1. Ni kaineti ma 1 Betero 5:2, tera mwiokoaia unimwaane?

 A ONIMAKINAKI Kristian aika unimwaane bwa a na tabeakinia ana tiibu Iehova aika kakawaki. E kakawaki irouia mwaane aika kakaonimaki aikai mwiokoaia ae te beku ibukia taari, ao a mwakuri korakora bwa “taani kawakintiibu i aoia aika a na boni kawakinia raoi.” (Ier. 23:4; wareka 1 Betero 5:2.) Ai kakaitaura ngaira ngkai iai mwaane aikai n ara ekaretia!

2. Baikara kataaki ake a kona ni kaaitarai unimwaane tabeman?

² A bati kangaanga ake a boo mangaia unimwaane ni karaoani mwiokoaia. Tabeakinan te ekaretia e boni kainnanoa te mwakuri korakora. Tony, ae te unimwaane n te United State e noria bwa e riai ni bwaina riki te nanorinano ngke e butimwaei mwioko aika bati. E kabwarabwaraa ni kangai: “Ni moani butinakon te COVID-19, ao I a karaoi mwakuri aika bati riki ibukini barongaan te taromauri ao te mwakuri ni minita. Ma n aki ongeia bwa mwaitira ae I karaoia, ma e teimatoa ni bati ae riai ni karaoaki riki. N tokina, e a aki rereke au tai ni wareware n te Baibara, n ukeuke n reirei i bon irou, ao n tataro.” Te unimwaane ae Ilir e kaaitara naba ma te kangaanga ae kaokoro. Ngke e mena n te aono ae boo iai te buaka ao e noria bwa e kangaanga irouna te ongeaba nakon te kaetieti man ana botaki Iehova. E taku: “E kataaki ninikoriau ngke I anganaki mwiokoau man te aobiti n tararua bwa N na buokiia taari n te aono ae karuanikai anne. I rangi ni maaku ao I a taraia bwa e a aki manena te kaetieti anne.” E noria naba Tim ae te mitinare i Atia bwa e a aki kona ni karaoi baike e riai ni kakaraoi ni katoabong. E taku: “N tabetai I a namakina te kua ibukin tabeakinaia taari.” Tera ae e kona ni buokiia unimwaane ake a kaaitara ma aeka ni kangaanga aikai?

3. Ti na kangaa ni kakabwaiaaki man iaiangoan ana katoto te tia Motikitaeka ae Kiteon?

 ³ A kona ni karekea reireiaia unimwaane man ana katoto te tia Motikitaeka ae Kiteon. (Ebera 6:12; 11:32) Bon te tia kamanoia ao te tia kawakinia ana aomata te Atua teuaei. (MotiTae. 2:16; 1Rong. 17:6) N aroni Kiteon, a mwiokoaki naba unimwaane bwa a na tararuaia ana aomata te Atua n taai aika a karuanikai. (Mwa. 20:28; 2Tim. 3:1) Ti kona ni karekei reireiara man aroni Kiteon ni bwaina te aro ae riai, nanorinanona, ao ongeabana. E kataaki nanomwaakana ngke e karaoi mwiokoana. E ngae ngkana ti beku bwa te unimwaane ke ti aki, ma ti kona ni karikirakea ara kakaitau ibukia unimwaane. Ti kona ni boutokaia unimwaane aika mwakuri korakora aikai.—Ebera 13:17.

4. E kangaa Kiteon ni kaotiota te nanorinano?

⁴ Bon te mwaane ae bwabwaina te aro ae riai Kiteon ao e nanorinano. b Ngke e tuangaki Kiteon iroun ana anera Iehova ae e a tia n rineaki bwa e na kamaiuia tibun Iteraera mairouia kaaini Mirian aika korakora, ao e kaeka te mwaane ae nanorinano anne ni kangai: “Bon te kabanea n uarereke au utu i buakoia tibuni Manate, ao te kabanea ni mangori ngai ni batan tamau.” (MotiTae. 6:15) E namakinna bwa e aki tau ibukin te mwioko anne, ma Iehova e boni kinaa raoi. Man ana ibuobuoki Iehova, e a tokanikai Kiteon ni katiaa mwiokoana.

5. E na kangaa ni kataaki aron te unimwaane ni bwaina te aro ae riai ao nanorinanona?

⁵ A kabanea aia konaa unimwaane ni bwaina te aro ae riai ao te nanorinano ni bwaai ni kabane. (Mika 6:8; Mwa. 20:18, 19) A aki kamoamoaa aia konabwai ke baike a a tia ni kakororaoi, ao a aki naba iangoiia bwa akea uaaia ibukini kairua tabeua ake a karaoi. Ma e ngae n anne, e boni kona naba te unimwaane ni kaaitara ma kataaki. N te katoto, e kona ni butimwaei mwioko aika bati ao ni manga noria bwa e a kangaanga kakororaoaia ni kabane. Ke e kona ni kabuakakaaki n arona ni karaoa mwiokoana teuana ke ni kamoamoaaki n arona ni karaoa mwiokoana are teuana. Tera reireiaia unimwaane mairouni Kiteon ae a na buokaki iai ngkana a boo ma kangaanga akanne?

6. Tera reireiaia unimwaane mairouni Kiteon ibukini bwainan te aro ae riai? (Nora naba te taamnei.)

 ⁶ Bubutii te ibuobuoki. Te aomata ae bwaina te aro ae riai e ataa tian ana konabwai. E bwaina te aro ae riai Kiteon n arona ni bubutiia tabemwaang aia ibuobuoki. (MotiTae. 6:27, 35; 7:24) A karaoa naba anne unimwaane aika wanawana. E kangai Tony are e taekinaki mai imwaina: “Ibukin aroni kaikawaakiu ngke I uarereke, I a butimwaei riki mwakuri aika bati ake I a aki kona ni karaoi. Ngaia are I a iangoia bwa N nang karina taekani bwainan te riai n ara taromauri n utu ao n ongora ana iango buu iai. I kaota naba te taamnei are n jw.org ae Train, Trust, and Empower Others, as Jesus Does.” E a moanna Tony ni kaoia tabemwaang bwa a na buokia n ana mwakuri. Tera mwina? E taku Tony: “A bane n tia tabeu n te ekaretia, ao e a reke riki iai au tai ni karikirakea au onimaki.”

7. A na kangaa unimwaane ni kakairi irouni Kiteon ngkana a kabuakakaaki? (Iakobo 3:13)

⁷ Kaeka ma te nimamannei ngkana ko kabuakakaaki. Te kataaki riki teuana ibukia unimwaane ngkana a kabuakakaaki. E kona naba n ibuobuoki ana katoto Kiteon. N aki ongea aki kororaoina, ma e kaeka ma te nimamannei ngke e kabuakakaaki irouia tibun Eberaim. (MotiTae. 8:1-3) E aki kaeka Kiteon ma te un. E kaotiota te nanorinano n arona ni kakauongo irouia, ao n taetae ma te akoi nakoia. A kakairi irouni Kiteon unimwaane aika wanawana n aroia ni kakauongo raoi ao ni kaeka ma te akoi ngkana a kabuakakaaki. (Wareka Iakobo 3:13.) A boni boutokaa iai te rau n te ekaretia.

8. Tera ae a riai ni karaoia mwaane aika mwiokoaki ngkana a kamoamoaaki? Taekina te katoto.

⁸ Karaoiroa Iehova. Ngke e kamoamoaaki Kiteon ibukin tokanikaia i aoia kaaini Mirian, ao e karaoiroa iai Iehova. (MotiTae. 8:22, 23) A na kangaa mwaane aika mwiokoaki ni kakairi irouni Kiteon? A kona ni karaoiroa Iehova ni baike a kakororaoi. (1Kor. 4:6, 7) N te katoto, ngkana e kamoamoaaki te unimwaane temanna ibukin ana konabwai n angareirei, e kona n anga te kamoamoaaki anne nakon teuare nibwan te kaetieti, Ana Taeka te Atua, ke n te reirei ni kataneiai are ti karekea man ana botaki Iehova. N tabetai ao a kona n iaiangoia unimwaane bwa a karaoi bwaai ibukini kamoamoaaia n te aro ae riao ke a aki. Iangoa te baere e rinanona te unimwaane ae Timothy. Ngke e a tibwa mwiokoaki bwa te unimwaane ao e rangi ni kani kakabwarabwara. E taku: “E na bae n rangi n reeanau au moantaeka ao au kaikonaki. Iai tabeman ake a kakamoamoaai ibukin aei. Ma anne ae e kairiia aomata bwa a na kamoamoaai ao tiaki te Baibara ke Iehova.” Imwina riki, e a noria Timothy bwa e riai ni bita arona n angareirei bwa e aonga n totokoa kakamoamoaana n te aro ae riao. (TaeRab. 27:21) Ma tera mwina? E kabwarabwaraa ni kangai: “Tabeman a tuangai bwa a rangi ni buokaki n au kabwarabwaraa, n nanomwaaka i aan te kataaki, ke ni kaaniaki riki iai ma Iehova. I a rangi ni kimwareirei riki man taeka akanne nakon taeka ni kamoamoa ibukiu n ririki aika nako.”

9. E kangaa ni kataaki ongeabani Kiteon ao ninikoriana? (Nora naba te taamnei ni moan te maekatin.)

⁹ Imwini mwiokoani Kiteon bwa te tia motikitaeka, ao e a kataaki naba ongeabana ao ninikoriana. E anganaki mwiokoana ae kangaanga ae e na urua ana baonikarea atuan tamana ae Baara. (MotiTae. 6:25, 26) Imwin ikotakia ana taanga ni buaka, ao e a tuangaki Kiteon uatai bwa e na kauarerekea riki mwaitiia. (MotiTae. 7:2-7) Ni kabaneana, e a tuangaki bwa e na buakana aia kaembwa taani kairiribai n te nukanibong.—MotiTae. 7:9-11.

10. E na kangaa ni kataaki ongeaban te unimwaane temanna?

 ¹⁰ A riai unimwaane n “tauraoi n ongeaba.” (Iak. 3:17) Te unimwaane ae ongeaba e tatauraoi ni karaoi baike a taekinaki n te Baibara ao n iri kaetieti man ana botaki te Atua. E katea iai te banna ni katoto ae raoiroi ibukia tabemwaang. Ma e boni kona naba ni kataaki ongeabana. N te katoto, e kona n noria bwa e kona ni kangaanga te ongeaba n taai nako nakon te kaetieti are e karekea. N tabetai e kona n iangoia bwa a boni manena raoi kaetieti aikai ke a aki. Ke e kona n anganaki mwiokoana ae kona ni kabureaki iai. A na kangaa unimwaane ni kakairi n ongeabani Kiteon ngkana a riki aekaki akanne?

11. Tera ae e kona ni buokiia unimwaane bwa a na ongeaba?

¹¹ Kakauongo raoi nakon te kaetieti ao maiuakinna. E tuangaki Kiteon aroni kamaunaan ana baonikarea tamana iroun te Atua, te tabo are e na katea iai te baonikarea ae boou nakon Iehova, ao te man are e na kareanna. E aki manga titiraki Kiteon ma e a boni karaoia naba. Ni boong aikai, ao a karekei kaetieti unimwaane man ana botaki Iehova rinanon reeta, kaongora, ao reirei aika irekereke ma marurungira n te onimaki ao n rabwata. Ti tangiriia ara unimwaane ibukini kakaonimakia n ongeaba nakon te kaetieti man ana botaki te Atua. A kakabwaiaaki iai kaain te ekaretia ni kabane.—TaiAre. 119:112.

12. A na kangaa unimwaane ni maiuakina Ebera 13:17 ngkana iai te bitaki man ana botaki te Atua?

¹² Tauraoi ni kaangaraoiko. Ko bae n uringa ana bubutii Iehova nakoni Kiteon are e na kauarerekea riki mwaitiia ana taanga ni buaka 99 te katebubua. (MotiTae. 7:8) E kona n iango ni kangai, ‘E boni kainnanoaki karaoan te bitaki aei? E na nakoraoi?’ Ma e ngae n anne, e bon ongeaba Kiteon. A kakairi naba unimwaane ni boong aikai irouni Kiteon n aroia n ongeaba n iri bitaki ake a baireaki man ana botaki te Atua. (Wareka Ebera 13:17.) N te katoto, n 2014 ao te Rabwata n Tautaeka e a bita aroni mwanenakin te mwakuri ni kateitei ibukin Taabo n Taromauri ao Taabo n Runga. (2Kor. 8:12-14) A nang aki manga kabwarataarau taian ekaretia. Ma ngkai, a kabonganaaki aia bwaintangira ekaretia nako ni katobibia te aonnaba, ni mwanena katean Taabo n Taromauri ao Taabo n Runga, e ngae naba ngkana e uarereke are e anga te ekaretia anne. Ngke e ataa te bitaki aei José, ao e a iango ni kangai: ‘E na bon akea naba teuana te Tabo n Taromauri ae e na tei. Tiaki aei aroni mwakuriani bwaai ikai.’ Tera are e buoka José ni boutokaa te kaetieti aei? E taku teuaei: “A kauringai taeka ake n Taeka N Rabakau 3:5, 6 bwa N na onimakina Iehova. Ao a rangi n tamaroa mwina! Ti aki tii katei Taabo n Taromauri ngkai ma ti a rabakau naba n anga ara boutoka n aanga aika kakaokoro n te aro ae ti a bane ni kaboraoaki iai.”

13. (a) Tera are e kakoauaa Kiteon? (b) A na kangaa unimwaane ni kakairi irouni Kiteon? (Nora naba te taamnei.)

 ¹³ Ninikoria ni karaoa nanon Iehova. E ongeaba Kiteon n aki ongea maakuna ao ruanikaini maiuna. (MotiTae. 9:17) Imwini karauan nanona mairoun Iehova, e a kakoauaa raoi Kiteon bwa e na boni boutokaia te Atua ni kamanoia Ana aomata. A kakairi irouni Kiteon unimwaane ake a maeka n taabo ake a katabuakaki iai ara mwakuri. A ninikoria ni kairi taiani bobotaki n taromauri, ao te mwakuri ni minita n aki ongea kabureakia, kabuakakaaia, buan aia mwakuri ni kareketianti, ke te iowawa. c N tain te rawawata ae korakora, a na kainnanoa te ninikoria unimwaane n ongeaba nakoni kaetieti ake a na karekei e ngae ngkana a na ruanikai iai. E bae n irekereke te kaetieti ma tataekinan te rongorongo ae te karau ae te aiti ao te bae ti na karaoia bwa ti aonga ni maiu ngkana e a buakanaki Koka mai Makoka.—Etek. 38:18; TeKao. 16:21.

14. E kangaa ni kataaki nanomwaakani Kiteon?

¹⁴ E rangi ni kainnanoaki te mwakuri korakora ni mwiokoani Kiteon ae te tia Motikitaeka. Ngke a birinako kaaini Mirian n tain te buaka n te nukanibong, ao Kiteon e kaeiia man te Mwarua ae Ietireera nakon te Karaanga ae Ioretan, ae e bae n otabwaniniaki n taiani buakoako. (MotiTae. 7:22) E toki Kiteon n te Ioretan? E aki! E ngae ngke e kua, ma e bon teimatoa naba ngaia ma mwaane aika 300 n rinanon te karaanga nakon iterana are teuana ni kaeiia. N tokina, a bon reke kaaini Mirian ao a kataenikaiia.—MotiTae. 8:4-12.

15. N ningai ae e kona ni kataaki iai nanomwaakan te unimwaane?

¹⁵ N tabetai e kona te unimwaane ni kua n rabwatana, ana iango ao nanona man tabeakinan te ekaretia ao ana utu. A na kangaa unimwaane ni kakairi irouni Kiteon ngkana a boo ma aekaki akanne?

16-17. Tera are e buoka Kiteon n nanomwaaka, ao tera ae a kakoauaa raoi unimwaane? (Itaia 40:28-31) (Nora naba te taamnei.)

¹⁶ Onimakinna bwa e na boni kakorakorako  Iehova. E onimakina Iehova Kiteon bwa e na bon anganna te korakora, ao e bon anganna Iehova. (MotiTae. 6:14, 34) N te taina, ao a biri Kiteon ma ana aomata ni kakioia ueani Mirian aika uoman aika toka i aoia kamero. (MotiTae. 8:12, 21) A bon reke konaia I-Iteraera aikai man ana ibuobuoki te Atua. A kona naba unimwaane n onimakina Iehova, are teuare “e aki kona ni kua ke n nimamate.” E na bon angania te korakora ngkana a kainnanoia.—Wareka Itaia 40:28-31.

¹⁷ Iangoa rongorongoni Matthew, ae kaain te Komete Ibukin te Reitaki ma te Onnaoraki. Tera ae e buoka teuaei n nanomwaaka? E taku Matthew: “I a tia n nora koauan I-Biribi 4:13. A bati taai ake I kua iai ao I namakinna bwa I a aki kona n reitaanako au mwakuri, ma I kakorakoraai n tataro ni bubutiia te Atua ibukin te korakora are I kainnanoia ni boutokaia iai taari. N taai akanne, I a namakina taamnein Iehova bwa e kakorakoraai n nanomwaaka.” N aroni Kiteon, a kona naba ara unimwaane aika mwakuri korakora ni kaaitara ma kangaanga ngkai a teimatoa ni kawakina te nanai. Ni koauana, a riai n ataia ae iai tokini korakoraia ao a riai ni karaoa ae e aki riaoni korakoraia. Ma a kona n onimakinna ae e na bon ongo aia bubutii Iehova ao e na boni kakorakoraia n nanomwaaka.—TaiAre. 116:1; IBir. 2:13.

18. A na kangaa unimwaane ni kakairi irouni Kiteon?

¹⁸ Iai reireiaia unimwaane mairouni Kiteon aika a roko raoi n taia ao a manena. A riai unimwaane ni bwaina te aro ae riai ao te nanorinano ni kaineti ma mwaitin te mwakuri aika butimwaei ao aroia ngkana a kabuakakaaki ke ni kamoamoaaki. A riai ni kaotiota te ongeaba ao te ninikoria, riki ngkai e a uakaan tokin te waaki i aon te aba. Ao a riai n onimakinna bwa e na boni kakorakoraia Iehova n aki ongea te kangaanga are a kaaitara ma ngaia. Ni koauana, ti kaitauia taani kawakintiibu aika mwakuri korakora aikai ao ti “teimatoa ni karineia taari aika ai [aroia naakai].”—IBir. 2:29.