1. E kangaa te Baibara ni kabwarabwaraa te tangira ni koaua?

 TE TANGIRA “bon te ai ae urarake aina, ae ana ai Iah. A aki kona taian nao ni kamatea te tangira, ao a aki kona naba taiani karaanga n uotianako.” b (AneTor. 8:6, 7) Ai tamaroara kabwarabwaraan te tangira ni koaua! E oti n taeka aikai te koaua ae kaunganano ibukia taanga ae kangai: E kona n reke te tangira ni koaua i marenami.

2. Tera ae a riai ni karaoia taanga bwa e aonga n aki kekerikaaki aia tangira?

² E kainnanoaki te kakorakora irouia taanga bwa a na teimatoa n tangiriia i nanoni maiuia. Ti na kabotaua ni kangai, e kona n teimatoa n ura te ai ngkana e karekareaki kanaana. Ngkana e aki karekareaki kanaana, e na mate imwin tabeua te tai. N aron naba anne, e kona n teimatoa te tangira i marenan te buu te mwaane ao te buu te aine ngkana a kakorakoraa aia iraorao i marenaia. N tabetai ao a kona n namakinna taanga bwa e a kekerikaaki aia tangira, riki ngkana a karawawataaki ni kangaangan te mwane, te aoraki, ke kaikawaaia ataei. Ngaia are ngkana ko a tia ni mare, ko na kangaa ni kateimatoa uran “ana ai Iah” n am mare? N te kaongora aei, ti na maroroakin aanga aika tenua aika a na kateimatoa korakoran am iraorao ao ni kukurei n am mare. c

3. E kangaa te iraorao ae korakora ma Iehova ni buokiia taanga bwa a na kateimatoa aia tangira? (Te Minita 4:12) (Nora naba te taamnei.)

³ E riai te buu te mwaane ao te buu te aine ni korakora aia iraorao ma Iehova bwa e aonga n teimatoa n ura “ana ai Iah.” E kangaa aia iraorao aei ni buoka aia mare? Ngkana e kakawaki irouia taanga aia iraorao ma Tamaia are i karawa, ao ni maiuakin ana taeka n reirei, a na boni buokaki iai n totokoi ao n tokanikai i aoni kangaanga ake a na kona ni kamamaraa aia tangira i marenaia. (Wareka Te Minita 4:12.) A kataia naba naake a ikawai n te onimaki ni kakairi iroun Iehova ao ni karikirakei aroaro ake e kaotiotii n aron te akoi, te taotaonakinnano ao te kabwarabure. (IEbe. 4:32–5:1) Taanga aika a maiuakin aroaro akanne e na kai rikirake aia tangira. E taku te tari te aine ae Lena, ae e a tia ni mare i nanon 25 te ririki, “E bebete tangiran ao karinean te aomata ae ikawai n te onimaki.”

4. Bukin tera Iehova ngke e rinea Ioteba ao Maria bwa ana karo te Mesia?

⁴ Iangoa te katoto man te Baibara. Ngke e kakaaeia Iehova taanga ake a na riki bwa ana karo te Mesia, ao E rinea Ioteba ao Maria mai buakoni kanoan Tawita aika bati. Bukin tera? A kaai ni karekea oin aia iraorao ma Iehova, ao e ataia Iehova ae e na bon teimatoa aia mare ibukina bwa a na boni moanibwaia n aia mare. Tera reireiami taanga ni mare mairoun Ioteba ao Maria?

5. Tera reireiaia buumwaane mairoun Ioteba?

⁵ E wawareki ao ni maiuakin ana kaetieti Iehova Ioteba, ao anne ae karikia bwa te buu te mwaane ae raoiroi. Tenua te tai are e karekei iai kaetieti mairoun te Atua ni kaineti ma ana utu. Ao n taai akana tenua akanne e waekoa n ongeaba iai e ngae ngke e kangaanga irouna. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Ngke e ongeaba Ioteba n ana kaetieti te Atua, e a kamanoa iai Maria, e boutokaia, ao e tabeakinna. Iangoa aron ana mwakuri Ioteba ni kakorakoraa tangirana ao karineana irouni Maria! Buumwaane, kam kona ni kakairi iroun Ioteba n aromi n ukera ana taeka n reirei te Baibara ibukin tabeakinaia ami utu. d Ngkana ko maiuakina te taeka n reirei aei e ngae naba ngkana e kangaanga iroum, ko a kaota iai tangirani buum ao ni kakorakoraa am mare. E taku te tari te aine temanna i Vanuatu ae mare i nanoni 20 tabun te ririki: “Ngkana e ukeri ao ni maiuakin ana kaetieti Iehova buu, I a karinea riki. I namakina te mano raoi ao I aki nanououa n ana babaire.”

6. Tera reireiaia buuaine mairouni Maria?

⁶ E karekea oin ana iraorao Maria ma  Iehova, ao e aki boto ana onimaki i aon te baere e karaoia Ioteba. E ataa raoi te Koroboki ae Tabu. E karerekea naba ana tai ni kananoa ana iango ni baike e reiakin. (Ruka 2:19, 51) Ti kakoauaa raoi bwa man ana iraorao Maria ma Iehova are e a riki iai bwa te buu te aine ae raoiroi. A bati buuaine ni boong aikai aika kataia naba ni karaoa are e karaoia Maria. N te katoto, e taku te tari te aine ae Emiko: “Iai au babaire ni bwaai n taamnei ngke I tuai n iein. Ma imwin au mare, I a noria bwa kioina ngke e tatataro buu ibukira ao ni kaira ara taromauri, ao ai aron ae I a kakatan naba i aani baike e karaoi. Ma I a ataia bwa I bon riai n uota oini uotau ni kaineti ma au iraorao ma Iehova. Ngaia are I a kamwaawa ngkai au tai n tataro nakon Atuau, ni wareka te Baibara, ao ni kananoa au iango n ana kantaninga.” (IKar. 6:5) Buuaine, ngkana kam teimatoa ni kakorakoraa ami iraorao ma Iehova, a na boni kamoamoaingkami riki buumi ao n tangiringkami.—TaeRab. 31:30.

7. Tera reireiaia taanga ni mare mairoun Ioteba ao Maria ni kaineti ma te uaia n taromauria Iehova?

⁷ A kaai naba Ioteba ao Maria ni mwakuria kateimatoaan aia iraorao ae korakora ma Iehova. A ota ni kakawakin te uaia n taromauria Iehova n te utu. (Ruka 2:22-24, 41; 4:16) E bae ni kangaanga karaoan anne, riki ngke e a bati riki natiia ma e bon reke naba angaia ni karaoia. Ai tamaroara te katoto ibukia taanga ni mare n ara bong aikai! Ngkana iai natimi, n aron Ioteba ao Maria, e kona ni kangaanga kakaaeani bobotaki ke bairean te tai ibukin te taromauri n utu. E na bae naba ni kangaanga irouia taanga karekean aia tai n ukeuke ke ni kaai n tataro. Ma uringnga are ngkana kam kaai n taromauria Iehova, kam a kaaniaki riki nakoina ao ni kaan riki i marenami. Ngaia are moanibwaia taromaurian Iehova.

8. Tera ae a kona ni karaoia taanga ake iai kangaanga n aia mare, ae a a na kakabwaiaaki riki iai man te taromauri n utu?

⁸ Tera ae ko na karaoia ngkana iai kangaanga n am mare? E kona n taraa ni kabotu te kaai n ikotaki n taromauri n utu. Ngkana ngaia anne, ao iaiangoi baika a uarereke ma a kaunga ae baika kam kaai ni kukurei iai ni maroroakin. E kona te anga aei ni kakorakoraa ami iraorao ao nanomi ni kani karaoi bwaai n taamnei i marenami.

9. Bukin tera bwa e riai te buu te mwaane ao te buu te aine ni karekea aia tai i marenaia?

⁹ Taanga ni mare, kam kona naba ni kateimatoa ami tangira n aromi ni karekea ami tai i marenami. Karaoan anne, ko a buokaki iai n ataa ana namakin ao ana iango buum. (KBwaai 2:24) Nora te bwai ae e rinanona Lilia ao Ruslan imwini mareia 15 te ririki n nako. E taku neiei: “Ti ataia ae e a aki rereke ara tai ae bati i marenara n aron are ti iangoia. Ti rangi n tatabetabe n ara mwakuri ni kareketianti, n tabera ni mwengara ao irouia natira. Ti noria bwa ngkana ti aki karekea ara tai i marenara, ti na bon aki kona ni kaaniaki.”

10. A na kangaa taanga ni mare ni maiuakina te boto n reirei n I-Ebeto 5:15, 16?

¹⁰ Tera ae a na karaoia taanga bwa e aonga n reke aia tai i marenaia? Kam kona ni kamwaawa ami tai, ke ni bairea ami tai i marenami. (Wareka I-Ebeto 5:15, 16.) E taku te tari te mwaane i Nigeria ae Uzondu: “Ngkana I karaoa au babaire, ao I karina naba te tai are N na kabanea iai ma buu ao I moanibwaia te tai anne.” (IBir. 1:10) Iangoa aron Anastasia ae buun te mataniwi ae mwamwananga i Moldova, ni kamanena raoi ana tai. E taku neiei: “I kataia ni karaoi au ukeuke i bon irou ngkana e tabetabe buu ni mwiokoana. N te aro anne,  e a kona n reke iai ara tai imwina riki.” Ma tera arom ngkana e a boni kangaanga reken ami tai i marenami, n ami babaire?

11. Baikara mwakuri ake a uaia ni karaoi Akura ao Beritikira?

¹¹ A kona ni karekea reireiaia taanga ni mare mairoun Akura ao Beritikira, ae te taanga ae karineaki irouia Kristian aika bati rimoa. (IRom 16:3, 4) E ngae ngke e aki kaotaki n te Baibara rongorongo aika bati ibukin aia mare, ma e oti bwa a uaia ni mwakuri, n uarongorongo, ao ni buokiia tabemwaang. (Mwa. 18:2, 3, 24-26) Ni koauana, ngkana e taekinaki Akura ao Beritikira n te Baibara, a bon uaia naba n tataekinaki.

12. Tera ae e na karaoia te buumwaane ao te buuaine ni karekea riki aia tai i marenaia? (Nora naba te taamnei)

¹² A na kangaa taanga ni kakairi iroun Akura ao Beritikira? Iangoi baika bati aika ko riai ni karaoia ma buum. Kam kona n uaia ni karaoi, n oneani mwin ae e na karaoia temanna i bon irouna? N te katoto, a uaia n uarongorongo Akura ao Beritikira. Kam kakarinna n ami babaire bwa kam na karaoa naba anne? A uaia naba ni mwakuri Akura ao Beritikira. E kona ni kaokoro am mwakuri ni kareketianti ma buum, ma kam kona n uaia ni karaoi mwakuri n te mwenga? (TeMin. 4:9) Ngkana kam ibuobuoki i marenami ni karaoa te mwakuri teuana, kam a riki bwa ai aron te tiim ae tii teuana ao e reke iai ami tai ni maroro. A tia ni mare Robert ao Linda i nanon 50 tabun te ririki. E taku teuaei: “E aki bati n rereke ara tai ni kaakibotu. Ma ngkana I teboki bwainnamwarake ao buu e kamwaui ke ngkana I ununiki ao e mwakuri buu i rarikiu ao I a namakina naba te kukurei. Ngkana ti uaia ni karaoi mwakuri ti a kaaniaki riki ao e a ririkirake riki iai ara tangira.”

13. Tera ae e riai ni karaoia te buu te mwaane ao te buu te aine ngkana a kani katiteuanaaki ni koaua?

¹³ Ma uringnga ae e aki reke te katiteuanaaki n tii te uaia ni maeka. E taku te buu te aine i Brazil: “E rangi ni mwaiti te katabetabe ni boong aikai, ao I noria bwa ti kona ni mwane n iangoan ae e bon rereke ara tai i marenara ibukina bwa ti kaai ni maeka n te auti teuana. I noria bwa e kainnanoaki ae bati riki nakon tii te uaia ni maeka. I riai naba ni kakauongo raoi nakoni buu.” Nora aron Bruno ma buuna ae Tays, ni kakauongo raoi i marenaia. E taku teuaei: “N taai ake ti mwaawa iai, ti a kanakoi naba ara tareboon mai rarikira ao ni maroro i marenara.”

14. Tera ae a kona ni karaoia taanga, ngkana a aki kukukurei ni kabanean aia tai i marenaia?

¹⁴ Ma tera arona ngkana ngkoe ma buum, kam aki kukukurei ni kabanean ami tai i marenami? Tao e kakaokoro baika kam tangiri, ke tao kam kakai ebu i marenami. Tera ae ko kona ni karaoia? Iangoa te ai ae ura are e taekinaki ma imwaina. E aki uramwaaka ngkana e moan ura. E kainnanoa karekareani kanaana teutana imwin teutana. N aron anne,  e aera bwa kam aki moanna mani kakabanean ami tai i bon iroumi, teutana te tai ni katoabong? Taraia raoi bwa kam na uaia ni karaoi baike kam na kukurei iai, tiaki te bwai ae na karika ami kauntaeka. (Iak. 3:18) Mani karaoani baika a uarereke, ko a kona n noria bwa e a manga rikirake ami tangira i marenami.

15. Bukin tera bwa e kakawaki te karinerine ni kateimatoaan aia tangira taanga?

¹⁵ E kakawaki te karinerine n te mare. Ai aron te ea ae te oxygen ae kauraa raoi te ai. N akean te ea ae te oxygen, ao e na waekoa ni mate te ai. N aron naba anne, ngkana akea te karinerine irouia taanga, e na waekoa ni kerikaaki aia tangira. N te itera are teuana, te buu te mwaane ao te buu te aine ake a kakorakoraia ni bwaina te karinerine i marenaia a boni mwakuria kateimatoaan aia tangira. Ma ururingnga are e aki kakawaki bwa ko iangoia bwa ko bwaina te karinerine ke ko aki, ma e kakawaki ana namakin buum bwa e karineaki ke e aki. A mare i nanon 25 te ririki Penny ao Aret. E taku neiei: “Ibukina bwa ti bwaina te karinerine i marenara, e a korakora riki te tangira ni mwengara. Ti kona ni bunrii nanora ibukina bwa ti ataia ae a kakawaki ara iango i marenara.” Ngaia are tera ae ko kona karaoia ni buoka iai buum bwa e na namakinna ae ko karinea? Iangoa ana katoto Aberaam ao Tara.

16. Tera reireiaia buumwaane man ana katoto Aberaam? (1 Betero 3:7) (Nora naba te taamnei)

¹⁶ E karinea Tara Aberaam. E kakauongo raoi n ana iango Tara ao e karinea ana namakin. N te taina ao e a rangi n rawawata Tara, e a bunra ana namakin nakon Aberaam, ao e bukina naba Aberaam bwa e karika te kangaanga. E un Aberaam ao n taekina te bwai ae aki kaota te akoi? E aki. E ataia ae Tara bon te buu te aine ae aantaeka ao e boboutokaia. E kakauongo raoi Aberaam nakon neiei ao e kataia ni kanakoraoa te kangaanga. (KBwaai 16:5, 6) Tera reireiara? Buumwaane, iai mwaakami ni karaoi babaire n ami utu. (1Kor. 11:3) Ma e na bon oti am tangira ngkana ko ongoraea ana iango buum imwaini bairean te bwai teuana, riki ngkana e na rotaki iai. (1Kor. 13:4, 5) N tabetai, e kona n rawawata nanon buum ao e bae ni kani kaota ana namakin. Ko karinea ana namakin buum n arom ni kakauongo raoi nakoina? (Wareka 1 Betero 3:7.) A mare Angela ao Dmitry i nanon 30 te ririki. E kabwarabwaraa neiei aroni buuna ni karinea ni kangai: “E tauraoi n taai nako Dmitry ni kakauongo nakoiu ngkana I un ke ngkana I tii kani maroro. E taotaona nanona nakoiu, e ngae naba ngkana I a kaota nanou ma te un.”

17. Tera reireiaia buuaine man ana katoto Tara? (1 Betero 3:5, 6)

¹⁷ E karinea Aberaam Tara n arona ni boutokai ana babaire. (KBwaai 12:5) N te taina, ao  e a baireia Aberaam bwa e na karababaa ana akoi nakoia iruwa ake e aki kantaningaa rokoia. E bubutiia Tara bwa e na katuka te baere e karaoia ao ni katauraoa te kariki ae bati. (KBwaai 18:6) E waekoa Tara ni karaoa tuangana ao ni boutokaa ana babaire Aberaam. Buuaine, kam kona ni kakairi iroun Tara n aromi ni boutokai aia babaire buumi. Karaoan anne, ko a kakorakoraa iai am mare. (Wareka 1 Betero 3:5, 6.) Dmitry are e taekinaki n te barakirabe are mai imwaina, e kabwarabwaraa aroni buuna ni karinea. E taku teuaei: “I kaitaua ana kakorakora Angela ni boutokaan au babaire, e ngae ngke a kaokoro ara iango iai. Ngkana e aki nakoraoi mwin au babaire, e aki kabuakakaai iai.” Ai bebetera tangiran temanna ae karineko!

18. A na kangaa ni kakabwaiaaki taanga ni mare n aroia ni kateimatoa aia tangira?

¹⁸ E tangiria Tatan n urua aia mare Kristian ni boong aikai. E ataia ae ngkana e uruaki aia tangira taanga i marenaia, a kona ni beibetinako mairoun Iehova. Ma e bon aki kona n toki te tangira ni koaua! Ngaia are e bia reke te tangira i nanon ami mare bwa kaanga te tangira are e kabwarabwaraaki n Ana Anene Toromon. Motinnanoia bwa kam na moanibwaia Iehova n ami mare, karerekea ami tai i marenami, ao karinea ami namakin ma kainnanomi i marenami. Karaoan anne, e na neboaki Iehova are Nibwan te tangira ni koaua n ami mare, ao e na bon teimatoa ni korakora ami tangira n aron te ai are karekareaki kanaana.