Rebanon ao Jordan ibukin neweabaan aaba ake a mwaneweaki n te Baibara. Irarikini baireani kibaia ao tikuia n outero, taben naba ara aobiti karekeani kariaiakaia n rin n aaba ake a kawari.

E rangi ni kakawaki naba te ririki ae 1963 irou. N Tun 29, I a mare ma Lila Rogers ae kaaini Missouri, are e rin n te Betaera n 1960. Teuana te wiki imwin ara mare, ti a ira buakon te mwananga are katobibia te aonnaba ao ti roko i Kuriiti, Aikubita, ao Rebanon. Mai ikanne, ti kiba n te kiba ae aki maan mai Beirut nakon te marae ni wanikiba ae uarereke i Jordan. E katabuakaki ara mwakuri i Jordan ao ti kaongoaki ae a aki anganaki Ana Tia Kakoaua Iehova beebani kariaiakaia n rin n te aba, ao ti a iango bwa ai tera ae e na riki ngkana ti a roko. Ai kubanakora ngaira ngke ti roko ao ti a noriia aomata aika teibabaa i eta n te tabo n tataninga ma te kunnikai ae koreaki i aona, “Kaaraki Ana Tia Kakoaua Iehova”! Ao ai kukureira ngaira ngke ti a nori ni matara aaba ake a mwaneweaki n te Baibara! Ti kawari naba taabo ake a maeka iai Aberaam, Itaaka ao Iakoba, taabo ake e uarongorongo iai Iesu ma abotoro, ao ake e moani butanako iai te Aro ni Kristian nako tabon aonnaba.—Mwa. 13:47.

E boutokaai Lila i nanon 55 te ririki ni mwiokoara ni kabane. Ti kawara naba Tibein ao Botukare tabeua te tai ngke e katabuakaki ara mwakuri n aaba akanne. Ti kaungaia taari ao n angania booki ao bwaai riki tabeua ake a kainnanoi. E reke naba ara tai ni kawariia taari tabeman ake a kabureaki i Cádiz i Tibein. I rangi ni kimwareirei bwa e reke au tai ni karaoa te kabwarabwara ae kaungaunga nakoia.

Ni moa man 1963, I kakabwaiaaki bwa I buoki  baireani mwamwananga ibukini kaeani bwabwaro ibukin aaba aika kakaokoro i Aberika, Aotiteria, Amerika Nuka ao Maiaki, Eurobe, te Aono n Atia, Hawaii, Nutiran, ao Puerto Rico. I a tia ngai ma Lila n irii bwabwaro aika kakukurei ake ti aki kona ni mwanuokin, n aron are i Warsaw i Poland n 1989. A bati taari mai Rutia ake a a kona n ira te bwabwaro ae bubura aei ao ai tibwa aia moantai! Tabeman taari ake ti kaitiboo ma ngaiia a a tia ni kabureaki i nanon ririki aika bati ibukin aia onimaki n ana karabuuti te Soviet.

Mwiokoau teuana ae I rangi ni kukurei iai boni kawaran aobiti n tararua ni katobibia te aonnaba ibukini kaungaaia kaain te Betaera ao mitinare. Ni kabaneani mwanangara nakon te aobiti n tararua i Korea Maiaki, e reke ara tai ni kaitiboo ma 50 taari ake a kabureaki i Suwon. A teimatoa taari aikai ni kaota te kukurei ao ni kariariaa te tai are a na manga beku iai ibukin Iehova n akea tutukaia. Ti rangi ni kaungaaki ni kaitiboora ma ngaiia!—IRom 1:11, 12.

I a tia n nora aron Iehova ni kakabwaiaia ana aomata n rikirakeni mwaitiia i nanon ririki aika nako. Ngke I bwabetitoaki n 1943, tao 100,000 mwaitiia taan uarongorongo, ma e a raka ngkai i aon 8,000,000 te mirion aika beku ibukin Iehova n aaba aika 240. E riki aei man aia mwakuri korakora naake a a bane aia tai man te Kuura ni Kireata. Ai kakimwareireira te kaai ni mwakuri ma angia mitinare aikai i nanon ririki aika bati ao ni buokiia ni karokoia n aia tabo ake a na beku iai!

I rangi ni kakaitau n au motinnano ngke I uarereke bwa N na karababaa au beku ibukin Iehova n arou ni kororeta ni bubutii riniu n te Betaera. E a tia Iehova n anganai kakabwaia aika rangi ni bati i nanon ririki aikai ni kabane. Irarikini kimwareireira n ara beku n te Betaera, I rangi ni kukurei ma Lila n uarongorongo ma ekaretia tabeua i Brooklyn i nanon ririki aika bati ao a a mwaiti raoraora aika reke.

I teimatoa ni beku n te Betaera man ana ibuobuoki Lila ni katoabong. E ngae ngke e a raka i aon 84 au ririki ngkai, ma I kukurei bwa I boni kona naba ni karaoi mwakuri aika manena n aron tabeakinan reeta n te aobiti n tararua.

Ai kakimwareireira te riki bwa kaain ana botaki Iehova ae rangi n tamaroa ao n nora koauani Maraki 3:18 ae kangai: “Ane kam na manga ataa te kaokoro i marenan te aomata ae raoiroi ma te aomata ae buakaka, ao i marenan ane e toro iroun te Atua ma ane e aki toro irouna.” Ni katoabong, ti nora ana waaki Tatan ae ngkai bwa e ririkirake ni buakaka, ao e a onrake irouia aomata aika akea aia kantaninga ao a aki bati ni kukurei ni maiuia. Ma a kukurei ni maiuia naake a tangira Iehova ao ni beku ibukina, n aki ongei taai aika karuanikai aikai, ao iai aia kantaninga ni koaua ibukin taai aika imwaia. Ai kakabwaiaakira ngaira ngkai ti kabutaanako te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea! (Mat. 24:14) Ti kariariaa te bong ae e a kaan roko ike e nang bita te aonnaba ae ngkai nakon te bwaretaiti Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ti rangi n ingainga ni kariariaa rokon te bong anne! A na marurung ma ni kukurei ao ni maiu iai n aki totoki ana toro Iehova aika kakaonimaki.