1. E aera ngkai a bati aomata ni boong aikai aika aki onimakina te Baibara?

 A BATI aomata ni boong aikai aika aikoa ataia bwa antai ae a kona n onimakinna. A nanououa irouia aomata ake a karineia n aroia kaain te tautaeka, taan rabakau ni bwain te aonnaba ao taani bitineti, bwa a kakaraoa ae tamaroa ibukia ke aki. Irarikina, a aikoa karineia mataniwin Aaro ake a taku bwa Kristian ngaiia. Ngaia are ti aki mimi ngkai a aki onimakina te Baibara ae te boki ae a taekinna mataniwin Aaro akanne bwa a ongeaba iai.

2. N aron ae oti n Taian Areru 119:160, tera ae ti riai ni kakoauaa?

² Ngkai ngaira ana toro Iehova, ti kakoauaa ae ‘te Atua e tataekina te koaua’ ao e tangira te kabanea n tamaroa ibukira n taai nako. (TaiAre. 31:5; Ita. 48:17) Ti ataia ae ti kona n onimakina te baere ti warekia n te Baibara. Ti kakoauaa ae ‘ana taeka ni kabane [te Atua] bon te koaua.’ (Wareka Taian Areru 119:160.) Ti boraoi n iango ma are e koreia te tia rabakau n te Baibara ae kangai: “Akea ana taeka te Atua ae e kewe ke ae e na aki koro bukina. A kona ana aomata te Atua n onimakina te baere e taekinna, ibukina bwa a onimakina te Atua are e taekinna.”

3. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

³ Ti na kangaa ni buokiia tabemwaang bwa a na onimakina Ana Taeka te Atua n aron onimakinana iroura? Ti na iangoi bukina aika tenua ngkai ti kona n onimakina te Baibara. Ti na maroroakinna bwa e aki bitaki te bae taekinaki n te Baibara, a koro bukin taetae ni burabeti n te Baibara, ao iai mwaakan te Baibara ni bita maiuia aomata.

4. E aera tabeman aomata a iangoia bwa e a tia ni bitaki te Baibara?

⁴ E kamanenaia tao 40 mwaane aika kakaonimaki Iehova ae te Atua bwa a na korea te Baibara. Ma ai akea ngkai moani koroboki nikawai ma ai tii katotoia aika iroura. Aei are e a kairiia tabeman aomata bwa a na iangoia bwa te baere a warekia n te Baibara n ara bong aikai, bon titeboo ma are a koreia mwaane akekei n te moantai ke tiaki. Ko a tia n iaiangoia bwa ti na kangaa ni kakoauaa bwa e bon titeboo?

5. E kangaa aroni kaewean te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.)

⁵ Ibukini kawakinan rongorongo ake n te Baibara, e a tuangia Iehova ana aomata bwa a na korei katotona. E tua nakoia uean Iteraera bwa a na karaoi katoton te Tua are koreaki, ao e mwiokoiia tibun Rewi bwa a na reireinia aomata te Tua anne. (TuaKau. 17:18; 31:24-26; Neem. 8:7) Imwini kataenikaiaia I-Iutaia irouia kaaini Baburon, ao a moana karaoani katoton te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera aika bati, taani kaewewe aika rabakau. (Etira 7:6, kbn.) A bwaina te taratara raoi mwaane aikai ni baike a korei. Imwina riki, a manga moana tiaki tii warekan taeka ma manin naba koroboki bwa aonga ni kakoauaa raoi ae a bane ni kaeweaki bwaai ni kabane. Ma ibukin aki kororaoia aomata, a a reke kairua tabeua aika uarereke n te Baibara. Ma e ngae n anne, a bati katoton te koroboki anne ae karaoaki, ngaia are a kona ni kuneaki kairua akanne imwina riki. N te aro raa?

6. A na kangaa ni kuneaki kairua ake ni katoton te Baibara?

⁶ Iai aia aanga taan rabakau ni boong aikai ae tamaroa, ae a kona ni kunei iai kairua ake a karaoia naake a kaewea te Baibara. Iangoa te kaikonaki aei: Aongkoa a mwiokoaki mwaane aika 100 mwaitiia bwa a na kaewea katoton te koroboki teuana. Temanna mai buakoia e karaoa te kairua ae uarereke n ana kaewewe. Te anga teuana ae ti kona n nora te kairua anne ngkana ti kabotaua ana kaewewe ma ake tabemwaang. N aron naba anne, mani kabotauani koroboki nikawai n te Baibara aika bati, a a kona iai taan rabakau n atai kairua ke baika e katikui te tia kaewewe temanna.

7. A kangaa taani kaewea te Baibara aika bati n rangi n taratara raoi?

⁷ Te koraki ake a kaewei koroboki nikawai n te Baibara a kakorakoraia ni karaoia bwa e aonga n eti raoi. Iangoa te katoto ae kaota koauan aei. E karaoaki katoton te Koroboki n te Taetae n Ebera ae tabwanin raoi n 1008 ke 1009 C.E. E aranaki bwa te Leningrad Codex. Ma n taai aika tibwa nako, ao a bati koroboki nikawai n te Baibara ma mwakorokoroia ae a kuneaki aika tao 1,000 te ririki maania nakon te Leningrad Codex. E kona n iangoia temanna bwa imwini kaeweweani koroboki nikawai akanne i nanon te maan ae 1,000 te ririki, ao e na bon rangi ni kaokoro te koroboki are n te Leningrad Codex ma koroboki nikawai akanne. Ma e aki koaua anne. Ngke a kabotaui koroboki nikawai taan rabakau ma ake a tibwa kuneaki ngkai, ao a noria bwa iai teutana te kaokoro n taeka aika kabonganaaki, ma e aki bitaki te rongorongo are n te Baibara.

8. Tera kaokoron katoton te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti ma katotoni booki tabeua ake rimoa?

⁸ Kristian ake rimoa a kakairi n aia katei taani kaewea te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera. A karaua raoi ni karaoi katoton te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti aika 27, ake a kamanena n aia botaki n taromauri ao n aia mwakuri n uarongorongo. Imwini kabotauani koroboki nikawai n te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti ma booki tabeua n  taai akekei, ao e taku te tia rabakau temanna: “A bati riki [katoton te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti] ae noraki ngkai nakoni booki ake tabeua, . . . ao a tabwanin riki.” E korea aei te boki ae Anatomy of the New Testament: “E kona ni kakoauaa temanna bwa te baere ti warekia n rairai aika ni boong aikai ibukin te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti, boni kanoan raoi are a koreia taani koroboki nikawai.”

9. N aron ae taekinaki n Itaia 40:8, tera ae oti koauana ni kaineti ma ana rongorongo te Baibara?

⁹ Aia kakorakora taani kaewewe i nanon tienture, e a karekea nakoira te Baibara ae eti raoi ae ti warekia ao n ukeuke iai ngkai. b Akea te nanououa bwa bon Iehova ae taraia raoi bwa e na eti ana rongorongo nakoia aomata. (Wareka Itaia 40:8.) Ni koauana, a bae n taekinna tabeman bwa e ngae e aki bitaki ana rongorongo te Baibara, ma tiaki nanona bwa e kairaki koreana iroun te Atua. Ngaia are ti na nori ngkai bwaai ni kakoaua tabeua bwa e bon kairaki korean te Baibara iroun te Atua.

10. Aanga te katoto ibukin te taetae ni burabeti ae koro bukina ae kaota koauan 2 Betero 1:21. (Nori taamnei.)

¹⁰ A bati taetae ni burabeti n te Baibara aika a tia ni koro bukia, tabeua mai iai a koreaki tebubua tabun te ririki n nako imwaini kakoroaia. E noraki n rongorongon rimoa bwa a koro bukin taetae ni burabeti aikai. Ti aki mimi n aei, ibukina bwa ti ataia bwa Iehova boni ngaia te tia Korei taetae ni burabeti aika n te Baibara. (Wareka 2 Betero 1:21.) Iangoa te taetae ni burabeti ni kaineti ma bwakan te kaawa ae Baburon rimoa. N te kawanua n tienture B.C.E., ao e kairaki n te taamnei te burabeti ae Itaia bwa e na taetae ni burabetina niniakin te kaawa ae korakora ae Baburon. E taekina naba aran teuare e na kataenikaia ae Tairati, ao e kabwarabwaraa raoi aron niniakin te kaawa. (Ita. 44:27–45:2) E taetae ni burabetinna naba Itaia bwa e na boni mauna Baburon ao e na kitanaki. (Ita. 13:19, 20) Anne  raoi te bwai ae riki. E a bwaka Baburon iroun Miria ma Botia n 539 B.C.E., ao ai akea ngkai te kaawa ane kakannato anne—Nora te taamnei ae E a Kaman Taekina Bwakani Baburon te Baibara n am tareboon ke n am tablet ae kanoan te boki ae Ko Kona ni Kukurei n Aki Toki! reirei 03 nambwa 5.

11. Kabwarabwaraa bwa e kangaa ni kakoroaki bukin Taniera 2:41-43 ni boong aikai.

¹¹ Kakoroan taetae ni burabeti n te Baibara bon tiaki tii baika kakoroaki rimoa, ti a nori naba kakoroaia ni boong aikai. N te katoto, iangoa kakororaoan bukin ana taetae ni burabeti Taniera ni kaineti ma te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba ae Amerika ma Buritan. (Wareka Taniera 2:41-43.) E taekinaki n te taetae ni burabeti anne bwa tautaeka aika uoua aikai a na “korakora . . . n te itera teuana” n aron te biti ao a na “mamaara n te itera riki teuana” n aron te bokaboka. Ao e oti raoi koauan anne. A korakora n aron te biti Buritan ao Amerika, n aroia n tokanikai ni buaka ake uoua ae kabutaa te aonnaba ao e teimatoa ni korakora aia taanga ni buaka. Ma e mamaara korakoraia irouia aomata aika a kani kateimatoa inaomataia rinanon aia botaki taani mwakuri, waaki ibukini katokan te kairiribai ibukini kaokoron te reeti, ao waaki ni kakaaitara ibukini katean oin aia tautaeka. E taku te tia rabakau n te waaki n tautaeka: “Akea riki te tautaeka n inaomata teuana n te aonnaba ae inaomata ni boong aikai, ae a bwenaua kaaina nakon te United States.” Ao Buritan ae iteran te tautaeka ae mwaaka n te aonnaba aei, e bwenaua naba n ririki aika tibwa nako ibukina bwa aki boraoi n iango aomata i aon aaba ake a na reitaki ma ngaiia. E a kangaanga iroun te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba, ae Amerika ma Buritan ni karaoa ae riai mani kakaaitara aikai.

12. Tera ae ti kakoauaa man taetae ni burabeti ake n te Baibara?

¹² A bati taetae ni burabeti n te Baibara aika a tia ni koro bukia ao a kakorakoraa onimakinan ana berita te Atua iroura ibukin taai aika a na roko. Titeboo ara namakin ma te tia areru are tataro nakon Iehova ni kangai: “I kariariaa am kakamaiu, bwa bon au kantaninga am taeka.” (TaiAre. 119:81) Rinanon te Baibara ao e a tia Iehova n anganira “te bwai ae raoiroi nakon taai aika a na roko, ao te kantaninga.” (Ier. 29:11) E aki boto ara kantaninga n taai aika a na roko man ana kakorakora temanna, ma e boto i aon ana berita Iehova. Ti bia teimatoa ni karikirakea onimakinan Ana Taeka te Atua n arora n reiakini taetae ni burabeti ake n te Baibara.

13. Ni kaineti ma Taian Areru 119:66, 138, tera riki te bwai ni kakoaua ae ti kona n onimakina iai te Baibara?

¹³ Te bwai riki ni kakoaua teuana ae ti kona n onimakina iai te Baibara, bwa a buokaki iai aomata ngkana a maiuakin taeka n reirei ake iai. (Wareka Taian Areru 119:66, 138.) N te katoto, taanga ni mare ake a nang iangoa te buuraure, a a kukurei ngkai ibukina bwa a maiuakina ana taeka n reirei te Baibara. A kukurei natiia ni kaikawaaia irouia aia karo aika Kristian aika a tabeakinia ao n tangiriia.—IEbe. 5:22-29.

14. Taekina te katoto ae kaotia bwa maiuakinani koaua ake n te Baibara e bita maiuia aomata nakon ae raoiroi riki.

¹⁴ A tia ni karaoi bitaki ni maiuia aomata aika iowawa nakon ae raoiroi, mani maiuakinan ana reirei ni kairiri te Baibara. Iangoa buokan te mwaane ae kabureaki ae Jack c man te reirei ni kairiri are e karekea. E rangi n  iowawa ao e kinaaki bwa temanna mai buakoia kaain te karabuuti ae rangi ni kakamaaku ae na kabureaki n uaa matena. Ma n te bong teuana ao e a kaea te reirei n te Baibara. E rangi n anaaki nanona n te akoi ae noria irouia taari ake a kaira te reirei, ao e a moana naba ana reirei n te Baibara. Ngke e maiuakini koaua man te Baibara, e a moanna naba ni bitaki baike e kakaraoi ao aroarona nakon ae raoiroi riki. Tabeua te tai, e a riki bwa te tia uarongorongo ae tuai bwabetitoaki ao imwina riki e a bwabetitoaki. E ingainga nanona n uarongorongoa taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua nakoia kaain te karabuuti, ao ni buokiia aman mai buakoia n reiakina te koaua. Ai bon te aomata ae bitaki Jack ngke e a roko te tai are e nang tiringaki iai. E taku temanna mai buakoia ana rooia: “Ai tiaki Jack are I kinaa 20 te ririki n nako. Aia angareirei Ana Tia Kakoaua Iehova e buokia ni bita maiuna.” E ngae ngke e bon tiringaki Jack, ma e oti n ana katoto bwa ti kona n onimakina Ana Taeka te Atua ao iai mwaakana n bitii maiuia aomata nakon ae raoiroi riki.—Ita. 11:6-9.

15. E kangaa maiuakinani koaua n te Baibara ni kaota kaokoroia ana aomata Iehova ni boong aikai? (Nora te taamnei.)

¹⁵ A katiteuanaaki ana aomata Iehova ibukina bwa a maiuakini koaua ake n te Baibara. (Ioa. 13:35; 1Kor. 1:10) E kai noraki raura ao katiteuanaakira ibukina bwa angia aomata ni boong aikai a bwenaua ibukin te waaki tautaeka, te reeti ao te nakoa. N noran te katiteuanaaki irouia ana aomata Iehova e a anaaki iai nanon te ataeinimwaane ae Jean. E ikawairake n te aba ae Aberika. Ngke e a riki te buaka ao e a kaaina naba te taanga ni buaka, ma imwina e birinako nakon te aba teuana. Ngke e roko ikanne ao e a kaitiboo naba ma Ana Tia Kakoaua Iehova. E taku Jean: “I ataia ae kaain te Aro ae koaua a aki irekereke ma tautaeka ao a aki bwenaua kaaina. Ma a itangitangiri i marenaia.” E reitia n taku: “I a tia ni katabua maiuu bwa N na buaka ibukin abau. Ma  ngke I ataa te koaua n te Baibara, I a kairaki iai bwa N na katabua maiuu nakon Iehova.” E boni bitaki raoi maiun Jean. N oneani mwini buakanaia aomata aika kakaokoro arona ma ngaia, e a tibwaa ngkai te koaua man te Baibara nakoia ake e kaitiboo ma ngaia. E oti raoi te bwai ni kakoaua bwa ti kona n onimakina Ana Taeka te Atua, ngkai a bati aomata aika a buokaki n ana reirei ni kairiri te Baibara.

16. E aera ngkai e kakawaki iroura bwa ti na kakorakoraa onimakinan Ana Taeka te Atua?

¹⁶ Ngkai e a kakaiaki riki te waaki n te aonnaba aei, e na boni kataaki naba onimakinan te koaua iroura. A kona aomata ni kananououaa ara iango ni kaineti ma koauan ana rongorongo te Baibara ke ibukin Iehova bwa iai ae e mwiokoia ni kairaia taan taromauria ni boong aikai ke akea. Ma ngkana ti kakoauaa ae e boni koaua n taai nako Ana Taeka Iehova, ti na boni kona n tokanikai ni kaitaraai kataakin ara onimaki akanne. Ti na ‘kamatoaa nanora bwa ti na ongeaba n ana moti nako [Iehova] n taai nako n uaa tokini maiura.’ (TaiAre. 119:112) Ti na “aki maama” n tuangia tabemwaang taekan te koaua ao ni kaungaia bwa a na kaboraoa maiuia ma ngaia. (TaiAre. 119:46) Ao ti na kona n nanomwaaka “ma te taotaonakinnano ao te kimwareirei” i aani kangaanga aika karawawata, n ikotaki ma te bwainikirinaki.—IKoro. 1:11; TaiAre. 119:143, 157.

17. Tera ae ti na kauringaki iai n ara kibu ibukin te ririki?

¹⁷ Ai kakaitaura ngaira ngkai e kaota Iehova te koaua nakoira! Ti kakorakoraaki n te koaua anne, ao e anganira te kantaninga ao kaetieti aika mataata n te aonnaba ae rikirake iai te mangaongao. E katauraoa naba te kantaninga nakoira ae raoiroi riki i aan ana kairiri Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ti bia buokaki n ara kibu ibukin te ririki 2023 bwa ti na tei n nene ni kakoauaan ae Ana Taeka te Atua ni kabane a boni koaua!—TaiAre. 119:160.