1, 2. (a) Tera are e bubutii Iesu n ana kabanea n tataro ma ana abotoro? (b) E aera ngke e bae n tabeaianga Iesu ibukin te katiteuanaaki?

N ANA kabanea ni katairiki Iesu ma ana abotoro ao e tabeaianga ibukin te katiteuanaaki. Ngke e tataro ma ngaiia, e mwanewea ae e tangiriia taan rimwina bwa a na bane n riki n teuana, n arona ma Tamana ni katiteuanaaki. (Wareka Ioane 17:20, 21.) E na riki katiteuanaakia bwa te bwai ni kakoaua ae anainano ao ni kakoauaaki raoi iai bwa Iehova e kanakoa Iesu nako aon te aba ibukini karaoan nanon te Atua. A na kinaaki taan rimwin Iesu ni koaua n aia itangitangiri ae boutokaa katiteuanaakia.—Ioa. 13:34, 35.

² E bon riai katuruturuan te katiteuanaaki iroun Iesu ibukina bwa e nora te iraraure ke te aki boonnano i marenaia abotoro n aron ae riki n aia tai n amwarake anne. N aron are riki mai imwaina, e a rio naba te kauntaeka bwa “antai te kabanea ni kakannato i buakoia.” (Ruka 22:24-27; Mareko 9:33, 34) N te taina, a bubutii Iakobo ao Ioane bwa e na angania Iesu nneia aika rietata i rarikina n ana Tautaeka n Uea.—Mareko 10:35-40.

3. Tera ae kona n tuka te katiteuanaaki i buakoia taan rimwini Kristo, ao baikara titiraki aika ti na rinanoi?

 ³ Ma e ngae n anne, tiaki tii tangiran te kakannato ae tuka katiteuanaakia taan rimwini Kristo. A iraraure naba aomata n ana tai Iesu ibukin te un ao te kairiribai. A riai taan rimwin Iesu n tokanikai i aon namakin akanne. N te kaongora aei, ti na rinanoi titiraki aikai: Tera ae e karaoia Iesu ni kaineti ma te kairiribai? E kangaa ni buokiia taan rimwina bwa a na reiakina aroia n aki inanonano ao ni katiteuanaaki raoi? Ao ti na kangaa ni buokaki n teimatoa ni katiteuanaaki n ana angareirei?

4. Taekini katoto ni kaineti ma te kairiribai are e rinanona Iesu.

⁴ E bon aitara naba Iesu ma te kairiribai. Ngke e tuanga Natanaera Biribo bwa e a reke irouna te Mesia, ao e taku Natanaera: “E kona n nako te bae raoiroi mai Natareta?” (Ioa. 1:46) N taraana, e ataa te taetae ni burabeti ni Mika 5:2 Natanaera ao e iangoa Natareta bwa e rangi ni mangori ao e aki riai n riki bwa ana kaawa te Mesia. N aron naba anne, a riribaa Iesu I-Iutaia aika kaubwai ibukina bwa te I-Kariraia. (Ioa. 7:52) A bati I-Iutaia aika a iangoiia kaaini Kariraia bwa a mangori. Tabeman a kakanikoa Iesu n aranna bwa te I-Tamaria. (Ioa. 8:48) Bon te natannaomata ae kaokoro kaain Tamaria ao e kaokoro naba aia Aro ma I-Iutaia. A aki bati ni karineaki I-Tamaria irouia I-Iutaia ao I-Kariraia, ao a rarawa n reitaki ma ngaiia.—Ioa. 4:9.

5. Tera te kairiribai are a kaaitara ma ngaia taan rimwin Iesu?

⁵ E korakora naba aia aki karinerine mataniwi n te Aro n I-Iutaia nakoia taan rimwin Iesu. A taekinia naba naakai Baritaio bwa ‘te koraki aika maraia.’ (Ioa. 7:47-49) Eng, a iangoa ane e aki reirei n aia kuura rabi ke ane e aki kakairi n aia katei bwa akea bongana ao e aki kakannato. (Mwa. 4:13, kbn.) A kaaitara ma te kairiribai Iesu ma taan rimwina ibukina bwa aomata n te tai anne a kamoamoa ibukin aia Aro, nakoaia, ao aia reeti. A rotaki naba n te kairiribai taan rimwini Kristo. Ngkana a na katiteuanaaki, a riai ni bitii aroia n iango.

6. Taekini katoto aika kaota aron rotakira n te kairiribai.

⁶ Ni boong aikai, e a taabangaki te kairiribai n te aonnaba. Ti kona naba n riribaaki, ke ti kona n riribaiia tabemwaang. E taku te tari te aine ae bwaiania ngkai i Aotiteria: “E rikirake riribaakia aomata aika mainaina ngke I kaatuua iangoan te ribuaka rimoa ao ngkai, nakoia aomata aika taian Aboriginal. E kakorakoraaki naba au kairiribai aei ni bwainikirinau.” E kabwarabwaraa ana kairiribai ngkoa ibukin te taetae te tari te mwaane mai Kanata ni kangai: “N au iango, a raka riki aroia aomata aika kamanena te taetae ni Buranti. Ao e a rikirake irou ribaakia aomata aika kamanena te taetae n Ingiriti.”

7. Tera ae e karaoia Iesu ni kaineti ma te kairiribai?

⁷ E a rangi ni korakora te kairiribai ao ni kangaanga kanakoana n ara tai aikai n aron naba are n ana bong Iesu. Tera are e karaoia Iesu ni kaineti ma anne? Te moan, e rarawa ni kairiribai. E bon aki inanonano. E uarongorongo nakoia aika kaubwai ao aika maiu ni kainnano, nakoia Baritaio ao I-Tamaria, n ikotaki naba ma taan rikoa te taekiti ao taani bure. Te kauoua, rinanon ana angareirei ao ana katoto, e kaotia Iesu nakoia taan rimwina bwa a riai n tokanikai i aon riribaakia aomata ke te inanonano.

8. Tera te boto n reirei ae kakawaki ae aani katiteuanaakia Kristian? Kabwarabwaraa.

⁸ E reireinia taan rimwina Iesu te boto n reirei ae kakawaki ae aani katiteuanaakira.  E taku: “Taari ngkami ni kabane.” (Wareka Mataio 23:8, 9.) N te itera teuana, “taari” ngaira ni kabane bwa ti bane n riki mairoun Atam. (Mwa. 17:26) Ma tiaki tii anne. E kabwarabwaraa Iesu bwa bon taari taan rimwina ibukina ngkai a kakoauaa Iehova bwa Tamaia are i karawa. (Mat. 12:50) Ao ibukina naba bwa a a riki bwa kaain ana utu te Atua ao a katiteuanaaki n te tangira ao n te onimaki. Ngaia are a aki toki abotoro n arania taan rimwini Kristo n aia reta bwa “taari.”—IRom 1:13; 1Bet. 2:17; 1Ioa. 3:13.

9, 10. (a) E aera bwa a aki riai I-Iutaia ni kamoamoaa aia reeti? (b) E kangaa Iesu n anga te reirei ibukini kataenikaian te kairiribai n te reeti? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁹ Ngke e tia Iesu ni kamataataa ae ti riai n iaiangoira i marenara bwa taari ngaira, e a manga katuruturua riaini bwainakin te nanorinano. (Wareka Mataio 23:11, 12.) N aron ae ti a tia n ataia, e karekea te iraraure i marenaia abotoro te kamoamoa ae aki riai. E kona naba ni karika te kangaanga te kamoamoa ibukin te reeti. A bati I-Iutaia ake a kakoauaa bwa a raoiroi riki nakoia ake tabemwaang ibukina bwa kanoan Aberaam ngaiia. Ma e tuangia ni kangai Ioane te tia Bwabetito: “E kona te Atua ni karikiia natin Aberaam man atibu aikai.”—Ruka 3:8.

¹⁰ E kabuakakaa Iesu kamoamoaan te reeti teuana. E kamanena ana tai ae reke ni karaoa anne ngke e titirakinaki iroun te tarukaio temanna ni kangai: “Antai raou ae I riai n tangiria?” Ni kaekaana iroun Iesu e taekina te kaikonaki ae taekan te I-Tamaria ae akoa te tia mwananga ae te I-Iutaia are e oreaki irouia taani kamwarua. E aki tabeakinaki te mwaane ae kananoanga aei irouia I-Iutaia ake a rirarikina, ma e nanoangaia te I-Tamaria. E motika ana karaki Iesu n tuanga te tarukaio anne bwa e na katotonga te I-Tamaria. (Ruka 10:25-37) E kaotia Iesu bwa e kona te I-Tamaria n reireinia I-Iutaia aroia n tangiriia raoia n aomata ni kabane.

11. E aera ngkai a aki riai n inanonano taan rimwini Kristo nakoia ianena, ao e kangaa Iesu ni buokiia bwa a na ota n anne?

¹¹ Ibukini kakororaoani mwiokoaia taan rimwin Iesu, a riai n tokanikai i aon te kamoamoa ao te kairiribai n te reeti. Imwain rieraken Iesu nako karawa, e mwiokoiia bwa a na uarongorongo “i Iutaia ni kabanea, ao i Tamaria ao nakon taabo ake taiani kabanea n raroa n te aonnaba.” (Mwa. 1:8) E a kamani katauraoiia ibukin te mwioko ae moan te abwabwaki aei ngke e kairi aia iango bwa a na nori raoiroia ianena. E kamoamoaa te mataniwi n tautia ae te ianena ibukin ana onimaki ae rianako. (Mat. 8:5-10) N ana kaawa Iesu ae Natareta, e taekina aron Iehova n akoiia ianena n aron te aine ae e a tia ni mate buuna mai Tarebata ae kaawani Boinike, ao te rebera ae te I-Turia ae Naaman. (Ruka 4:25-27) Ao e aki tii uarongorongo Iesu nakon ainen Tamaria ma e tiku uabong i Tamaria ibukina bwa a kan ongora aomata n ana rongorongo.—Ioa. 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Tera aroia abotoro ngke e angareirei Iesu nakon ainen Tamaria? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera ae oti iai bwa a aki ota raoi Iakobo ao Ioane n te bwai are e reireinia Iesu?

¹² E aki bebete irouia abotoro bwa a na tokanikai i aon te kairiribai. A mimi ngke a nora Iesu n reireina ainen Tamaria. (Ioa. 4:9, 27) Bukin tera? Ibukina bwa a aki kona n taetae mataniwi n Aaro ma te aine i mataia aomata, ao ai moarara riki ngkana te aine ae te I-Tamaria ae iai taekana ae buakaka. A kaumaka Iesu ana abotoro bwa e na amwarake. Ma e oti n ana kaeka nakoia bwa e rangi ni kukurei ni maroroakini bwaai n taamnei nakon neiei, ngaia are e a aki baki. Te uarongorongo naba nakon ainen Tamaria  bon te bwai ae e tangiria Tamana, ao titeboo kakawakina irouna ma te amwarake.—Ioa. 4:31-34.

¹³ A aki ota raoi n te reirei aei Iakobo ao Ioane. Ni mwanangan Iesu ma taan rimwina rinanon Tamaria, ao a kakaaea te tabo ae a na matu iai n te tairiki. A rawa I-Tamaria n anga te tabo teuana, ngaia are a a un Iakobo ao Ioane ao a a iangoia bwa a na kabwakaa te ai mai karawa ni kabueka te kaawa aei ni kabane. E boaiia Iesu ibukin anne. (Ruka 9:51-56) A na bae n aki un Iakobo ao Ioane ngke arona bwa e riki aei n aia tabo ae Kariraia. E taraa n ae e ueke unia man te kairiribai n te reeti. Rimwi riki ngke e uarongorongo Ioane nakoia I-Tamaria ao e rangi ni kukurei bwa a bati aika ongora, ma e bae ni maamaa n arona ngkoa ngke e a waekoa naba n un.—Mwa. 8:14, 25.

14. E kangaa ni kanakoraoaki te kairiribai are tao e irekereke ma te taetae?

¹⁴ E aki maan imwini Bentekota 33 C.E., ao e a riki te kangaanga ibukin te kairiribai n te reeti. Ngke e tibwatibwaaki te amwarake nakoia aine aika a a tia ni mate buuia ake a maiu ni kainnano ao a aki reke tibwaia aine ake a kamanena te taetae ni Kuriiti. (Mwa. 6:1) Tao e riki aei ibukin te kairiribai n te taetae. A waekoa ni kanakoraoa te kangaanga abotoro bwa a rineiia mwaane aika raoiroi taekaia bwa a na tibwatibwaa te amwarake. Iai araia ni Kuriiti mwaane aika rineaki aikai, ao e taraa n ae e karaoaki aei bwa a aonga ni kukurei riki aine ake a a tia ni mate buuia ake a un.

15. E kangaa Betero n reiakina arona ni kaotiota te aki inanonano nakoia aomata nako? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

¹⁵ N 36 C.E., e a butanako riki nakoia natannaomata nako te mwakuri ni karekeia taan rimwini Kristo. Imwain anne, e taneiai te abotoro Betero ni bobotaki ma tii I-Iutaia. Ngke e a tia te Atua ni kamataataa bwa a riai n aki inanonano Kristian, e a uarongorongo Betero nakoni Korenerio ae te tautia n Rom. (Wareka Mwakuri 10:28, 34, 35.) Imwin anne, e a kukurei Betero n amwamwarake ao ni bobotaki ma taan onimaki aika Tientaire. Ma n ririki ake imwina, e a aikoa manga bobotaki Betero ma Kristian aika tiaki I-Iutaia n te kaawa ae Antioka. (IKar. 2:11-14) Ibukin anne, e a kaetaki Betero irouni Bauro ao e kukurei ni kaetakina. Ngke e korea ana moan reta Betero nakoia I-Iutaia ao Kristian aika Tientaire i Asia Minor, e taekina kakawakin tangiraia taari nako i nanon te onimaki.—1Bet. 1:1; 2:17.

16. Tera aroaroia Kristian rimoa ae rangi n ataaki?

¹⁶ E teretere bwa e reke reireiaia abotoro man ana katoto Iesu bwa a riai n tangiriia “aomata n aekaia nako.” (Ioa. 12:32; 1Tim. 4:10) E ngae ngke a kainnanoa te tai ae maan, ma a boni bitii aroia n iaiangoiia aomata. Ni koauana, a kinaaki Kristian ake rimoa man aroaroia ae te itangitangiri. E taekina aia taeka naake tiaki Kristian Tertullian, ae te tia kororongorongo n te kauoua n tienture ni kangai: “A itangitangiri i marenaia . . . A tauraoi naba ni mate ibukia raoia.” Karinan “te aroaro ae boou” irouia Kristian rimoa, a a reiakina iai aroia n iangoiia aomata ni kabane n aron iangoaia iroun te Atua.—IKoro. 3:10, 11.

17. Ti na kangaa ni kanakoa te kairiribai mai nanora? Taekini katoto.

¹⁷ Ni boong aikai, tao ti kainnanoa naba te tai ae maan ibukini kanakoan te kairiribai mai nanora. E karakina arona ni kabokorakora n aei te tari te aine temanna i Buranti ni kangai: “E a tia Iehova n reireinai te bwai ae nanonaki n te tangira, te ibuokanibwai, ao tangiraia aomata n aekaia nako. Ma I bon teimatoa naba n reiakina arou n tokanikai i aon riribaakia tabemwaang, ao e aki bebete n taai nako. Anne bukina ae I teimatoa iai n tataroakinna.” E aitara  naba ma te kangaanga anne te tari te aine temanna i Tibein: E taku: “N tabetai, I kabokorakora ma ribaakia kaain te reeti teuana, ma n angiin te tai I tokanikai. Ma I ataia ae I riai n teimatoa ni buakanna. I karabwaa Iehova bwa I a kukurei ngkai I a kaaina naba te utu ae katiteuanaaki.” Ti kona ngaira n tatabemanira nako n tuoi raoi nanora. Ti kainnanoa naba buakanakin te kairiribai ae i nanora n aroia taari aine aika uoman aikai?

18, 19. (a) E aera bwa ti riai ni mwaneiia aomata nako? (b) Ti na kangaa ni karaoa aei?

¹⁸ E raoiroi ururingan ae bon “ianena” ke iruwa ngaira ngkoa, aika ti raroanako mairoun te Atua. (IEbe. 2:12) Ma e katikira Iehova nakoina “ni bwaai ni kabaebae aika bwain te tangira.” (Otea 11:4; Ioa. 6:44) Ao e mwaneira Kristo. Ai aron ae e kauka te mataroa ao ti a kona n riki bwa kaain ana utu te Atua. (Wareka I-Rom 15:7.) Ibukina bwa e a tia Iesu ni mwaneira e ngae ngkai ti aki kororaoi, ti bon aki riai n riribaa temanna riki!

¹⁹ E na bon ririkirake te iraraure, te kairiribai, ao te un n te aonnaba ibukina bwa ti a uakaan ma tokin te waaki ae ngkai. (IKar. 5:19-21; 2Tim. 3:13) Ma ngkai ana toro Iehova ngaira, ti ukoukora te wanawana are mai karawa ae aki inanonano ao e karikirakea te rau. (Iak. 3:17, 18) Ti kimwareirei ngkai ti a iraorao ma aomata man aaba tabeua, ti butimwaea kakaokoron te katei ao tao n reiakin naba aia taetae. Ni karaoan aei, e a raanga iai te rau n aron te karaanga, ao te kaetitaeka ae riai n aron naoni marawa.—Ita. 48:17, 18.

20. Tera ae e na riki ngkana e bitii ara iango ma nanora te tangira?

²⁰ E taku te tari te aine mai Aotiteria are taekinaki mai moa: “A kaukaki mataroan te atatai ae koaua nakoiu.” E taekina neiei aron rotakin nanona n reiakinan te Baibara ni kangai: “E a reke irou te nano ao te iango ae boou. Ngaia are e a bua au kairiribai ae korakora teutana imwin teutana.” Ao te tari te mwaane mai Kanata are e kamanena te taetae ni Buranti e taekinna bwa e a ataia ngkai ae n angiin te tai aomata a riribaiia tabemwaang ibukina bwa a aki kinaia. E a ataia naba ae “aroaroia aomata e aki boto i aon te tabo ae a bungiaki iai.” E boni mare naba teuaei ma te tari te aine ae kamanena te taetae n Ingiriti! E kakoauaaki mani bitaki aikai bwa e kona te tangira ni Kristian n tokanikai i aon te kairiribai. E katiteuanaira n te bwai ni kabaebae ae aki kona n uruaki.—IKoro. 3:14.