1-2. (a) E aera ngkai Aremaketon bon te rongorongo ae raoiroi? (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi n te kaongora aei?

KO A TIA n ongongo kamanenaan te taeka ae “Aremaketon” ni kaineti ma te buaka ae a kabonganaaki iai bwaai ni buaka aika mwaakaroiroi ke te kabuanibwai nakon te otabwanin? Ma n te Baibara, e kairekerekeaki Aremaketon ma te rongorongo ae raoiroi ae te bwai ae kakukurei! (TeKao. 1:3) A na aki kamaunaaki aomata n te buaka ae Aremaketon ma a na kamaiuaki iai! N te aro raa?

² E kaotaki n te Baibara bwa a na kamaiuaki aomata n te buaka ae Aremaketon rinanoni kamaunaakin aia tautaeka aomata. A na kamaiuaki aomata n te buaka anne, bwa a na kamaunaaki akana buakaka ao a na katukaki aika raoiroi, ao e na kamanoaki ara buraneti man uruakana irouia aomata. (TeKao. 11:18) Ibukini kamatataara ni koaua aikai, ti na rinanoi titiraki aikai: Tera Aremaketon? Baikara baika a na riki imwaina? Ti na kangaa ni mena i buakoia naake a na kamaiuaki n Aremaketon? Ti na kangaa n teimatoa ni kakaonimaki ngkai e a kaan Aremaketon?

3. (a) Tera ae nanonaki n “Aremaketon”? (b) Ni kaineti ma Te Kaotioti 16:​14, 16, e aera ngkai ti kona n taekinna bwa Aremaketon bon tiaki te tabo ni koaua?

³ Wareka Te Kaotioti 16:​14, 16. E kaoti n te Baibara te taeka ae “Aremaketon” tii teuana te tai, ao e nako man te taeka n Ebera ae nanona “Maungani Mekito.” (TeKao. 16:16; kbn.) Mekito bon te kaawa teuana i Iteraera rimoa. (Iot. 17:11) Ma te taeka ae Aremaketon bon tiaki te tabo ni koaua i aon te aba. E kaineti ma te bwai ae e na riki ike a na ikotaki iai “ueea n te aonnaba ni kabutaa” ni kaitaraa Iehova. (TeKao. 16:14) Ma n te kaongora aei, ti na kabongana naba te  taeka ae “Aremaketon” ni kaineti ma te buaka are e na waekoa n roko imwin ikotakia ueea n te aonnaba akanne. Ti kangaa n ataia ae Aremaketon bon tiaki te tabo ni koaua? Te moan, bon akea te tabo ae maungani Mekito. Te kauoua, e rangi n uarereke te tabo are i Mekito ao a aki bane iai “ueea n te aonnaba ni kabutaa” ma aia taanga ni buaka ao mitiin ni buaka. Te katenua, n aron ae ti na noria imwina n te kaongora aei, e na moanaki te buaka ae Aremaketon n te tai are a ekakinako iai ana aomata te Atua ake a maenako ni kabutaa te aonnaba, irouia “ueea” n te aonnaba.

4. E aera te Atua ngkai e kairekerekea ana kabanea ni buaka ae kakannato ma Aremaketon?

⁴ E aera Iehova ngkai e kairekerekea ana kabanea ni buaka ae kakannato ma Mekito? A bati buaka aika karaoaki i Mekito ao n te Mwarua i Ietireera ae kaan ma ngaia. N tabetai, e ibuobuoki Iehova ni buaka aikai. N te katoto, e buoka te tia Motikitaeka ae Bwaraka ae tibun Iteraera “i rarikin ranin Mekito” ni kataenikaia ana taanga ni buaka Kanaan ae kairaki iroun te mataniwi ae Titera. A kaitaua Iehova Bwaraka ao Tebora ae te burabeti n aine ibukin tokanikaia ae kamimi. A anene ni kangai: “A buaka taian itoi mai karawa, a buakana Titera . . . E uotiianako taani kairiribai te karaanga ae Kition.”​—MotiTae. 5:​19-21.

5. Tera te bwai ae kakawaki ae e na kaokoro iai te buaka ae Aremaketon ma ana buaka Bwaraka?

⁵ A motika kunaia Bwaraka ma Tebora n taeka aikai: “Mangaia ae ke a bane ni mauna taani kairiribai nakoim, ngkoe ae Iehova, ma ke a katotonga aron taai ae otirake akana tangiriko, ao e ootanako n raneanea.” (MotiTae. 5:31) A na mauna naba taani kairiribai nakon te Atua n Aremaketon, ma a na kamaiuaki naake a tangira te Atua. Ma iai te bwai ae kakawaki ae a kaokoro iai buaka aika uoua aikai. A na aki buaka ana aomata te Atua n Aremaketon. A na akea naba aia bwai ni buaka! ‘E na reke korakoraia ngkana a teimatoa n rau ao n onimakina’ Iehova ma ana taanga ni buaka ake i karawa.​—Ita. 30:15; TeKao. 19:​11-15.

6. E na kangaa Iehova ni kataei aia kai taani kairiribai nakoina n Aremaketon?

⁶ Tera aron te Atua ni kataei aia kai taani kairiribai nakoina n Aremaketon? E kona ni kamanenai aanga aika kakaokoro. N te katoto, e kona ni kamanena mwaeiein te aba, te karau ae te aiti, ao te itirua. (Iobi 38:​22, 23; Etek. 38:​19-22) E kona ni kairiia taani kairiribai bwa a na buaka i marenaia. (2Rong. 20:​17, 22, 23) Ao e kona naba ni kamanenaia ana anera bwa a na kamateia akana buakaka. (Ita. 37:36) N aki ongeia bwa tera te anga ae e kamanena te Atua, ma e na bon tokanikai. A na bane ni kamaunaaki taani kairiribai nakoina, ao a na kamaiuaki akana raoiroi.​—TaeRab. 3:​25, 26.

7-8. (a) N 1 I-Tetaronike 5:​1-6, tera te katanoata ae kamimi mairouia taani kairiri n te aonnaba? (b) E aera bwa e karuanikai te kewe anne?

⁷ E na takaruaeaki ae “iai te rau ao iai te mweraoi” imwain rokon “ana bong Iehova.” (Wareka 1 I-Tetaronike 5:​1-6.) N 1 I-Tetaronike 5:​2, e kaineti “ana bong Iehova” ma “te rawawata ae korakora.” (TeKao. 7:14) Ti na kangaa n ataia bwa e nang moanaki te rawawata ae korakora? E tuangira te Baibara taekan te katanoata ae moan te kamimi. E na riki anne bwa kanikinaeani moanakin te rawawata ae korakora.

⁸ Anne bon te katanoata are e a kaman taekinaki, bwa e na “iai te rau ao iai te mweraoi.” E aera bwa a na taekina anne taani kairiri n te aonnaba? A na raonaki naba irouia mataniwi n Aaro? Tao eng. Ma te katanoata anne bon teuana naba i buakon  aia kewe taimonio. Ma e na boni karuanikai te kewe aei ibukina bwa e na angania aomata kantaningaan te mweraoi, ma e nang roko te rawawata ae moan te korakora ae tuai man riki mai mwaina. Eng, “e na rina ni bwakariia te kamaunanakoaki, n aron rokon aririn te aine ae bikoukou.” Ma tera aroia ana toro Iehova aika kakaonimaki ni koaua? A bae ni kubanako ngkana e karina n roko ana bong Iehova, ma a na bon tauraoi imwaina.

9. Tera aron te Atua ni kamauna ana waaki Tatan?

⁹ E na aki kamauna ana waaki Tatan ni kabane Iehova n te tai ae tii teuana n aron ana bong Noa. Ma e na kamauna moa iterana teuana ao ake nikirana imwina riki. E na kamauna moa Baburon ae Kakannato ae te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. Imwina, e na kamauna n Aremaketon nikiran ana waaki Tatan, n ikotaki ma waaki n tautaeka, taanga ni buaka, ao waaki ni bitineti. Ti na neneri riki taekan itera aika uoua aikai.

10. Ni kaineti ma Te Kaotioti 17:1, 6 ao 18:24, e aera Iehova ngkai e na kamauna Baburon ae Kakannato?

¹⁰ “Motikan taekan te kabekaau are kakannato.” (Wareka Te Kaotioti 17:​1, 6; 18:24.) E a tia Baburon ae Kakannato ni kamatauningaa aran te Atua. E angareirei ni baika kewe ibukin te Atua. Bon te kabekaau ibukina bwa e reitaki ma taan tautaeka n te aonnaba ao e aki kakaonimaki nakon te Atua. E kabongana mwaakana n anai aia mwane ana tiibu ao ni karawawataia. Ao e katutui raraaia aomata aika bati n ikotaki ma ana toro te Atua. (TeKao. 19:2) E na kangaa Iehova ni kamauna Baburon ae Kakannato?

11. Tera te “man ae tiritiri ae uraroo,” ao e kangaa ni kakororaoa nanon te Atua ni kaineti ma Baburon ae Kakannato?

¹¹ E na kamauna Iehova “te kabekaau are kakannato” rinanoni “kooro ake tengaun” ake koron “te man ae tiritiri ae uraroo.” E tei te man anne ibukin Aia Botaki te Botannaomata. A tei kooro ake tengaun ibukin  tautaeka ake a boutokaa te botaki anne. N ana tai te Atua ae baireia, a na ekaanako Baburon ae Kakannato tautaeka akanne. “A na kuribwaia ma ni buuta karabaana” n aroia n anai kaubwaina ao ni kaotaraea buakakana. (TeKao. 17:​3, 16) E rangi n tawe te kamaunaaki anne, kaanga e riki n tii tebongina. Ngaia are a na kubanrou naake a boutokaia, moarara riki ngkai e aki toki ni kamoamoa ni kangai: “I tautaeka bwa te ueannaine, ao tiaki ngai te aine ae e a tia ni mate buuna, ao e bon aki kona n rawawata nanou.”​—TeKao. 18:​7, 8.

12. Tera ae e na aki kariaia Iehova bwa a na karaoia natannaomata, ao bukin tera?

¹² E na aki kariaia natannaomata te Atua bwa a na kamaunaia ana aomata. A kakatonga ana aomata ni kaotiota arana, ao a ongeaba n ana tua are a na otinako mai Baburon ae Kakannato. (Mwa. 15:​16, 17; TeKao. 18:4) A kakorakoraia naba ni buokiia aomata bwa a na otinako mai nanon neienne. Ngaia are a na aki ‘reke kaia [ana aomata Iehova] ni baika kamamate ake a na reke iroun’ neiei. Ma e na boni kataaki aia onimaki.

13. (a) Antai Koka? (b) Ni kaineti ma Etekiera 38:​2, 8, 9, tera ae e na kaira Koka nakon te tabo ni kaikonaki are arana Aremaketon?

¹³ Ana buaka Koka. (Wareka Etekiera 38:​2, 8, 9.) Imwini kamaunaani botaki n Aro aika kewe ni kabane, a nang tiku tii ana aomata te Atua n aron te aroka ae tei n tii ngaia imwin te angibuaka ae korakora. E na rangi n un Tatan. E na kaota unna rinanoni kamanenaan rongorongo aika kewe mairouia taimonio ke ‘rongorongo aika kamwara,’ ake a na karekea buakanakia ana toro Iehova irouia natannaomata aika ikotaki. (TeKao. 16:​13, 14) Natannaomata aika ikotaki aikai, a aranaki bwa “Koka man te aba ae Makoka.” Ngkana a waakina aia buaka natannaomata akanne, a a ikotaki n te tabo ni kaikonaki are arana Aremaketon.​—TeKao. 16:16.

14. Tera ae e nang ataia Koka?

¹⁴ E na onimakina “korakoraia aomata” Koka, ae taekan ana taanga ni buaka ae  korakora. (2Rong. 32:8) Ma ngaira ti na onimakina Iehova ae Atuara, ao ti taraa n nanobaba iai irouia natannaomata. Ma ni koauana, e aki kamaiuaki irouia atuana Baburon ae Kakannato are korakora, mairoun “te man ae tiritiri” ma ‘korona ake tengaun’! (TeKao. 17:16) Ma Koka e na iangoia bwa e na kai reke ana tokanikai. E na buakania ana aomata Iehova “n ai aron te nang ae rabunaanako te aba.” (Etek. 38:16) Ma e na waekoa n ataia Koka ae e a mwane ao e a aki kona ni birinako. E nang ataia ae e a boni buakana Iehova, n aroni Barao ngkoa ngke e roko n Taari ae Uraura.​—TeOti. 14:​1-4; Etek. 38:​3, 4, 18, 21-23.

15. N aaro raa ake e na bon tokanikai iai Kristo?

¹⁵ A na tei ibukia ana aomata te Atua, Kristo ma ana taanga ni buaka mai karawa, ao a na kamaunaia ana taanga ni buaka Koka. (TeKao. 19:​11, 14, 15) Ma tera aroni karoton te tia kairiribai nakon Iehova are Tatan, are kairiia natannaomata nakon Aremaketon n ana rongorongo ae kewe? E na boni karenakoaki ma ana taimonio iroun Iesu nakon te kinono, ao a na kainaki iai i nanon tenga te ririki.​—TeKao. 20:​1-3.

16. (a) Ti na kangaa ni kaotia bwa ti “ataa te Atua”? (b) E aera ngkai ataakin Iehova ti kona ni kakabwaiaaki iai n Aremaketon?

¹⁶ E ngae ngke ti a tibwa kaaina te onimaki ke ti a maan, ma ngkana ti na kamaiuaki n Aremaketon ti riai ni kaotia bwa ti “ataa te Atua” ao ti “ira nanon te rongorongo ae raoiroi ae taekan ara Uea ae Iesu.” (2Tet. 1:​7-9) Ti “ataa te Atua” ngkana ti atai baike e tangiri, baike e ribai, ao ana kaetieti. Ti kaotia naba bwa ti ataia ngkana ti tangiria, ti ongeaba irouna, ao ti taromauria n tii ngaia. (1Ioa. 2:​3-5; 5:3) Ngkana ti karaoi baikai, ti na ‘ataaki iroun te Atua,’ ke ti na karekea akoara irouna. (1Kor. 8:3) Ibukin anne, ti na boni kamaiuaki n Aremaketon!

17. Tera ae nanonaki n ‘irakin nanon te rongorongo ae raoiroi ae taekan ara Uea ae Iesu’?

¹⁷ “Te rongorongo ae raoiroi ae taekan  ara Uea ae Iesu” e irekereke ma koaua ni kabane ake e angareirei iai Iesu, aika mena n Ana Taeka te Atua. Ti ongeaba iai ngkana ti maiuakinna. E irekereke te ongeaba iai ma moanibwaian te Tautaeka n Uea ni maiura, maiuakinan ana kaetieti te Atua aika raraoi, ao tataekinan Ana Tautaeka n Uea te Atua. (Mat. 6:33; 24:14) E irekereke naba ma boutokaaia tarini Kristo aika kabiraki, ngkai a karaoi mwiokoaia aika kakawaki.​—Mat. 25:​31-40.

18. N te aro raa ae a na kabooa iai mwin akoaia tarin Iesu aika kabiraki?

¹⁸ N te tai ae e a kaan ao ana toro te Atua aika kabiraki a nang kabooa mwin akoaia irouia “tiibu tabemwaang.” (Ioa. 10:16) N te aro raa? Imwaini moanakin te buaka ae Aremaketon, a nang bane naake 144,000 n tia ni kautaki nako karawa bwa taamnei aika aki mamate. A na kaaina te taanga ni buaka mai karawa are e na kamauna Koka, ao a na kamanoia “te koraki ae uanao” ake ana aomata Iehova. (TeKao. 2:​26, 27; 7:​9, 10) Eng, ai kakabwaiaakira te koraki ae uanao ngkai a kona ni boutokaiia ana toro Iehova aika kabiraki ni menaia i aon te aba!

19-20. Ti na kangaa n teimatoa ni kakaonimaki n aki ongei kataakira ngkai e a kaan Aremaketon?

¹⁹ Ni kabaneani boong aika karuanikai aikai, a bati ana toro Iehova aika kaaitara ma kataaki. Ma ti kona n nanomwaaka ma te kimwareirei. (Iak. 1:​2-4) E kona n reke anne man teimatoara n tataro ma nanora ni koaua. (Ruka 21:36) Ti riai naba n iriana ara tataro n te ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua ao kananoan ara iango iai, n ikotaki ma taetae ni burabeti ibukin ara bong aikai. (TaiAre. 77:12) A kona baikai ao te katoatai naba n uataboa te mwakuri ni minita ni buokira ni kateimatoa korakoran ara onimaki ao ara kantaninga!

²⁰ Iangoa kimwareireim ngkana e a kamaunaaki Baburon ae Kakannato ao ngkana e a roko n tokina Aremaketon! Ma ae kakawaki riki, iangoa korakorani kukureim ngkana e a kaitiakaki raoi taekan aran te Atua ao riaini mwaakana n tautaeka! (Etek. 38:23) Eng, Aremaketon bon te rongorongo ae raoiroi nakoia naake a ataa te Atua, a ongeaba iroun Natina, ao a nanomwaaka ni karokoa te toki.​—Mat. 24:13.