N NUKAN 1930 tabun, a mwaing tamau ma tinau ae James ao Jessie Sinclair nako Bronx, ae te aono teuana i New York City. Temanna i buakoia raoraoia aika boou bon Willie Sneddon ae roko naba mai Scotland. Imwin tabeua te miniti ni moani kaitibooia, ao a a karakinia naba aia utu. E riki anne tabeua te ririki imwaini bungiakiu.

E karaki tinau nakoni Willie bwa a bwabwa tamana ma mwaanena ae ikawai riki ngke e okaanako te mwaain aia booti n akawa n te North Sea, teutana te tai imwain te Moani Buaka. E kaeka Willie ni kangai, “E a mena tamam i moone!” Willie bon Ana Tia Kakoaua Iehova temanna, ao aei te aro ae kakubanako are e moan taekinaki iai te koaua man te Baibara nakon tinau.

E rawawata tinau n ana taeka Willie, bwa e ataia ae bon te mwaane ae raoiroi tamana. Ma e a manga taku Willie, “E na rau nanom ngkana I tuangko ae e nako moone Iesu?” E uringa tinau te reirei n te Aro are e taekinaki iai bwa e ruo rikaaki Iesu nako moone ao e kautaki n te katenua ni bong. Ngaia are e iango ni kangai, ‘Ngkana moone bon te tabo ae ura iai te ai ao a kammarakaki iai ake a buakaka, e aera bwa e nako iai Iesu?’ E a moanna tinau ni kan ongora taekan te koaua. E moana kaakaeani bobotaki n te ekaretia ae Bronx ao e bwabetitoaki n 1940.

N te tai anne, a aki rangi ni kaungaaki kaaro aika Kristian bwa a na reirei ma natiia n te Baibara. Ngke I uarereke, e tiku n tobwaai tamau ao tinau e kaei bobotaki ao n uarongorongo n te wikeen. Imwin tabeua te ririki, I a moanna ngai ma tamau n irira tinau nakoni bobotaki. E rangi ni marurung tinau n tataekina te rongorongo ae raoiroi ao e kairi reirei n te Baibara ma aomata aika kan ongora. Iai te tai are e ikotiia iai naake e reirei ma ngaiia ao a botaki n reirei, ngkai a maeka n uakaan i marenaia. I iriria n uarongorongo ni motirawan au reirei. N te aro anne, a a bati baika I atai n te Baibara ao I a rabakau n reireinia aomata te baere e taekinaki iai.

I nanokawaki n taekinna bwa e aki rangi ni kakawaki irou te koaua ngke I uarereke riki. I kakeaa bongana. Ma ngke tao ai 12 au ririki, I a riki bwa te tia uarongorongo ao I  a katoatai n ira te uarongorongo ni moa man te tai anne. I katabua maiuu nakon Iehova ngke 16 au ririki ao I bwabetitoaki n Turai 24, 1954, n te bwabwaro i Toronto, i Kanata.

Tabeman taari mwaane n ara ekaretia boni kaain te Betaera ao tabeman boni kaaina ngkoa. E korakora rotakiu irouia. E anaaki nanou n rabakauia n angareirei ao ni kabwarabwarai koaua man te Baibara. E ngae ngke a tangirai au tia reirei bwa N na rin n te kuura ae rietata, ma tiau bon te rin n te Betaera. Ngaia are I a karina au bubutii ibukin riniu n te Betaera n tain te bwabwaro are i Toronto. I a manga karinna naba n tain te bwabwaro n 1955 n te Yankee Stadium, i New York City. E aki maan imwina ngke ai 17 au ririki, ao I a kaoaki bwa N na moana au beku n te Betaera i Brooklyn n Tebetembwa 19, 1955. N au kauoua ni bong n te Betaera, I a mwakuri n te Tabo ni Karao Boki n 117 Adams Street. E aki maan ao I a mwakuri n te mitiin ae ikotii booki aika kaka 32 iteranibaaia ni katauraoi imwain rokoia n te mitiin ae itui booki ni kanimwi.

Tao teuana te namwakaina imwina n te Tabo ni Karao Boki, I a kanakoaki nakon te Aobiti Ibukin te Maekatin, ibukina bwa I rabakau n taibi. N taai akekei, a korei atureti taari i aoni mwakoro ni biti aika uarereke ibukia naake a tangiria bwa e na rereke irouia Te Taua-n-Tantani ao te Awake! Tabeua te namwakaina imwina, I a mwakuri ma te aobiti ae tabe ma karokoan ara boki n aaba nako. E tuangai Klaus Jensen ae te mataniwi n te aobiti anne ngkana I kan ira te turaiua n nikiri bwaoki ni boki n te uaabu, ibukini kanakoaia nakon aaba ni kabutaa te aonnaba. Iai naba baeki ni maekatin ake a na uotaki nakon te aobiti n reta ibukini meerinakia nakon ekaretia ni kabutaa te United States. E taku Brother Jensen bwa n ana iango  ao e raoiroi ibukiu te mwakuri korakora. Bon tii 125 te bwauna rawawatau (57  te kirokuraem) ao I rangi ni bakitaia. A buokai ni kakorakoraa rabwatau mwamwanangau aikai nako tabon te uaabu ao te aobiti n reta. E bon ataa te bwai ae raoiroi ibukiu Brother Jensen!

E katauraoi naba aia oota taian ekaretia ibukini maekatin, te Aobiti Ibukin te Maekatin. I a atai taetae ake a boreetiaki iai ara maekatin i Brooklyn, ao ni kanakoaki nakon iteran te aonnaba ake tabeua. I tuai man ongo taekan taetae aika bati mai buakon akanne, ma I kukurei n ataia ae nga ma nga maekatin aika kanakoaki nakon taabo aika raroanako. Ma I aki ataia ae N na kakabwaiaaki ni kawari aaba aika bati mai buakon akanne, n ririki ake imwina.

N 1961, I a mwiokoaki bwa N na mwakuri n te Aobiti ae Tabe ma te Mwane i aan ana tararua Grant Suiter. Imwin tabeua te ririki ikanne, I a weteaki nakon ana aobiti Nathan Knorr are kaira ara mwakuri ni kabutaa te aonnaba n te tai anne. E kabwarabwaraa nakoiu bwa te tari temanna are mwakuri n ana aobiti, e nako ni kaea te Kuura ni Minita Ibukin te Tautaeka n Uea i nanon teuana te namwakaina, ao e na mwakuri imwina n te Aobiti Ibukin te Mwakuri. I mwiokoaki bwa N na onea mwina ao ni mwakuri ma Don Adams. Don bon te tari are butimwaea au booma ni bubutii ibukin riniu n te Betaera, n te bwabwaro are n 1955. Taari mwaane ake uoman ake a a kamani mwakuri n te aobiti aei bon Robert Wallen ao Charles Molohan. Ti uaia ni mwakuri ngaira ni kaaman i nanon ririki aika raka i aon 50. Ai kakimwareireira te beku ma mwaane aika ikawai n te onimaki aikai!​—TaiAre. 133:1.

Ni moa man 1970, I a mwiokoaki bwa N na mwamwananga tabeua te wiki ni katoa teuana ke uoua te ririki ni kawari aobiti n tararua  n te Watch Tower Society. E irekereke aei ma kawaraia kaain te utu ni Betaera ao mitinare ni katobibia te aonnaba, n anga te kaungaunga ao n tuoi mwin aia mwakuri taian aobiti n tararua. Ai kakimwareireira te kaitiboo ma tabeman kaain te Kuura ni Kireata ake taiani moani koraki, ake a teimatoa ni kakaonimaki ni beku n aaba aika a ianena iai! I kakabwaiaaki ao ni kukurei ni kawari aaba aika 90 tabun n au mwakuri anne.

A bane kaain te utu ni Betaera i Brooklyn ni mwiokoaki nakon ekaretia aika kakaokoro n aonon New York City. I mwiokoaki nakon te ekaretia i Bronx. E rikirake te moan ekaretia n te aono aei ao e a bwenaua. E aranaki are te moan ekaretia bwa te Upper Bronx Congregation, are I kaainna.

N nukan 1960 tabun, a mwaing nakon aonon ara ekaretia kaain te utu teuana mai Latvia aika taani Kakoaua ake a kaaina te koaua n te ekaretia are i Bronx maiaki. E riki bwa te bwaiania ae katoatai Livija ae natiia te aine ae te karimoa, ngke e bane naba ngkekei ana reirei. Tabeua te namwakaina imwina, e a mwaing neiei nako Massachusetts ni beku ike a kainnanoaki riki iai taan tataekina te Tautaeka n Uea. I kororeta nakoina ni karakina rongorongon te ekaretia, ao e kaekai au reta ni karakina nakoraoin ana mwakuri ni minita n aononi Boston.

Tabeua te ririki imwina, e a mwiokoaki Livija bwa te bwaiania ae okoro. E kani karaoa ae bati n ana beku ibukin Iehova, ngaia are e a karina ana bubutii ibukin rinna n te Betaera ao e a kaoaki n 1971. N taraana, bon te kaotioti anne nakoiu mairoun Iehova! Ti mare n Okitobwa 27, 1973, ao ti kakabwaiaaki bwa e anga te kabwarabwara n ara mare Brother Knorr. E kangai Taeka N Rabakau 18:22: “Ane e reke irouna buuna ae te aine ae raoiroi ao e kunea te bwai ae raoiroi, ao e reke akoana iroun Iehova.” Ti akoaki iroun Iehova ngai ma Livija n ara beku n te Betaera n te maan ae raka i aon 40 te ririki. Ao ti teimatoa ni kaaina te ekaretia are i Bronx.

E rangi ni kakukurei te mwakuri ma Brother Knorr. E rangi ni mwakuri korakora ibukin te koaua, ao a rangi ni kakawaki irouna mitinare ni katobibia te aonnaba. A bati i buakoia ake a riki bwa taani moani Kakoaua n aaba ake a mwiokoaki iai. E kananokawaki norakini Brother Knorr n rotakibuaka n te kaentia n 1976. N te taina ngke e a aki kona n teirake man ana kainiwene, e butiiai bwa N na wareka nakoina te boki are tabe ni katauraoaki imwaini boreetiakina. E butiiai bwa N na wetea Frederick Franz bwa e na roko naba n ongora n te wareware. I a kunea imwina ae e rotaki ana taratara Brother Franz, ao e kakabanea te tai ae bati Brother Knorr ni wareware nakoina.

E mate Brother Knorr n 1977, ma a rau nanoia naake a kinaa ao n tangiria, ibukina bwa e kakaonimaki ni karokoa banen ana mwakuri i aon te aba. (TeKao. 2:10) Imwin  anne, e a kaira ara mwakuri Brother Franz.

N te tai anne, ao I riki bwa ana tia koroboki Milton Henschel ae e a tia ni mwakuri i nanon ririki aika bati ma Brother Knorr. E tuangai Brother Henschel bwa tabeu ngkai ae moan te kakawaki n te Betaera, boni buokani Brother Franz ni bwaai nako ake e kainnanoi. I wawareki nakoina booki imwaini boreetiakia. E rangi ni kamimi tautau mwaakan ana iango Brother Franz ao arona ni kona ni kaatuua raoi ana iango n te baere e warekaki. Ai kakimwareireira buokana n te aro anne ni karokoa banen ana mwakuri i aon te aba n Ritembwa 1992!

A rangi ni baitii ririki aika 61 ake I beku iai n te Betaera. A teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova au karo ni karokoa mateia, ao I ingainga ni kani butimwaeiia n te aonnaba ae e a tamaroa riki. (Ioa. 5:​28, 29) Akea te bwai teuana n te waaki ae ngkai ae kona ni kabotauaki ma tamaroan te beku ma mwaane ao aine aika kakaonimaki, ni beku ibukia ana aomata te Atua ni katobibia te aonnaba. Ti kona n taekinna ma te koaua ngai ma Livija, bwa i nanon ririki ake ti kabwanina iai ara tai ni beku, e a tia n riki bwa “[ara] nono te kimwareirei are e anga Iehova.”​—Neem. 8:10.

E aki boto butin ana botaki Iehova i aon ana kakorakora te aomata ae tii temanna, ao e teimatoa ni kabutakinako te koaua ibukin te Tautaeka n Uea. I kimwareirei ao ni kakabwaiaaki ni mwakuri i nanon ririki aika bati ma taari mwaane aika mwakuri korakora ao a kakaonimaki ni koaua. Angia naake a kabiraki ake I mwakuri ma ngaiia, ai akea ngkai i aon te aba. Ma I kakaitau ngkai I a tia n riki bwa raoia aomata aika kakaonimaki aikai aika ikawai n te onimaki, ni beku ibukin Iehova.