1, 2. (a) E aera ngkai a rangi n ataaki taeka ake n Te Tua-Kaua 6:4? (b) E aera ngke e taekin taeka akanne Mote?

E KAMANENAAKI n tienture aika bati irouia kaain te Aro n Iutaia taeka aika onoua n te koroboki n Ebera man Te Tua-Kaua 6:4, bwa kanoan aia tataro. A tataekinna ni katoabong n te ingabong ao n te tairiki. E aranaki te tataro aei bwa te Shema, ae te moan taeka n te kibu anne. A taromauria te Atua n tii ngaia n te tataro aei I-Iutaia aika taua te Aro.

² Taeka akanne boni kanoan ana kabanea n taeka Mote nakoia tibun Iteraera ngke a ikotaki n rereuani Moaba ake a aoraoi, n te ririki 1473 B.C.E. E nang rinanon te karaanga ae Ioretan te natannaomata aei nakon iterana are teuana n abana te Aba ni Berita. (TuaKau. 6:1) E tangiriia naakai Mote ae aia tia kairiri i nanon 40 te ririki n nako, bwa a na ninikoria ngkana a kaaitarai kangaanga ake imwaia. A riai n onimakina Iehova ao ni kakaonimaki nakoina ngkai Atuaia. E boni bae ni korakora rotakia aomata akekei n ana kabanea n taeka Mote. Imwin taekinan Tuua Ake Tebwina ma kaetieti riki tabeua ake e anga Iehova nakon te  natannaomata aei, e a taekina Mote te taeka ae kaakanoa ae n Te Tua-Kaua 6:4, 5. (Warekia.)

3. Baikara titiraki aika ti na rinanoi n te kaongora aei?

³ Te koaua bwa tibun Iteraera ake a ikotaki ikanne ma Mote, a aki ataia ae Iehova ae Atuaia bon “Iehova ae tii temanna”? A bon ataia. A ataia tibun Iteraera aika kakaonimaki bwa tii temanna te Atua ao a taromauria n tii ngaia, ae Atuan aia bakatibu are Aberaam, Itaaka, ao Iakoba. Ngkana ngaia anne, e aera Mote ngke e tuangia bwa Iehova ae Atuaia bon “Iehova ae tii temanna”? Iai irekereken anne ma tangiran te Atua ma te nano ni kabane, te maiu ni kabane, ao te korakora ni kabane, n aron ae oti ni kibuna 5? Ao tera nanon taeka aika n Te Tua-Kaua 6:4, 5 ibukira ni boong aikai?

4, 5. (a) Tera nanon te taeka ae “Iehova ae tii temanna”? (b) E kangaa Iehova ni kaokoro ma atuaia natannaomata?

⁴ E Okoro. Te taeka ae “tii temanna” n te taetae n Ebera ao n taetae riki aika bati, e bati riki ae nanonaki iai nakon ae tii te ware. E kona n nanona temanna ae okoro, ae tii ngaia ao akea riki. E aki kataia Mote ni kaotii kairuan aia reirei Aaro aika kewe ni kaineti ma te atua ae temanna n teniman. Iehova bon te tia Karaoa karawa ma te aonnaba, ae te tia Tautaeka i aoni bwaai ni kabane. Bon akea riki te Atua ae koaua bwa tii ngaia, ao akea te atua temanna ae ai arona. (2Tam. 7:22) Ngaia are e kauringia tibun Iteraera Mote bwa a riai n taromauria Iehova n tii ngaia. A aki riai ni katotongia natannaomata ake i rarikia, ake a taromaurii atua aika kakaokoro. Tabeman i buakoia atua ni kewe akanne a iangoaki bwa atuani bwaai tabeua. A kakaokoro atua tabeman ma boni mairoun te atua temanna.

⁵ N te katoto, a taromauria I-Aikubita atuan taai ae Ra, atuani karawa te aine ae Nut, atuan aon te aba ae Geb, atuan te Naire ae Hapi, ao maan aika bati aika tabu. A bati i buakoia atua ni kewe aikai ake a konaaki iroun Iehova n Rekenikai Ake Tebwina. Atuaia I-Kanaan ae kakannato riki boni Baara, ae atuan te kakariki, ao atuan naba karawa, te karau, ao te angibuaka. N taabo aika bati, a onimakina Baara aomata ibukini kamanoaia. (WarIte. 25:3) A riai tibun Iteraera n uringnga ae Atuaia bon “te Atua ae koaua” ae “Iehova ae tii temanna.”​—TuaKau. 4:35, 39.

6, 7. Tera riki nanon “tii temanna,” ao e kangaa Iehova ni kaotia bwa “tii temanna”?

⁶ E Aki Bibitaki ao E Kakaonimaki ni Koaua. Te taeka ae “tii temanna” e nanona naba te boonnano ao te katiteuanaaki n te kantaninga ao te mwakuri. E aki kona ni bwenaua ana iango Iehova ae te Atua ke n aki ataa te bae e na karaoia. Ma e kakaonimaki n taai nako, e aki bibitaki, e kakaonimaki ni koaua, ao e aki kona ni kewe. E berita nakon Aberaam bwa a na abana te Aba ni Berita kanoana, ao e karaoi mwakuri aika kamimi ni kakoroa bukin te berita anne. E aki bitaki ana kantaninga Iehova iai imwin 430 te ririki.​—KBwaai 12:1, 2, 7; TeOti. 12:40, 41.

⁷ N tienture ake imwina, ngke e taekinia Iehova tibun Iteraera bwa ana tia kakoaua, e tuangia aei: “Boni ngai Teuare aki bibitaki. Akea te Atua ae karaoaki imwaiu, ao bon akea naba imwiu.” E reitia ni kangai Iehova ni katuruturua ana kantaninga ae aki bibitaki: “I teimatoa naba Ngai n aki bibitaki.” (Ita. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ai rianakora kakabwaiaaia tibun Iteraera ao ngaira naba ngkai ti riki bwa ana toro Iehova, ae te Atua ae aki bibitaki ao e kakaonimaki ni koaua ni kawaina nako!​—Maraki 3:6; Iak. 1:17.

8, 9. (a) Tera ae e tangiria Iehova mairouia taan taromauria? (b) E kangaa Iesu ni katuruturua kakawakin ana taeka Mote?

 ⁸ Eng, e kauringia aomata Mote bwa e teimatoa ao e aki bibitaki Iehova ni kaineti ma tangiraia ao tabeakinaia. Ibukin anne, a bon riai n taromauria n tii ngaia, n tangiria ma nanoia, maiuia, ao korakoraia ni kabane. A riai kaaro n reireinia natiia n taai nako bwa a aonga naba ataei n taromauria Iehova n tii ngaia.​—TuaKau. 6:6-9.

⁹ Ibukina bwa e aki bibitaki Iehova ao e teimatoa ana kantaninga, e teretere ngkanne bwa a bon aki naba bitaki ana tua aika kakawaki ibukia taan taromauria ni koaua ni boong aikai. Ngkana e na butimwaea ara taromauri, ti riai naba n taromauria n tii ngaia ao n tangiria ma nanora, ara iango, ao korakorara ni kabane. Bon anne are e taekinna Iesu Kristo nakon teuare titirakinna. (Wareka Mareko 12:28-31.) Ti na noria ngkai bwa ti na kangaa ni kaotia n ara mwakuri bwa ti ota raoi n ae “Iehova ae Atuara bon Iehova ae tii temanna.”

10, 11. (a) Tera nanon ae ti na taromauria Iehova n tii ngaia? (b) Tera aroia rooro n rikirake ake taian Ebera ake i Baburon ni kaotia ae a taromauria Iehova n tii ngaia?

¹⁰ Ngkana ti na karika Iehova bwa Atuara n tii ngaia ao akea riki, ti riai n taromauria n tii ngaia. E aki kona ni bwenaua ara taromauri nakoina ke n ibuobuokaki ma atua riki tabeman, ke ni kabarekaaki teutana n iango ke waaki riki n taromauri tabeua. Ti riai n ururingnga ae Iehova bon tiaki tii te Atua ae rietata riki nakoia atua ake tabeman ke e mwaaka riki nakoia, ma bon tii ngaia te Atua ni koaua. Bon tii Iehova ae riai n taromauriaki.​—Wareka Te Kaotioti 4:11.

¹¹ N te boki ae Taniera ao ti wareka iai taekaia rooro n rikirake ake taian Ebera, ake Taniera, Aanania, Mitiaera, ao Ataria. A kaotia naakai bwa a taromauria Iehova n tii ngaia tiaki tii man aroia n rawa ni kang amwarake aika aki itiaki, ma man aroia naba n rawa ni bobaraaki nakon ana boua ae te koora Nebukaneta. E teretere raoi baika moanibwai irouia, bon akea te bwai teuana ae e na urua aia taromauri.​—Tan. 2:1–3:30.

12. Ngkana ti na taromauria Iehova n tii ngaia, tera ae ti riai ni kawakinira mai iai?

¹² E riai ni moanibwai Iehova ni maiura, ngaia are ngkana ti na taromauria n tii ngaia, ti riai n taratara raoi bwa akea te bwai teuana ae e na katabetabeira ke n tukira man taromauriana. Tao baikara baikanne? E katereterea Iehova n Tuua Ake Tebwina bwa a riai ana aomata n aki karekea atuaia riki temanna i rarikina, ao a aki riai n taromaurii aeka ni bouannanti nako. (TuaKau. 5:6-10) Ni boong aikai, a kona ni bati aekakin taromauriani bouannanti, ae tabeua mai buakoia a aki rangi n otara. Ma a aki bitaki ana tua Iehova, e bon teimatoa n riki bwa “Iehova ae tii temanna.” Ti na noria bwa tera nanon aei ibukira.

13. Tera ae ti kona n tangiria riki nakon Iehova?

¹³ N I-Korote 3:5 (warekia), ti nora iai te reirei ni kairiri ae matoatoa nakoia Kristian ni kaineti ma te bae kona n urua aia taromauri nakon Iehova n tii ngaia. Noria bwa e kairekerekeaki te nanonrang ma taromauriani bouannanti. E riki anne ibukina bwa te baere e tangiria te aomata n aron te mwane ke te maiu ni kaubwai, e kona n rangi n taua aroni maiuna kaanga te atua ae mwaaka. Ma ngkana ti taraa te kibu ae bwanin, ti kona n noria bwa aroaro aika bure ake a taekinaki, a boni bane n irekereke n aanga tabeua ma te nanonrang ao taromauriani bouannanti. Bwaruani baikanne, e kona ni kai taonaanako tangiran te Atua iroura. Ti na kariaia teuana mai buakoni baikanne bwa e na taua  arora n te aro ae ti nang karika Iehova bwa ai tiaki “Iehova ae tii temanna”? Ti na bon aki.

14. Tera te kauring are e anga te abotoro Ioane?

¹⁴ E taekina naba te bae kakawaki ae aron anne te abotoro Ioane ngke e anga te kauring bwa ane e tangira waakin te aonnaba ae “ana kaibwabwaru te rabwata ma baika a tangiri maata ma te kainikatonga ni kaubwain te maiu aei,” ao “e aki mena tangiran te Tama i nanona.” (1Ioa. 2:15, 16) Nanon aei bwa ti riai ni katoatai n tuoi nanora n noria bwa e a reketaati ke e aki n ana waaki te aonnaba ni kaineti ma te kaakibotu, raoraora, ao tein oneara ma aroni katamaroaara. Ke tangiran aia waaki kaain te aonnaba e kona n irekereke ma te kakorakora ni karekei “baika kakannato” n aron uaiakinan te reirei ae rietata. (Ier. 45:4, 5) Ti a rangi ni kaan ma te waaki ae boou i aon te aba are beritanaki. Ngaia are ai kakawakira ururingan ana taeka Mote aika kaakanoa aikai! Ngkana ti ota raoi ao ni kakoauaa ae “Iehova ae Atuara bon Iehova ae tii temanna,” ti na kabanea ara konaa n taromauria n tii ngaia, ni beku irouna n aron are e kukurei iai.​—Ebera 12:28, 29.

15. E aera Bauro ngke e kauringia Kristian ae te Atua bon “Iehova ae tii temanna”?

¹⁵ Te taeka ae “Iehova ae tii temanna” e buokira n ataia ae e tangiriia ana toro Iehova bwa a na katiteuanaaki ao ni boonnano n aia kantaninga. E kaainaki te ekaretia ni Kristian n te moan tienture irouia I-Iutaia, I-Kuriiti, I-Rom, ao aomata man aaba riki aika kakaokoro. A kakaokoro aia Aro, aia katei, ao baike a tatangiri. Ibukin anne, e kangaanga irouia tabeman butimwaean te waaki n taromauri ae boou ke kaakan aroaroia ake rimoa. E nora riaini kauringaaia te abotoro Bauro bwa tii temanna Atuaia  Kristian ae Iehova.​—Wareka 1 I-Korinto 8:5, 6.

16, 17. (a) Tera te taetae ni burabeti ae e a tabe ni kakoroaki bukina n ara bong aikai, ao tera mwina? (b) Tera ae kona ni kamemeerea katiteuanaakira?

¹⁶ Tera aron te ekaretia ni Kristian ni boong aikai? E a kaman taekinna te burabeti ae Itaia bwa “ni kabaneani boong” ao a na ikotaki natannaomata ni kabane nakon ana tabo ae karietaaki Iehova, ae nnen te taromauri ae koaua. Ao a na kangai: “E na reireinira [Iehova] taekani kawaina nako, ao ti na nakonako ni kawaina nako.” (Ita. 2:2, 3) Ai kukureira ngaira n noran ae e a tabe ni kakoroaki bukin te taetae ni burabeti aei! Ibukin anne, a bati ekaretia aika karaoiroa Iehova aika e kakaokoro te reeti iai, te katei, ao te taetae. Ibukin te kakaokoro aei, a kona n reke kangaanga tabeua aika ti riai n iaiangoi raoi.

¹⁷ N te katoto, tera am namakin ibukia raom n te onimaki aika rangi ni kaokoro aia katei ma ngkoe? E kaokoro aia taetae, tein oneaia, aroaroia, ao ko aki taneiai ni kanaia. Ko teiararoa mairouia ao ko iraorao riki ma naake titeboo rikiam ma ngaiia? Ke tera arom ngkana naake a mwiokoaki bwa mataniwi n am ekaretia, n am aono, ke n te aobiti n tararua, a ataei riki nakoim ke e kaokoro aia katei ao aia reeti ma ngkoe? Ko kariaia baikanne bwa a na kamemeerea te boonnano ao te katiteuanaaki n te kantaninga, ae bon riai n reke i buakoia ana aomata Iehova?

18, 19. (a) Tera te reirei ni kariri ae kaotaki n I-Ebeto 4:1-3? (b) Tera ae ti kona ni karaoia ni buoka teimatoan te katiteuanaaki n te ekaretia?

¹⁸ Tera ae kona ni buokira n totokoi kangaanga akanne? E anga te reirei ni kairiri ae manena Bauro nakoia Kristian ake i Ebeto, ae te kaawa ae kaubwai ao a kakaokoro kaaina. (Wareka I-Ebeto 4:1-3.) Noria bwa e taekini moa Bauro aroaro n aron te nanorinano, te nimamannei, te taotaonakinnano, ao te tangira. A kona ni kabotauaki baikai ma boua aika kautokoan te auti. Ma a aki tii kainnanoaki boua aika matoatoa, e riai naba ni kakaraoaki te onobwai nakon te auti bwa e aonga n aki kai uruaki. E butiia Kristian aika I-Ebeto Bauro bwa a na ingainga ni “maiuakina te aro ni katiteuanaaki rinanon te taamnei.”

¹⁹ Ti riai ngaira n tatabemanira nako ni butimwaea tabera ae buokani kateimatoaan te katiteuanaaki n te ekaretia. Tera ae ti kona ni karaoia? Te moan, karikirakei ao kaotiotii aroaro ake e taekini Bauro ake te nanorinano, te nimamannei, te taotaonakinnano, ao te tangira. Imwina, kakorakorako ni karikirakea “te bwai ni kabaebae are te raoi.” Ti riai ni kanakoraoi baike a kona ni karekea te iraraure. Ni karaoan aei, ti a buoka iai kateimatoaan te rau ao te katiteuanaaki aika baika rangi ni kakawaki.

20. Ti na kangaa ni kaotia bwa ti ota n ae “Iehova ae Atuara bon Iehova ae tii temanna”?

²⁰ “Iehova ae Atuara bon Iehova ae tii temanna.” Ai kaakanoara te taeka anne! Te kauring anne e kakorakoraia tibun Iteraera ni kaaitarai kangaanga ake a boo ma ngaai ngke a rin n te Aba ni Berita ao n abanna. Iaiangoan taeka akanne iroura a na kakorakoraira ni kaitaraa te rawawata ae korakora ae imwaira ao nakon te Bwaretaiti. Ti bia teimatoa n taromauria Iehova n tii ngaia n arora n tangiria ao n toro irouna ma maiura ni kabane, ao ni kakorakoraira ni kateimatoa te katiteuanaaki n te itaritari ni Kristian. Ngkana ti kakaraoa anne, ti na aki nanououa ni kariariaa koroni bukin ana taeka Iesu ibukia naake e na motiki taekaia bwa tiibu, ngke e kangai: “Nakomai ngkami aika kam kakabwaiaaki iroun Tamau, kam na karekea tibwangami n te Tautaeka n Uea ae katauraoaki ibukimi mani moan rikin te botannaomata.”​—Mat. 25:34.