1. Tera ae nanonaki n te rairannano?

 NGKANA ti karaoa ae kairua, e rangi ni kakawaki bwa ti na raira nanora. E taekinaki n te Baibara, bwa te aomata ae raira nanona e bita ana iango ni kaineti ma te aroaro teuana, e katoka arona anne, ao e kakorakoraa n aki manga karaoia.​—Nora Nanon Taeka, “Rairannano.”

2. E aera bwa ti riai ni bane n reiakina taekan te rairannano? (Neemia 8:​9-11)

² A riai aomata nako n reiakina taekan te rairannano. Bukin tera? Ibukina bwa ti bane ni bubure ni katoabong. Ngkai kanoan Atam ao Ewa ngaira, ti bane n rotaki n te bure ao te mate. (IRom 3:23; 5:12) Akea ae kororaoi i buakora. A kabokorakora naba ma te bure mwaane aika rianako aia onimaki n aron naba te abotoro Bauro. (IRom 7:​21-24) Ma nanon aei ngkanne bwa ti riai n rarawawata n taai nako ibukin ara bure? Tiaki ngaia anne, bwa e nanoanga Iehova ao e tangirira bwa ti na kukurei. Iangoa te baere e riki nakoia I-Iutaia n ana bong Neemia. (Wareka Neemia 8:​9-11.) E aki tangiriia Iehova bwa a na rangi n rawawata ibukin aia bure rimoa, ma e tangiriia bwa a na taromauria ma te kimwareirei. E ataia Iehova ae te rairannano e kairiri nakon te kukurei. Ngaia are e reireinira taekana. Ngkana ti raira nanora man ara bure, ti kona ni kakoauaa bwa e na boni kabwarai ara bure Tamara ae nanoanga.

3. Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

³ Ti na reiakina ae nanonaki riki n te rairannano. N te kaongora aei ao ti na maroroakini baika tenua. Ti na reiakina moa te baere e reireinia iai I-Iteraera Iehova ibukin te rairannano. Imwina, ti na kaatuua ara iango i aon aron Iehova ni buokiia taani bure bwa a na rairi nanoia. Ao te kabane, ti na maroroakina  te baere a reiakinna taan rimwin Iesu ibukin te rairannano.

TE BAERE E REIREINIA IAI I-ITERAERA IEHOVA IBUKIN TE RAIRANNANO

4. Tera are e reireinia iai te natannaomata are Iteraera Iehova ibukin te rairannano?

⁴ Ngke e ikotiia I-Iteraera Iehova bwa te natannaomata teuana, ao e karaoa te berita ma ngaiia, ae te boraraoi i marenana ma ngaiia. E na boni kamanoia ao ni kakabwaiaia ngkana a teimatoa ni kawakin ana tua. E karaui nanoia ni kangai ibukin ana tua akanne: “Bwa e aki rangi ni kangaanga iroumi te tua aei ae I tua nakoimi n te bong aei, ao e aki naba riaon ami konaa.” (TuaKau. 30:​11, 16) Ma ngkana a karitei nakoina, tao n te katoto, ngkana a rineia bwa a na taromaurii atua riki tabeman, e na aki manga kakabwaiaia ao a na rawawata. Ma a boni kona ni manga karekea akoaia iroun te Atua. A kona n “okira Iehova ae [Atuaia] . . . ao n ongo ni bwanaana.” (TuaKau. 30:​1-3, 17-20) Ke n taekana teuana, a kona n rairi nanoia. Ngkana a karaoa anne, ao e na manga kaan Iehova ma ngaiia ao ni kakabwaiaia.

5. E kangaa ni kaotia Iehova ae e aki kabwaraa nanona irouia ana aomata? (2 Uea 17:​13, 14)

⁵ A okioki ni karitei nakon Iehova ana aomata aika e rineiia aikai. A aki tii taromaurii bouannanti, ma a kakaraoi naba mwakuri aika rangi ni bubuaka. Ibukin anne a a karawawataaki. Ma e aki kabwaraa nanona Iehova nakoia ana aomata aika bubure aikai. E teimatoa ni kanakoia ana burabeti bwa a na kaumakiia ana aomata bwa a na rairi nanoia ao n okira Iehova.​—Wareka 2 Uea 17:​13, 14.

6. E kangaa Iehova ni kabonganaia ana burabeti n reireinia iai ana aomata kakawakin te rairannano? (Nora naba te taamnei.)

⁶ E aki toki Iehova ni kakabonganaia ana burabeti n anga te kauring ao ni kaetiia ana aomata aika bubure. N te katoto, e taku te Atua rinanon Ieremia: “Ko na oki ngkoe ae Iteraera ae ko karitei, . . . N na aki baraaki n taraiko ma te un, bwa I kakaonimaki ni koaua, . . . N na aki teimatoa n un n aki toki. Ma tii kaotia bwa ko ataia ae ko bure, bwa ko karitei  nakon Iehova.” (Ier. 3:​12, 13) E kangai Iehova rinanon Ioera: “Kam na okirai ma nanomi ni kabane.” (Ioera 2:​12, 13) E kaira Itaia bwa e na kangai: “Kaitiakingkami, kaaki ami mwakuri aika bubuaka mai matau, katoka karaoan ae buakaka.” (Ita. 1:​16-19) Ao e titiraki Iehova rinanon Etekiera ni kangai: “Te koaua bwa I kukurei naba teutana ni maten te aomata ae buakaka? . . . Tiaki I tangira riki ae e na rairaki mani kawaina ao n teimatoa ni maiu? I aki kukurei ni maten temanna, . . . mangaia ae rairaki ao kam na maiu.” (Etek. 18:​23, 32) E kukurei Iehova n noriia aomata n rairi nanoia ibukina bwa e tangiriia bwa a na maiu n aki toki! Ngaia are e bon aki tataningaa Iehova te tai are a bitaki iai ana aomata ao e a tibwa buokiia. Ti na nori katoto tabeua.

7. Ni kaineti ma rongorongon te burabeti are Otea ma buuna, tera ae reireinia iai ana aomata Iehova?

⁷ Nora te baere e reireinia iai ana aomata Iehova man ana katoto te aine ae Komera, are buun te burabeti ae Otea. Ngke e tia neiei ni karaoa te wene ni kimoa, ao e a kitana Otea n iriia nako mwaane riki tabeman. E a aki kona ni bitaki te aine aei? E kangai Iehova are e kona n nori naano, nakon Otea: “Naako riki ao tangira te aine are tangiraki iroun te mwaane temanna ao e wewene ni kimoa. Anne naba aron Iehova ngkai e tangiriia tibun Iteraera ake a rairaki nakoia atua riki tabeman.” (Otea 3:1; TaeRab. 16:2) Uringnga are e bon teimatoa naba n te tai aei buun Otea ni karaoa te bure ae kakaiaki. Ma e ngae n anne, e tuanga Otea Iehova bwa e na kawaria ao ni kabwaraa ana bure ao n iooki ma ngaia. a N aron anne, e taotaona nanona Iehova nakoia ana aomata aika matoatoa nanoia. E ngae ngke a mwaninganako ni kakaraoi buure aika kakaiaki, ma e bon tangiriia naba ao e teimatoa n ukera te anga ae e na buokiia iai, bwa a na rairi nanoia ao ni bitii aroia. Ti noria n te katoto aei bwa e atai aroia aomata nako Iehova, ao e na boni kakaaea ana anga ni buoka te aomata ae e teimatoa naba ngkai ni kakaraoi buure aika kakaiaki, bwa e na raira nanona. (TaeRab. 17:3) Ti na noria.

ARON IEHOVA NI BUOKIIA TAANI BURE BWA A NA RAIRI NANOIA

8. E kangaa Iehova ni buoka Kain bwa e na raira nanona? (Karikani Bwaai 4:​3-7) (Nora naba te taamnei.)

⁸ Aia karimoa ni mwaane Atam ao Ewa boni Kain. E rotaki n te bure mairouia ana karo. Irarikin anne, e taekinaki ae kangai n te Baibara ibukin teuaei: “A bubuaka ana mwakuri.” (1Ioa. 3:12) Tao anne bukina ngke “e aki akoa Kain [Iehova] ao e aki nano n ana karea” are e anga. E aki bitii arona Kain ma ‘e a urarake unna ao e mata n rawawata.’ Tera ae karaoia Iehova imwina? E kataetaea Kain. (Wareka Karikani Bwaai 4:​3-7.) Uringnga are e bon taetae ma te akoi Iehova nakoni Kain, ao e anganna te kantaninga ao te kauring ni kaineti ma karuanikain te bure. E kananokawaki bwa e rawa n ongo Kain. E aki kariaia Iehova bwa e na buokia n raira nanona. Imwin rikin te bae aki raoiroi aei, te koaua bwa e a aki naba manga kani buokiia taani bure riki tabeman Iehova bwa a na rairi nanoia? Tiaki ngaia anne!

9. E kangaa Iehova ni buoka Tawita bwa e na raira nanona?

⁹ E rangi n tangira te Uea are Tawita Iehova. E arana naba teuaei ni kangai: “Te mwaane ae kakukureia nanou.” (Mwa. 13:22) Ma e karaoi buure aika kakaiaki Tawita, n aron te wene ni kimoa ao te tiritiri. Ni kaineti ma te Tua Rinanoni  Mote, ao e bon riai ni mate Tawita. (NakIbo. 20:10; WarIte. 35:31) Ma e akoi Iehova ao e buokia. b E kanakoa ana burabeti are Natan bwa e na kawara te uea, e ngae ngke e tuai kani kaota te rairannano Tawita n te tai aei. E kabongana te kaikonaki Natan are e a ringaki iai nanon Tawita. Ibukina bwa e rangi n rotaki iai Tawita, e a raira nanona. (2Tam. 12:​1-14) E korea te areru teuana ae nako raoi mai nanona, are e a oti iai nanona n rairannano. (TaiAre. 51, atun te areru) A kabebeteaki taani bure aika bati n te areru aei, ao a kairaki bwa a na rairi nanoia. Tiaki ti kukurei ngke e buoka ana toro are Tawita Iehova ma te tangira bwa e na raira nanona?

10. Tera am namakin n aron Iehova n taotaona nanona ao ni kabwarai aia bure aomata aika taani bure?

¹⁰ E riribaa te bure Iehova ao e aki kona n tarariaoa te aeka ni bure teuana. (TaiAre. 5:​4, 5) Ma e ataia ae taani bure ngaira ni kabane, ao ibukin tangirara irouna, e rineia bwa e na buokira ni buakana te bure. E kataia n taai nako ni buokiia naba naake a karaoi buure aika kakaiaki bwa a na rairi nanoia ao ni kaan ma Ngaia. Ai karaunanora ataakin anne! Ngkana ti iaiangoa ana taotaonakinnano Iehova ma ana kabwarabure, ti a kananomatoaira bwa ti na teimatoa ni kakaonimaki nakoina ao ni waekoa n raira nanora ngkana ti karaoa ae bure. Ti na noria ngkai bwa a kangaa ni kaotaaki riki n taekan te rairannano kaain te ekaretia ni Kristian.

TE BAERE A REIAKINNA TAAN RIMWIN IESU IBUKIN TE RAIRANNANO

11-12. E kangaa Iesu n reireinia aomata aroaron Tamana ae kakabwarai buure? (Nora te taamnei ni moan te maekatin aei.)

¹¹ E kaoti te Mesia n te moan tienture C.E. N aron are e taekinaki n te kaongora are imwain aei, e kabongana Ioane te tia Bwabetito ao Iesu Kristo Iehova, n reireinia iai aomata kakawakin te rairannano.​—Mat. 3:​1, 2; 4:17.

¹² N ana mwakuri ni minita Iesu, ao e reireinia aomata taekan aron Tamana ni kabwarai buure. E karaoa anne Iesu n te aro ae anainano ngke e taekina te kaikonaki are te nati are bua. E rineia te rorobuaka aei bwa e na ukera  te kawai ae bure i nanon tabeua te tai. Ma imwina riki ao “e a oki ana iango” ao e a okira mwengana. Tera aron tamana? E taku Iesu bwa ngke “e a ria, ao e a noria tamana ao e korakora nanoangaana, ao e biri n rabwatia, ao e kaboria ma ngaia.” E aki kantaningaia te nati aei ae e na riki nakoina aei, ngaia are e bubutii bwa e na riki bwa ana toro tamana ni batana, ma e weteia tamana bwa ‘natina’ ao e butimwaeia nakon ana utu. E taku te tama aei: “E bua ao e a manga reke.” (Ruka 15:​11-32) Ngke e mena i karawa Iesu imwain ruona nakon te aonnaba ao e bon nonora Tamana ni kaotiota nanoangaaia taani bure ake a rairi nanoia. Ai tamaroara te karaki aei bwa e a kaota raoi aron Tamara ae Iehova ae nananoanga!

13-14. Tera ae reiakinna te abotoro Betero ibukin te rairannano, ao tera are e angareirei iai nakoia tabemwaang? (Nora naba te taamnei.)

¹³ E karekei reireiana aika kakawaki te abotoro Betero mairoun Iesu ibukin te rairannano ao te kabwarabure. E aki toki Betero ni kainnanoa te kabwarabure, ao e tituaraoi Iesu ni kaabwabwaka kabwaraan ana bure. N te katoto, imwini kakeaan ana Toka tenua te tai, ao e a korakai nanoni Betero ibukin ana bure. (Mat. 26:​34, 35, 69-75) Ma ngke e a kautaki Iesu, ao e kaoti nakoni Betero, ngke tii ngaia. (Ruka 24:​33, 34; 1Kor. 15:​3-5) Akea te nanououa bwa e bae Iesu ni kabwaraa ana bure Betero ao ni kabebetea nanon ana abotoro ae raira nanona aei.​—Mareko 16:7.

¹⁴ E ataa raoi aron te rairannano ao kabwaraakin am bure Betero, ao e a kona n reireinia aomata taekan te rairannano ao te kabwarabure. Tabeua te tai imwin te toa are Bentekota, ao e a kabwarabwara Betero nakoia I-Iutaia aika tiaki Kristian, ao n taekinna ae a a tia ni kamatea te Mesia. Ma e a manga kaumakiia ma te tangira ni kangai: “Mangaia ae rairi nanomi ao bitii aromi bwa a na kamaunaaki ami bure, bwa a aonga n roko taai ni kakamaiu mairoun Iehova.” (Mwa. 3:​14, 15,  17, 19) E kaotia Betero n ana angareirei ae te rairannano e kaira te tia bure bwa e na tanrikaaki, ni kitan ana iango ma ana mwakuri aika bure, ao n uaiakina te kawai ae boou ae e kakukureia te Atua. E kaotia naba te abotoro ae e na kabwarai aia bure Iehova ke ni kamaunai aia bure. Ao irabwi te ririki imwina, e a karaui nanoia Kristian Betero ni kangai: “E taotaona nanona [Iehova] nakoimi, ibukina bwa e aki tangira kamaunaan temanna ma e tangiriia aomata nako bwa a na rairi nanoia.” (2Bet. 3:9) Ai tamaroara te kantaninga ibukia Kristian ake a karaoi buure, ao buure aika kakaiaki naba!

15-16. (a) E kangaa n reiakina taekan te kabwarabure te abotoro Bauro? (1 Timoteo 1:​12-15) (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora ae imwina?

¹⁵ A bati baika bubuaka ake e a tia ni karaoi Tauro are te I-Tareto. Bon te tia bwainikirinia taan rimwini Kristo ngaia ae iowawa. A bae n iangoa teuaei angiina Kristian bwa e a bon aki kona ni bitaki. Ma e ataia Iesu bwa e boni kona ni bitaki Tauro ao n raira nanona. E nori aroaro aika raraoi iroun Tauro Iesu ma Tamana. E taku Iesu: “Bon au bwai ni mwakuri ae rineaki teuaei.” (Mwa. 9:15) E kabongana naba Iesu te kakai ni kaira iai Tauro bwa e na raira nanona. (Mwa. 7:58–8:3; 9:​1-9, 17-20) Imwin rikin Tauro bwa te Kristian, ao e a kinaaki imwina bwa te abotoro Bauro, are e aki toki ni kaotiota ana kakaitau ibukin te akoi ao te nanoanga are e kaotiotaki nakoina. (Wareka 1 Timoteo 1:​12-15.) E angareirei ni kangai te abotoro ae kakaitau aei: “Ana akoi te Atua e kataia ni kairiko nakon te rairannano.”​—IRom 2:4.

¹⁶ Tera ae karaoia Bauro ngke e ongo maningongoan te wene ni bure n te ekaretia ni Kristian i Korinto? E reke reireiara ae bati man te baere e taekinna ni kaineti ma ana reirei ni kaetieti Iehova ma te tangira, ao kakawakini kaotiotan te nanoanga. Ti na rinanon te rongorongo anne n te kaongora ae imwina.