Nakoni kanoana

Kiiba nakoni kanoana

Brother Rutherford ngke e kabwarabwara n te bwabwaro i Cedar Point, Ohio, n 1919

1919​—Tebubua te Ririki n Nako

1919​—Tebubua te Ririki n Nako

N 1919, e a roko n tokina te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba are reitinako i nanon aua tabun te ririki. N raatokin te ririki are mai mwaina, e a toki te buaka i marenan aaba, ao n Tianuare 18, 1919, e a waakinaki te boowi ae aranaki bwa te Paris Peace Conference. Teuana te bwai ae karaoaki n te boowi anne bon te boraraoi ae aranaki bwa te Treaty of Versailles are e a karekea tokin te buaka i marenan Tiaman ma aaba ake a ikotaki. E tiainaaki te boraraoi anne n Tun 28, 1919.

N te boraraoi anne e kateaki naba iai te botaki ae boou ae aranaki bwa te League of Nations. Tian te botaki aei bwa “e na karikirakea te boonnano n aaba aika kakaokoro ao ni kataabangaka te rau ao te mweraoi.” A bati Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia ake a boutokaa te botaki aei. E kamoamoaa te botaki aei te Federal Council of the Churches of Christ i Amerika ao n taekinna bwa “rabwatan Ana Tautaeka n Uea te Atua i aon te aonnaba.” E kaota naba ana boutoka nakon te botaki aei ngke e kamwanangaia ana aomata bwa a na kaea te boowi are te Paris Peace Conference. E taekinna temanna i buakoia nakanne bwa te boowi anne boni “moanakin te waaki ae boou n te aonnaba.”

E a moanaki te waaki ae boou, ma bon tiaki nakanne aika waakinna. N 1919, e a moanaki te waaki n uarongorongo ae boou ngke e kakorakoraia ana aomata Iehova bwa a na uarongorongo n aron ae a tuai ni kakaraoia mai mwaina. Ma a riai moa Taan Reirei n te Baibara ni karaoa te bitaki ae kakawaki.

TE BABAIRE AE KANGAANGA

Joseph F. Rutherford

E baireaki bwa n te Kaonobong, Tianuare 4, 1919, ao e na karaoaki rineaia kaain te baba n tararua n te Watch Tower Bible and Tract Society. N te tai anne ao Joseph F. Rutherford ae te tia kairiri irouia ana aomata Iehova, e kabureaki i aani bukina ae aki riai i Atlanta, Georgia, i U.S.A., ma raona aika itiman riki. Ngaia are e a riai ni baireaki bwa a na manga rineaki taari aika kabureaki aikai ke a nang oneaki mwia.

Evander J. Coward

Man te tabo are e kamatawarikaki iai Brother Rutherford, e rangi n raraoma ibukini baika a kona n riki nakon te botaki. E ataia ae iai tabeman taari aika taku bwa e raoiroi riki rinean temanna bwa te beretitenti. Ngaia are e a kamani korea ana reta nakoia kaain te botaki ao e anga aran Evander J. Coward bwa e na beretitenti. E kabwarabwaraa bwa Coward bon te mwaane ae “nimamannei,” “e wanawana,” ao “e kakaonimaki nakon te Uea.” Ma a bati taari aika tangiria bwa e na taonaki te rinerine i nanon onoua te namwakaina. A kariaia anne rooia ake a tei ibukia taari ake a kabureaki. N aia tai ni maroro, iai taari tabeman ake a a un.

Richard H. Barber

Ma e taekinna Richard H. Barber  imwina riki bwa iai te bwai ae riki ae kanakoraoa te kangaanga. E teirake temanna i buakoia taari mwaane ake a roko ao e taku: “Tiaki ngai te rooia ao akea au atatai n te tua, ma I ataa tuan te kakaonimaki ni koaua. E tangira te kakaonimaki ni koaua te Atua. Te anga ae te kabanea n tamaroa ae ti kona ni kaota iai anne, boni mani karaoan te rinerine ao kaokan Brother Rutherford bwa te beretitenti.”​—TaiAre. 18:25.

Alexander H. Macmillan

E uringnga A. H. Macmillan are kabureaki naba bwa n te bong are imwina imwin te rinerine, ao Brother Rutherford e karebwerebwea te matawariki are e mena iai teuaei, ao e anganna te reta are a kanakoa taari nakoina imwin te rinerine. E a bon ataa naba nanon te rongorongo anne Macmillan. E kaotaki iai bwa a a manga bane ni kaokaki kaain te baba n tararua ao Joseph Rutherford, ao William Van Amburgh, a teimatoa n riki bwa taani kairiri. Ngaia are e na teimatoa Brother Rutherford n riki bwa te beretitenti.

KAINAOMATAAKIA!

Ngke a kabureaki taari mwaane ake waniman, a kabutiinako reeta ni bubutii Taan Reirei n te Baibara aika kakaonimaki ibukini kainaomataaia naakai. Ibukin ninikoriaia taari aikai, e raka i aon 700,000 mwaitiia aomata aika tiaaina. N te Katenibong, Maati 26, 1919, imwaini karinan te bubutii anne, a a kainaomataaki Brother Rutherford ma taari ake tabeman.

N ana maroro Brother Rutherford nakoia naake a butimwaeia n okina ao e taku: “I kakoauaa bwa te bwai ae ti rinanona aei bon ibukini katauraoara imwain taai aika kangaanga riki. . . . Ami kakorakora bon tiaki ibukini kainaomataaia tarimi man te karabuuti. Tiaki oin te kantaninga anne. . . . Ami kakorakora bon ibukini kaotiotan te Koaua, ao naake a karaoa anne a boni karekea te kakabwaia ae tamaroa.”

Baike a riki ni kataakia tarira aikai tao boni kaotan ae e kaangaraoi bwaai Iehova. Ni Mei 14, 1919, e a kaotinakoa ana moti te boowi ae kangai: “Naake a bukinaki n te keiti aei a aki karekea . . . boowian taekaia ae bon riai n reke irouia, ao ibukin anne e a bitaki te moti.” A bukinaki taari aikai ni buure aika kakaiaki ao e na bon tiku taekaia aikai n aia rekooti ngke arona bwa a aki kabureaki ke e kauarerekeaki riki tuuaaia. Akea riki manga bukinaia imwina. Ibukin anne, e teimatoa Brother Rutherford n tau i aan te tua n riki bwa te tia tei ibukia ana aomata Iehova n te Boowi ae Rietata n te United States, ao e karaoa anne n taai aika bati imwini kainaomataana.

A KAMATOAI NANOIA BWA A NA UARONGORONGO

E ururing ni kangai Brother Macmillan: “Ti aki tekateka n aoaorira ao ni kantaningaa te Uea bwa e na anaira nako karawa. Ti ataia ae ti riai ni karaoa te bwai teuana bwa ti aonga n ataia bwa tera raoi ana kantaninga te Uea.”

Ma a aikoa kona taari ni kautun ara botaki ni waakina te mwakuri are a kakaraoia i nanon ririki aika bati. Bukin tera? Ibukina bwa ngke a kabureaki, a bane n uruakaki bwaai ni boreeti ake a kakamanenaaki ibukini boreetiani booki. E karika te bwarannano aei, ao a iangoia taari tabeman bwa tao e a roko n tokina te mwakuri n uarongorongo.

Ma iai aika teimatoa ni kan ongora n rongorongon te Tautaeka n Uea are a tataekinna Taan Reirei n te Baibara? Ibukini kaekaan anne, e a baireia Brother Rutherford bwa e na anga te kabwarabwara. A kaoaki iai aomata nako. E taku Brother Macmillan: “Ngkana akea ae roko, e a roko n tokina ara mwakuri.”

Te katanoata n te nuutibeeba ibukin ana kabwarabwara Brother Rutherford ae “Te Kantaninga Ibukia Aomata Aika Rawawata” i Los Angeles, i California, n 1919

N te Taabati, Mei 4, 1919, ao e ngae ngke e rangi n aoraki Brother Rutherford ma e anga te kabwarabwara ae atuna, “Te Kantaninga Ibukia Aomata Aika Rawawata” i Los Angeles i California. Tao 3,500 mwaitiia ake a roko, ao a kaokaki bubua ma bubua ibukina bwa e a kebo. N te bong are imwina, a a manga roko riki 1,500. E a kaekaaki aia titiraki taari, a boni kan ongora aomata!

Te baere a karaoia imwina taari, e a kauka kawain aia mwakuri n uarongorongo Ana Tia Kakoaua Iehova ni karokoa te bong aei.

TE KATAURAOI IBUKIN TE RIKIRAKE

E katanoataaki n Te Taua-n-Tantani ae bwain Aokati 1, 1919, bwa ni moan Tebetembwa, e na karaoaki te bwabwaro i Cedar Point, i Ohio. E ururing ni kangai te tari ae te roro n rikirake ae Clarence B. Beaty mai Missouri: “A iangoia taari ni kabane bwa a riai ni kaea. E raka i aon 6,000 mwaitiia taari ake a kaea te botaki anne, e bon riaon ae kantaningaaki. Ao te bwai ae karika naba kakukurein te tai anne bwa e raka i aon 200 ake a bwabetitoaki n te karaanga ae uakaan ae Lake Erie.

Tinanikun te moani maekatin ae The Golden Age, ae bwain Okitobwa 1, 1919

Ni kanimabongin te bwabwaro n Tebetembwa 5, 1919, n ana kabwarabwara Brother Rutherford ae “Te Rongorongo Nakoia Taani Mwakuri,” ao e a katanoataa iai boreetian te maekatin ae boou ae The Golden Age. * E na “kaotaki iai rongorongo aika kakawaki ngkai, ao ni kabwarabwaraa man te Baibara bwa e aera ngkai a riki baika kakawaki aikai.”

A kaungaaki Taan Reirei n te Baibara ni kabane bwa a na ninikoria n uarongorongo ma te maekatin ae boou aei. E taku te reta are kabwarabwaraaki iai aroni bairean te mwakuri: “A bia uringnga naake a katabui maiuia ao ni bwabetitoaki bwa bon te kakabwaia te beku, ao ke a kamanena raoi aia tai ngkai, ao ni kabatiaa uataboan te mwakuri n uarongorongo aei nakoia kaain te aonnaba.” A bati ake a butimwaea te kakao aei! I nanon Ritembwa ao taan uarongorongoa te Tautaeka n Uea aika ingainga, a a karekeia aomata aika e raka i aon 50,000 ake a kan ninikiraki aia maekatin ae boou.

Taari i Brooklyn, i New York, ma te kaa ae onrake n The Golden Age

N raatokin 1919, a a manga moani baireaki ana aomata Iehova ao ni kakorakoraaki. Irarikin anne, a kakoroaki naba bukin taetae ni burabeti tabeua ni kaineti ma kabaneani boong. A tuoaki ao ni kaitiakaki ana aomata Iehova n aron are taetae ni burabetinaki ni Maraki 3:​1-4, a kainaomataaki man tautoronakia n te aro ni kaikonaki irouni “Baburon ae Kakannato,” ao Iesu e a rinea “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana.” * (TeKao. 18:​2, 4; Mat. 24:45) A a tauraoi ngkai Taan Reirei n te Baibara imwain te mwakuri are e tangiria Iehova bwa a na karaoia.

^ bar. 22 E a manga aranaki The Golden Age bwa te Consolation n 1937 ao te Taratara! n 1946.

^ bar. 24 Nora Te Taua-n-Tantani, Turai 15, 2013, i. 9-14, 20-25; Maati 2016, i. 29-31.