1. Tera aron Iehova ibukia aika nanorinano? Kabwarabwaraa.

E TANGIRIIA aomata aika nanorinano Iehova. Bon tii aomata aika nanorinano ni koaua aika kona ni karekea aia iraorao ae kaan ma ngaia. Ma “e tii kinaia akana kainikatonga mai kiraroa.” (TaiAre. 138:6) Ti bane ni kani kakukureia Iehova ao n tangiraki irouna, ngaia are ti bon riai n reireinira arora ni karikirakea te nanorinano.

2. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

² N te kaongora aei, ti na nori kaekaan titiraki aikai: (1) Tera te nanorinano? (2) E aera bwa ti riai ni karikirakea? (3) Baikara baika a kona ni kataa nanorinanora? N aron ae ti na noria, ngkana ti karikirakea te nanorinano, ti kakimwareireia nanon Iehova ao ti kabwaia iai.​—TaeRab. 27:11; Ita. 48:17.

3. Tera te nanorinano?

³ Te nanorinano bon te aroaro ae karinanoa iai te aomata ao akea iai te nanorieta ke te kainikatonga. E kaotaki n te Baibara bwa te aomata ae nanorinano e bwaina te iango ae riai ni kaineti ma reitakina ma Iehova ae te Atua ao raona n aomata. E ataia ae a kakawaki riki tabemwaang nakoina n itera tabeua.​—IBir. 2:​3, 4.

4-5. E aera bwa ti kona n taekinna ae te nanorinano ni koaua e aki boboto man aron taraakira?

⁴ Tabeman a taraa n nanorinano bwa tao aomata aika kabuingoingo. Ke tao a kaotiota te karinerine ao te akoi bwa  anne aia katei ao aroni kaikawaakia. Ma tao bon aomata aika rangi ni kamoamoa. Imwina riki, ane e na bon oti raoi aroaroia anne.​—Ruka 6:45.

⁵ N te itera are teuana, aomata aika taraa ni konabwai ke n aki wimakiki tiaki nanona bwa a kamoamoa. (Ioa. 1:​46, 47) Ma a riai aeka n aomata aikai n taratara raoi bwa a na aki onimakina oin aia konabwai. N aki ongeia bwa ti kabuingoingo ke ti aki, ma ti riai ni bane ni kakorakoraira ni karikirakea i nanora te nanorinano.

6. Ni kaineti ma 1 I-Korinto 15:​10, tera reireiara man ana katoto te abotoro Bauro?

⁶ Iangoa ana katoto te abotoro Bauro. E kabonganaaki iroun Iehova bwa e na katei ekaretia aika boou n te kaawa teuana ma teuana. E bae ni karaoa ae bati riki n te mwakuri ni minita, ni kabotauaki ma ana abotoro Iesu Kristo ake tabeman. Ma e aki karietataa Bauro i aoia tarina. E kananorinanoa ao e taku: “Ngai te kabanea ni mangori i buakoia abotoro, ao I aki tau n aranaki bwa te abotoro ibukina bwa I a tia ni bwainikirina ana ekaretia te Atua.” (1Kor. 15:9) Imwina, e taekinna bwa e reke ana iraorao ae kaan ma Iehova man ana tangira ae rianako Iehova, ao tiaki man rianakon arona ke baike e karaoi aika bati. (Wareka 1 I-Korinto 15:10.) Ai tamaroara te reirei are e anga Bauro ibukin te nanorinano n ana reta nakoia I-Korinto, moarara riki ngkai ti ataia ae iai mwaane tabeman n te ekaretia anne ake a kani karietataia riki nakoni Bauro!​—2Kor. 10:10.

7. A kangaa taari tabeman aika kinaaki ni boong aikai ni kaota te nanorinano? Taekina te katoto.

⁷ A bati ana aomata Iehova aika kaungaaki n rongorongoni maiun Brother Karl F. Klein, are beku naba bwa kaain te Rabwata n Tautaeka. N rongorongoni  maiun Brother Klein, e nanorinano n taekini kabwakana ao ana kangaanga ake e kabokorakora ma ngaai. N te katoto, n 1920 tabun, e noria bwa e rangi ni kangaanga irouna te uarongorongo man te auti teuana ma teuana ngaia are imwin ana moantai ni karaoia, e a aki manga karaoia i nanon tao uoua te ririki. Imwina riki ngke e a beku n te Betaera, e kaikoa unna i nanon tabeua te tai imwin anganakina te reirei ni kairiri. E rotaki naba ana iango ibukin rawawatana, ma e a manga marurung imwina riki. Ma a boni bati naba mwiokoana aika kakawaki aika kakukurei. Iangoa nanorinanon te tari ae rangi ni kinaaki aei, ngkai e kona ni kaotii mamaarana! A bati taari aika rangi n ururinga Brother Klein ao rongorongoni maiuna ae anainano are kaota raoi iai te koaua. *

8. E kangaa 1 Betero 5:6 ni buokira n ataia ae e kukurei Iehova n te nanorinano?

⁸ Bukina ae moan te kakawaki ae ti karikirakea iai te nanorinano, bwa e kukurei iai Iehova. E kamataataa raoi anne te abotoro Betero. (Wareka 1 Betero 5:6.) N te boki ae “Come Be My Follower” e taekinaki ae kangai ibukin ana taeka Betero anne: “Te kainikatonga kaanga te boitin. E kona ni karuanikai mwina. Bon te aroaro ae kona ni karika te aomata ae rangi ni konabwai bwa e na akea bongana iroun te Atua. Ma te nanorinano e kona ni karika te aomata ae uarereke ana konabwai bwa e na rangi ni bongana iroun Iehova. . . . [E] na . . . boni kimwareirei n anganiko kaniwangam ibukin nanorinanom.” * Iai riki te bwai ae kakawaki iroura nakoni kakukureian nanon Iehova?​—TaeRab. 23:15.

9. E kangaa te nanorinano ni katikiia aomata nakoira?

⁹ Ngkana ti karikirakea te nanorinano ti aki tii kakukureia Iehova ma ti karekei naba iai kakabwaia aika bati. Bwainan te nanorinano e katikiia aomata nakoira. Bukin tera? Iangoia bwa aekakira aomata aika ko kani memena i rarikia. (Mat. 7:12) Tii tabeman i buakora aika kan reitaki ma aomata aika imanono ao aika rarawa ni butimwaei aia iango tabemwaang. N te itera are teuana, e kamaiu te memena i rarikia tarira n te onimaki aika kaotiota “te atataiaomata, te itangitangiri n tari, te  nanoanga, ao te nanorinano.” (1Bet. 3:8) Ngkana anne ara namakin ibukia aomata aika nanorinano, ai bon anne naba aroia aomata nakoira ngkana ti nanorinano.

10. E kangaa te nanorinano ni buokira n nanomwaaka i aani kangaanga?

¹⁰ E kona te nanorinano ni buokira n nanomwaaka i aani kangaanga. Ti na boni bae n nori baika riiriki aika taraa n aki riai ao n ribuaka. E taku te Uea ae wanawana ae Toromon: “I a tia n noriia tooro aika toka i aoia aoti, ma a nakonako i aoni waeia natinuea mwaane n aroia tooro.” (TeMin. 10:7) N tabetai, a aki kamoamoaaki aomata aika rangi ni konabwai, ma a kamoamoaaki aomata aika uarereke aia konabwai. Ma e ngae n anne, e taekinna Toromon bwa ti wanawana ngkana ti butimwaea anne bwa bon aron te waaki ngkai, ao ti aki kauna nanora iai. (TeMin. 6:9) Ngkana ti nanorinano, ane ti na noria bwa e na bebete riki butimwaeani baika riiriki n te maiu aei aika ti aki kukurei iai.

11. Tera arora ae riai ngkana ti anganaki te reirei ni kairiri?

¹¹ Ti kona ni kaotia ni katoabong bwa iai iroura te nanorinano. Iangoi itera tabeua aikai. Ngkana ti anganaki te reirei ni kairiri. Ti riai n uringnga ae ngkana iai ae e kataia ni kaetiira, tao ti a tia ni karaoa te bure ae kakaiaki n akea ataakina iroura. Ngkana e riki anne, ti na bae moa n aki kani butimwaeia. Ti kona ni kabuakakaa te aomata are anganira te reirei ni kairiri, ke arona n taekinna. Ma ngkana ti nanorinano, ti kataia ni bwaina te iango ae riai.

12. Ni kaineti ma Taeka N Rabakau 27:​5, 6, e aera bwa ti riai ni kakaitau ngkana iai ae e anganira te reirei ni kairiri? Kabwarabwaraa.

¹² E kakaitau n te reirei ni kairiri te aomata ae nanorinano. E kangai kabwarabwaraana: Iangoia bwa aongkoa ko mena n te tabo n taromauri. Imwin tiam ni kakaraki ma taari tabeman, ko a kairakinako iroun temanna ao e tuangko ae e nim menan te amwarake i wim. Ko boni bae ni maamaa. Ma tiaki bwa ko na bae naba ni kakaitau ngkai e tuangko? Ni koauana, ko iangoia bwa e raoiroi riki ngke ko a kaman tuangaki! N aron anne, ti riai n nanorinano ao ni kakaitau ngkana iai te tari ae anganira te reirei ni kairiri n te tai are ti kainnanoia iai. Ti iangoa te aomata anne bwa bon te rao ni koaua, ao  tiaki ara kairiribai.​—Wareka Taeka N Rabakau 27:​5, 6; IKar. 4:16.

13. Ti na kangaa ni kaota te nanorinano ngkana a reke mwiokoaia tabemwaang?

¹³ Ngkana a reke mwiokoaia tabemwaang. E taku te unimwaane n te ekaretia ae Jason: “Ngkana I noria bwa a anganaki tabemwaang mwiokoaia, I iangoia n tabetai bwa e aera ngkai I aki anganaki.” Ko a tia naba n namakina anne? E aki bure ‘ukoukorani’ mwioko aika bati riki. (1Tim. 3:1) Ma ti riai n taratara raoi ni kaineti ma baika ti iangoi, bwa ngkana ti aki, e a kona n rikirake te kainikatonga i nanora. N te katoto, e kona te tari te mwaane temanna n iangoia bwa e tau riki ibukin te mwioko teuana. Ke e kona te buu te aine temanna ae te Kristian n iango ni kangai, ‘E tau riki buu ibukin te mwioko anne nakon teuarei!’ Ngkana ti nanorinano ni koaua, ti na bon rarawa nakon aeka n iango akanne.

14. Tera reireiara man aroni Mote ngke a reke mwiokoaia tabemwaang?

¹⁴ Ti kona ni karekea reireiara man aroni Mote ngke a reke mwiokoaia tabemwaang. E rangi ni kakawaki irouna mwiokoana ae kairakia tibun Iteraera. Ma tera aroni Mote ngke e a anga Iehova te konabwai nakoia naake tabeman bwa a na karaoi naba ana mwakuri? E aki tauaninne. (WarIte. 11:​24-29) E nanorinano naba ni kariaia tabeman bwa a na buokia ni motiki taekaia aomata. (TeOti. 18:​13-24) E a nakoraoi riki iai aroia tibun Iteraera, ake e mwiokoaki bwa e na motikitaeka i aoia. E oti iai bwa e karimoaa nakoraoin aroia aomata Mote nakon ae e na taui mwioko aika bati. Ai tamaroara ana katoto ibukira! Ti riai n uringnga ae ngkana ti na bongana iroun Iehova, e kakawaki riki te nanorinano nakon te konabwai. E ngae ngke “e rietata Iehova, ma e noriia akana nanorinano.”​—TaiAre. 138:6.

15. Baikara bitaki ake a rinanoi taari aika bati?

 ¹⁵ Ngkana ti kaaitara ma bitaki. N ririki aika tibwa nako, a bati taari ake a a tia ni beku ibukin Iehova i nanon ririki aika bati, ake a a manga bitaki mwiokoaia. N te katoto, n 2014, a kaoaki mataniwi n te aono ae bubura ma buuia bwa a nang beku ni mwioko riki tabeua. Ni moa man te ririki anne, a nang aki manga beku bwa mataniwi n te aono ae uarereke taari ake e a koro 70 aia ririki. Ao taari mwaane aika 80 aia ririki ke i aona riki, a aikoa beku bwa mataniwi n te rabwata n unimwaane. Irarikin anne, n ririki aika nako, a bati kaain te utu ni Betaera ake a a manga mwiokoaki bwa bwaiania. Tabeman a a riai ni katoka aia beku ni kabwanina aia tai ibukin aorakia, tabeia n aia utu, ke kangaanga riki tabeua.

16. A kangaa taari ni kaota te nanorinano ni kaangaraoi aroia nakoni bitaki ake a kaaitarai?

¹⁶ A aki bebete karaoani bitaki akanne irouia taari aikai. A rangi n tangira mwiokoaia are mai mwaina are a a maan iai. Tabeman a taonaki n te nanokawaki ma a boni kaangaraoi aroia nakoni bitaki aikai. Ma imwina riki a a tokanikai. Bukin tera? E moanibwai irouia tangiran Iehova. A ataia ae a katabui maiuia nakon te Atua ao tiaki nakon te mwakuri, te nakoa, ke te mwioko. (IKoro. 3:23) A kukurei n reitaanako aia beku ibukin Iehova ma te nanorinano ni mwiokoaia nako. A “kabanei [aia] iango n raraoma ni kaaki i aona,” n ataakin ae e boni mumutiakinia.​—1Bet. 5:​6, 7.

17. E aera bwa ti kakaitau ngkai e kaungaira te Baibara bwa ti na karikirakea te nanorinano?

¹⁷ Ti rangi ni kakaitau ngkai e kaungaira te Baibara bwa ti na nanorinano. Ngkana ti karikirakea te aroaro ae kakateke aei, ti na boni kabwaia iai ma tabemwaang. Ti a kona iai n nanomwaaka i aani kangaanga ni maiura. Ao ae kakawaki riki, ti a kaan riki ma Tamara are i karawa. Ai kimwareireira ngaira n ataakin ae e ngae ngke boni ngaia “Teuare Rangi n Rietata,” ma e tangiriia ana toro aika nanorinano ao a kakawaki irouna!​—Ita. 57:15.