A ARANAKI booki akanne bwa nei wirara. Ngke e a reke au tai n neneri, I a nori iai taamnei aika kantara ake a titiku n au iango. Ibukin anne, mangke I uarereke e a rikirake bwaruan te atatai man te Baibara n aron ake a kaotaki ni booki akanne.

Ngke e a otabwaniniaki Inria n tain te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba, a a riki bitaki aika buakaka ni maiuu. A maenako moa au karo ao imwina a buuraure. I aki kona n ota bwa e aera ngkai a maenako aomata aika I tangiriia aikai. I namakinna bwa I rangi n rawawata ngkai I a kitanaki. Bon tii ngai natiia ao e taraa n ae I aki kona ni karekea te kabebetenano ao te boutoka ae I kainnanoia.

I maeka ma tinau i Karachi, ae kautun te aono teuana ae bubura. N te bong teuana, e roko ni mwengara Fred Hardaker, ae te taokita ae e a kara ae Ana Tia Kakoaua Iehova. Titeboo ana Aro ma te mitinare are e angania au utu booki akekei. E tuanga tinau ngkana e kan reirei n te Baibara. E rawa tinau ma e tuangnga bwa N na bae ni kan ongora. I moana au  reirei n te Baibara ma Brother Hardaker n te wiki are imwina.

Tabeua te wiki imwina, I a moanna n iririi bobotaki ni Kristian n ana kiriniki Brother Hardaker. Tao 12 taani Kakoaua aika kara ake a bobotaki ikanne n taromauri. A kabebetea nanou ao a tabeakinai n aron oin natiia. I aki toki n ururinga aroia n tekateka i rarikiu, a bwatiku rikaaki nakoiu, ao a kakaraki ma ngai n aroia raao ni koaua, ae te bwai ae I rangi ni kainnanoia n te tai anne.

E aki maan imwina, e a kaoai Brother Hardaker bwa N na raonna n te mwakuri ni minita. E reireinai aroni katangan te kuramwaboon ae uouotaki bwa ti aonga ni katangi kabwarabwara aika uarereke man te Baibara. Tabeua kabwarabwara a un iai kaain te auti bwa a aki kan ongora iai. Ma I rangi n unga n uarongorongo nakoia aomata. E kororake ingaingau ibukin ana koaua te Baibara ao I kan tibwaia nako.

Ngke e a roko ana taanga ni buaka Tiaban i Inria, e a karawawataia riki Ana Tia Kakoaua Iehova te tautaeka ni Buritan. N tokina, I a rotaki iai n Turai 1943. I a kabaneaki man te reirei iroun te mataniwi n te reirei ae te tia kairiri n te Aro ae te Anglican ibukin aroarou aika aongkoa a aki raraoi. E tuanga tinau bwa I katea te katoto ae buakaka nakoia ataein te reirei ake tabeman ngkai I bobotaki ma Ana Tia Kakoaua Iehova. E rangi n un tinau ao e tukai bwa N na aki bobotaki ma taani Kakoaua. Imwina e a katokaai n te kaibuke nakon tamau i Peshawar, ae te kaawa ae tao 850 te maire (1,370 te kiromita) raroana nako meang. E a bua au iraorao ma Iehova ngkai ai akea te amwarake n taamnei ae I karerekea ao I a aki bobotaki ma taari.

N 1947, I a oki nako Karachi ni kakaaea au mwakuri. N tikuu ikanne, I nakon ana kiriniki Dr. Hardaker. E kamaurai ao n inga ma ngai.

“Tera am kangaanga ngkai?” e titirakinai bwa n ana iango, I roko bwa N na bwainnaoraki.

I taku: “Taokita, akea aorakiu, ma e a mamaara au onimaki. I kainnanoa te reirei n te Baibara.”

E taku: “N ningai ae ko kani moanna iai?”

I taku: “Ngkai, ngkana e angaraoi.”

Ti a bon reirei naba n te tairiki anne. I namakina kabebeteau ngkai I a manga bobotaki ma taani Kakoaua. E kakorakoraa tinau n tukai bwa N na aki bobotaki ma taani Kakoaua, ma n te tai aei I a motikia bwa N nangi beku ibukin Iehova. N Aokati 31, 1947, I a katabua maiuu nakon Iehova ao ni bwabetitoaki n te ran. E aki maan imwina ngke ai 17 au ririki, I a beku bwa te bwaiania ae katoatai.

Te tabo are I mwiokoaki bwa N na moana au bwaiania iai bon Quetta, ae aia tabo ngkoa ana taanga ni buaka Buritan. N 1947, e a bwenaua te aba anne nakon Inria ao Pakistan. * Ibukin te bwai ae riki aei, e a kauekea butanakon te iowawa irouia Aaro i buakoia aomata, ao e a karekea mwaingia aomata ae te kabanea ni korakora. Tao 14 te mirion taani birinako mai abaia ake a kakioakinako. A nako Pakistan Mutirim ake i Inria, ao kaain te Aro n Hindu ao te Sikh ake i Pakistan a mwaing nako Inria. N tain te mangaongao aei, I a tokara te turein ae onrake mai Karachi nako Quetta ao n tautaua bitina are mai tinaniku.

I kaitiboo i Quetta ma George Singh ae te bwaiania ae okoro ae uabwi tabun ana ririki. E anganai teuaei ana bwatika ae mane are I a kona ni bwatika iai (ke ni kokokia) ni kabutaa te aono ae tabukibuki aei. N angiin te tai, I uarongorongo n tii ngai. I nanon onoua te namwakaina, a a reke au reirei n te Baibara aika 17, ao tabeman i buakoia a riki bwa kaain te koaua. Temanna i buakoia bon te mataniwi n te taanga ni buaka ngkoa ae Sadiq Masih, are e buokai ma George n rairi booki tabeua aika aanaki man te Baibara nakon te taetae ae te Urdu ae kamanenaaki i Pakistan. Imwin tabeua te tai, e a riki Sadiq bwa te tia tataekina te rongorongo ae raoiroi ae ingainga nanona.

Imwina riki, I a oki nako Karachi ao ni beku iai ma Henry Finch ao Harry Forrest, ake mitinare aika tibwa roko man te Kuura ni Kireata. Ai kakawakira kataneiaakiu n te mwakuri ni minita are I karekea mairouia! N te taina ao I ira Brother Finch ni mwanangana n uarongorongo i Pakistan meang. Ti kaitiboo ma kaain te kaawa aika nanorinano ake a kamanena te taetae ae te Urdu, ake a mena i rarikini maunga aika rietata. A boni bwarua te koaua man te  Baibara naakai. Uoua te ririki imwina, I a kaea te Kuura ni Kireata, ao I oki nako Pakistan bwa te mataniwi n te aono ae uarereke n tabetai. I maeka ma teniman riki mitinare aika mwaane n te auti ni mitinare i Lahore.

E kananokawaki bwa n 1954, ao iai te aki nakoraoi i marenaia mitinare ake i Lahore, ike e a manga karaoi ana babaire te aobiti n tararua ibukini bitakini mwioko. Ibukina bwa I aki bwaina te iangoraoi ngke I tei n te itera teuana n te kauntaeka, I a anganaki te reirei ni kairiri ae matoatoa. E bwara nanou ao I un ibukina bwa I iangoai ae I a aki tau. I a oki nako Karachi ao imwina London i Engiran bwa I aonga ni manga moana au mwakuri ae raoiroi iai.

A bati kaain te Betaera n au ekaretia i London. E tatangira ni kataneiaai Pryce Hughes ae te tia tei ibukin te aobiti n tararua. N te bong teuana, e karakinna bwa n te taina, e a tia naba n anganaki te reirei ni kairiri ae matoatoa mairoun Joseph F. Rutherford, are tararuaa te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba. Ngke e kataia Brother Hughes ni kabwarabwaraa ana itera, e a boni boaia naba Brother Rutherford. E kamimi irou noran Brother Hughes ni wingare ngke e uringa arona aei. E taekinna bwa e bon un n te moantai n te bwai ane riki anne. Ma imwina riki, e a ataia ae e bon riai n anganaki te reirei ni kairiri ae matoatoa bwa boni kaotan ana tangira Iehova. (Ebera 12:6) E ringaki nanou n ana taeka ao I buokaki iai ni manga waakina au beku ma te kimwareirei.

Tao n te tai anne, e mwaing tinau nako London ao e a butimwaea te reirei n te Baibara iroun John E. Barr, are e a riki imwina bwa kaain te Rabwata n Tautaeka. E teimatoa n rikirake n ana onimaki ao e bwabetitoaki n 1957. Imwina I a ataia ae e bon reirei naba tamau ma Ana Tia Kakoaua Iehova imwaini matena.

N 1958, I a mare ma Lene ae te tari te aine mai Denmark ae maeka i London. N te ririki are imwina, ti kakabwaiaaki bwa e a reke natira te aine ae Jane, ae ara karimoa i buakoia natira aika niman. A reke naba mwiokoau n te ekaretia ae Fulham. Ma imwin tabeua te tai, e a reke aorakin Lene are ti a riai ni mwaing iai nakon te tabo ae kabuebue riki. Ngaia are n 1967, ti a mwaing nako Adelaide i Aotiteria.

Iai n ara ekaretia i Adelaide Kristian aika kabiraki aika kara aika 12. A ingainga ni kaira te mwakuri n uarongorongo. Ti boni waekoa ni manga waakina ara beku ibukin Iehova.

N 1979, ti a manga butimwaea natira ae ara kaniman, ae Daniel. E reke irouna te aoraki ae te Down  syndrome * ao e kantaningaaki bwa e na aki maan maiuna. I teimatoa naba ngkai n aki kona ni kabwarabwaraa te rawawata are ti taonaki iai. Ti kabanei korakorara n tabeakina kainnanona, ao natira naba ake aman. N tabetai, e a buruu kunin Daniel ibukin aki taun te oxygen are e riki ibukini bwangabwanga aika uoua ni buroona, ao ti riai ni waekoa n nikiria n te onnaoraki. E ngae ngke e kakaiaki aorakina, ma e rangi ni wanawana ao e kakateke. E rangi n tangira naba Iehova. Ngkana ti tataro n ara utu imwain te amwarake, e botii baina, e katoutoua atuna, ao e kangai “Amen!” E a tibwa kona ngkanne n amwarake imwina.

Ngke ai aua ana ririki Daniel, e a reke irouna te aeka ni kaentia n te raraa ae te leukemia. Ti a rangi n nanokawaki ao n aki konamaki ngai ma Lene. I a aki ataa te bwai ae N na karaoia. Ma n te bong teuana ngke ti a rangi n rawawata, e a roko naba n ara auti ara mataniwi n te aono ae uarereke ae Neville Bromwich. N te tairiki anne, e bon tang, ao e rabwatira. Ti boni bane n tang. Ti rangi ni kabebeteaki n ana taeka ni karaunano. E kitanira tao n te aoa teuana n te karangaina. E aki maan imwin anne ao e a motirawa Daniel. Bon te bwai ae te kabanea ni karawawata iroura buana mai buakora. Ma ti nanomwaaka i buakon rawawatara, bwa ti kakoauaa raoi ae akea te bwai teuana, n ikotaki naba ma te mate ae kona ni karaurea Daniel ma tangirana iroun Iehova. (IRom 8:38, 39) Ti rangi n ingainga ni kani kaitiboo ma ngaia ngkana e a kautaki nakon ana aonnaba ae boou te Atua!—Ioa. 5:28, 29.

Ni boong aikai, I a tia ni boo uoua te tai ao I a marurung ao I bon teimatoa naba ni beku bwa te unimwaane n te ekaretia. I a kona n nanoangaiia aomata imwini baike I a tia n rinanoi, moarara riki naake a kabokorakora ma te kangaanga. I kataia n aki kabuakakaia. Ma I titirakinai ni kangai: ‘Tera aron rotakin aia namakin ao aia iango ni baika riki ni maiuia? N na kangaa ni kaotia nakoia bwa I tabeakinia? N na kangaa ni kaungaia bwa a na karaoa ae boraoi ma nanon Iehova?’ I rangi n tangira te mwakuri n te ekaretia ae kawaraia taari ibukini kaungaakia! Ni koauana, ngkana I kabebeteia ao ni karau nanoia tabemwaang, I namakinna bwa I boni kabebeteaki naba.

I namakina naba are iroun te tia areru are kangai: “Ngkana a taonainako iango n raraoma, ao ko [Iehova] kabebeteai ma ni karaua nanou.” (TaiAre. 94:19) E a tia ni boutokaai n au kangaanga n au utu, te kakaaitara mairouia Aaro, baike I kabwaka iai, ao rawawatau. Ni koauana, e a tia n riki Iehova bwa Tamau ni koaua!