1, 2. Tera ae a kona n iangoia abotoro imwin rieraken Iesu nako karawa?

A TEI ana abotoro Iesu i aon te Maunga ae Oriweta ao a tararake nako karawa. A a tibwa tia n nora aia toka ao raoraoia ae Iesu n uotakirake ao ni karabaaki n te nang. (Mwa. 1:9, 10) I nanon uoua tabun te ririki, e a tia Iesu n reireinia, ni kaungaia, ao ni kaiririia. Ao e a nako ngkai. Tera ae a nang karaoia?

² E a tia Iesu n angania taan rimwina te mwioko aei: “Kam na riki bwa taani kakoaua ibukiu i Ierutarem ao i Iutaia ni kabanea, ao i Tamaria ao nakon taabo ake taiani kabanea n raroa n te aonnaba.” (Mwa. 1:8) A na kangaa ni karaoa te mwioko anne? Ni koauana, e karau nanoia Iesu bwa a na waekoa ni karekea te taamnei ae raoiroi. (Mwa. 1:5) Ma e kainnanoaki te kairiri ao bairean raoi te mwakuri ae okoro ibukin te uarongorongo ni katobibia te aonnaba. E kamanenaia Iehova taan tei ibukina aika aomata bwa a na kaiririia ao ni baireiia raoi ana aomata n taai ake rimoa. Mangaia are a kona n iangoa aei abotoro: ‘E nang rinea te tia kairiri ae boou ngkai Iehova?’

3. (a) Tera aia babaire ae kakawaki abotoro aika kakaonimaki imwin rieraken Iesu nako karawa? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

 ³ E kaania uoua te wiki imwina ao a a ukera buokaia n te Baibara taan rimwin Iesu, a tataroa ana kairiri te Atua, ao a rinea Matia bwa e na onea mwin Iuta Itekariota bwa te ka-12 n abotoro. (Mwa. 1:15-26) E aera bwa e rangi ni kakawaki te rinerine aei irouia ao iroun Iehova? E kakororaoa Matia te bwai ae rangi ni kakawaki ae kainnanoaki n te botaki. * E a tia Iesu n rineiia ana abotoro tiaki tii ibukin raonakina n ana mwakuri ni minita, ma a na karaoa te mwioko ae rangi ni kakawaki i buakoia ana aomata te Atua. Tera te mwioko anne, ao e kangaa Iehova ni kataubobongaia rinanon Iesu? Tera te babaire ae titeboo ma anne ae karaoaki i buakoia ana aomata te Atua ni boong aikai? Ao ti na kangaa n “uringia akana kairiri” i buakora, moarara riki “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana”?—Ebera 13:7; Mat. 24:45.

4. Tera mwiokoaia abotoro ao unimwaane ake tabeman i Ierutarem n te moan tienture?

⁴ A moana aia kairiri abotoro n te ekaretia ni Kristian ni Bentekota 33 C.E. N te tai anne, “e teirake Betero ma naake Tengauni ma Temanna” n tibwai koaua ibukin te kamaiuaki nakoia I-Iutaia aika rangi ni bati ao naake a rairaki nakon te Aro n Iutaia. (Mwa. 2:14, 15) A bati i buakoia aika riki bwa Kristian. Imwin anne, “a botumwaaka ni mutiakina aia angareirei abotoro” Kristian aika boou aikai. (Mwa. 2:42) A mwiokoaki abotoro ibukini baireani mwanen te ekaretia. (Mwa. 4:34, 35) A tabeakin naba baika kainnanoi ana aomata te Atua ibukin aia onimaki, ao a taku: “Ti riai ngaira ni kabanei riki ara tai n tataro ao n angareirei n ana taeka te Atua.” (Mwa. 6:4) Ao a mwiokoiia Kristian aika mwaatai bwa a na waakina te uarongorongo n aono aika boou. (Mwa. 8:14, 15) Imwina riki, a raonaki abotoro irouia unimwaane aika kabiraki ni kairan ekaretia. A tibwai nako kaetieti nakoia ekaretia ni kabane kioina ngkai a riki bwa te rabwata n tautaeka.—Mwa. 15:2.

5, 6. (a) E kangaa te taamnei ae raoiroi ni kakorakoraa te rabwata n tautaeka? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) A kangaa anera ni buoka te rabwata n tautaeka? (c) E kangaa ni kairiraki te rabwata n tautaeka n Ana Taeka te Atua?

⁵ A ataia Kristian n te moan tienture bwa e kairiraki te rabwata n tautaeka iroun Iehova ae te Atua, rinanon aia tia Kairiri ae Iesu. A kangaa ni koaua raoi n aei? Te moan, e kakorakoraaki te rabwata n tautaeka n te taamnei ae raoiroi. (Ioa. 16:13) E kabwaroaki te taamnei ae raoiroi i aoia Kristian aika kabiraki ni kabane, ma a kakorakoraaki riki iai abotoro ao unimwaane ake tabeman i Ierutarem ibukini kakororaoani mwiokoaia ae mataniwi ngaiia. N te katoto, n 49 C.E., e kairaki te rabwata n tautaeka n te taamnei ae raoiroi ni karaoan te babaire ibukin te kauntaeka i aon te korotobibi. A ira nanon aia babaire anne ekaretia ao “a teimatoa ni kakorakoraaki . . . n te onimaki, ao e a rarakarake mwaitiia kaaia ni katoabong.” (Mwa. 16:4, 5) E oti n te reta ibukin te babaire anne bwa e kaotiota uaan taamnein te Atua te rabwata n tautaeka, n aron te tangira ao te onimaki.—Mwa. 15:11, 25-29; IKar. 5:22, 23.

⁶ Te kauoua, a buoka te rabwata n tautaeka anera. E kairaki iroun te anera Korenerio bwa e na kanakoa temanna ni wetea te abotoro Betero nakoina. Bon te moan aomata teuaei ni bwabetitoaki bwa te Kristian mai buakoia Tientaire ae e aki korotobibiaki. Imwin ana uarongorongo Betero nakon Korenerio ma ana utu, e a kabwaroaki te taamnei  ae raoiroi i aoia, e ngae ngke a tuai ni korotobibiaki mwaane akanne. Ngke a ongo aei abotoro ao taari riki tabeman, a a kaungaaki bwa a na ira nanon te Atua, ao ni butimwaeiia Tientaire aika aki korotobibiaki nakon te ekaretia ni Kristian. (Mwa. 11:13-18) A taningamarau naba anera ni boutokaa ao ni karikirakea te mwakuri n uarongorongo are e kairaki iroun te rabwata n tautaeka. (Mwa. 5:19, 20) Te katenua, e kairiraki te rabwata n tautaeka n Ana Taeka te Atua. A kamanena te Koroboki ae Tabu mwaane akanne ibukini buokaia ni karaoi aia babaire ni kaineti ma koaua aika kauntaekaaki ao kairan ekaretia.—Mwa. 1:20-22; 15:15-20.

7. E aera bwa ti kona n taekinna ae e kaiririia Iesu Kristian ake rimoa?

⁷ E ngae ngke iai mwaakan te rabwata n tautaeka anne i aon te ekaretia rimoa, ma a ataia ae Iesu bon aia tia Kairiri. E korea aei te abotoro Bauro: “E [Kristo] anga temwangina bwa abotoro . . . Ti na rikirake n ikawai ni bwaai ni kabane i nanon teuare te atu are Kristo, ni bwainan te tangira.” (IEbe. 4:11, 15) N oneani mwin are a na ingoania iroun te abotoro ae kakannato, ‘a aranaki taan rimwin Iesu bwa Kristian man ana babaire te Atua.’ (Mwa. 11:26) Ni koauana, e ataa kakawakin ‘tauan raoi reirei’ Bauro, ke booto n reirei man te Koroboki ae Tabu ake mairouia abotoro ao mwaane ake tabeman ake taani kairiri. Ma e taku riki: “Ma I tangiringkami bwa kam na ataia bwa atuia mwaane nako [n ikotaki ma kaain te rabwata n tautaeka ni kabane] bon te Kristo, . . . ao atun te Kristo te Atua.” (1Kor. 11:2, 3) Eng, i aan ana kairiri Atuna ae Iehova ae te Atua, e boni kaira te ekaretia Kristo Iesu ae mimitong.

8, 9. Tera mwiokoan Brother Russell ae kakawaki ni moa man raabanen te ka-19 n tienture?

⁸ N raabanen te ka-19 n tienture, a kakorakoraia Charles Taze Russell ao tabeman raona ni manga kaoka te taromauri ni Kristian ae koaua. Ibukini buokaia ni katanoatai koaua man te Baibara n taetae aika kakaokoro, e a kateaki te Zion’s Watch Tower Tract Society ae kinaaki i aan te tua n 1884, ao e beretitenti iai Brother Russell. * Bon te tia reiakina te Baibara ae rianako teuaei, ao e ninikoria ni kaotia ae akea n te Baibara te reirei ae Temanna n teniman ao te taamnei ae aki mamate. E ataia ae e na manga oki Kristo ao e aki kona n noraki, ao e na toki “aia tai botannaomata ae baireaki” n 1914. (Ruka 21:24) E kabanea ana tai, korakorana, ao ana mwane Brother Russell ibukin tibwaakin nako koaua aikai nakoia aomata, ao e aki kantaningaa kabooani mwina. E teretere, bwa Iehova ao Iesu a kamanena Brother Russell bwa e na riki bwa te tia kairiri n te tai ae kakawaki aei.

⁹ E aki ukera kamoamoaana Brother Russell irouia aomata. N 1896, e koreia bwa e aki tangiria ma mwaane nako ake iai mwiokoaia bwa a na karineaki naba teutana. A aki tangiria bwa a na weteaki n aara aika rine, ao a aki naba tangiria bwa e na ingoanaki te kurubu teuana n araia. E taku imwina riki: “Tiaki mairouia aomata te mwakuri aei.”

10. (a) E rinea n ningai “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana” Iesu? (b) Kabwarabwaraa bwa e kangaa ni kamatataaki kaokoron te Rabwata n Tautaeka ma te Watch Tower Society.

¹⁰ E mate Brother Russell n 1916, ao tenua te ririki imwina n 1919, e a rinea Iesu “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana.” Bukin tera? E na angangania ana tabonibai “kanaia n te tai ae riai.” (Mat. 24:45) N ririki naba akanne, iai te kurubu ae uarereke ae kaainaki irouia taari mwaane aika kabiraki aika mwakuri ni kautun ara botaki i Brooklyn i New York, aika a katauraoi ao  n tibwainako amwarake n taamnei nakoia taan rimwin Iesu. E a moanna n noraki te taeka ae te “rabwata n tautaeka” n ara boki n 1940 tabun, ngke e a ataaki bwa e rangi n irekereke ma te Watch Tower Bible and Tract Society. Ma e ngae n anne n 1971, e a kamatataaki bwa e kaokoro te Rabwata n Tautaeka ma te Watch Tower Society are e tii tabeakini baika irekereke ma te tua. Man te tai anne, a a kona taari mwaane aika kabiraki ni beku bwa kaain te Rabwata n Tautaeka, ao tiaki taani kairiri n te Watch Tower Society. N taai aika tibwa nako, a beku taari aika onimakinaki mai buakoia “tiibu tabemwaang” bwa taani kairiri n te Society ae kinaaki i aan te tua ao a kairiri naba n taian rabwata aika kamanenaaki irouia ana aomata te Atua. Ibukin anne, e a kona te Rabwata n Tautaeka ni kabanea ana tai ni katauraoi kairiri ao kaetieti man te Baibara. (Ioa. 10:16; Mwa. 6:4) E kabwarabwaraaki n Te Taua-n-Tantani ae bwain Turai 15, 2013, bwa “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana” bon taari aika kabiraki aika karako mwaitiia aika riki bwa te Rabwata n Tautaeka.

11. E kangaa ni karaoi ana babaire te Rabwata n Tautaeka?

¹¹ E karaoi motinnano aika kakawaki te Rabwata n Tautaeka n aia tai ni boowi. N te aro raa? A boowi kaaina ni katoa wiki, ike a a buokaki iai bwa e na kaan reitakia ao katiteuanaakia. (TaeRab. 20:18) E bibitaki te tia babaire ni katoa ririki ni boowi akanne, kioina ngkai akea kaain te Rabwata n Tautaeka ae iangoaki bwa e kakannato riki nakoia ake raona. (1Bet. 5:1) E kabubutaki te tia babaire n aron naba anne ni komete aika onoua n te Rabwata n Tautaeka. Akea temanna i buakoia ae iangoia bwa e kakawaki riki nakoia raona ni kairiri akanne, ma bon “tabonibai” aika kakaamwarakeaki iroun te toro ae kakaonimaki ao a aantaeka nakon ana kairiri.

12. Ibukina bwa e aki kororaoi te Rabwata n Tautaeka ao e aki naba anganaki kaotioti iroun te Atua, baikara titiraki aika rio?

¹² E aki kororaoi te Rabwata n Tautaeka ao e aki naba anganaki kaotioti iroun te Atua. Ngaia are e kona ni kairua ana kabwarabwara i aon te Baibara ke ana kairiri n te botaki. Ni koauana, iai n te Watch Tower Publications Index te reirei ae “Beliefs Clarified,” ae karinanaki iai bitaki n otara n te Koroboki ae Tabu ni moa man 1870. E bon aki tuangira Iesu ae e na katauraoi amwarake n taamnei aika kororaoi te toro ae kakaonimaki. Ngaia are ti na kangaa ni kona ni kaekaa ana titiraki Iesu aei: “Antai raoi te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana?” (Mat. 24:45) Tera te bwai ni kakoaua bwa te Rabwata n Tautaeka bon te toro ae kakaonimaki? Ti na rinanoi baika tenua aika titeboo ma ake a kairira naba te rabwata n tautaeka n te moan tienture.

13. E kangaa te taamnei ae raoiroi ni buoka te Rabwata n Tautaeka?

¹³ Te bwai ni kakoaua ibukin te taamnei ae raoiroi. E a tia te taamnei ae raoiroi ni buoka te Rabwata n Tautaeka bwa e na ota i aoni koaua man te Koroboki ae Tabu ake e aki ota raoi iai te aba rimoa. N te katoto, iangoi kamataataani koaua aika karinanaki ake a maroroakinaki n te barakirabe are mai mwaina. Bon akea te aomata ae kona n ota ao ni kabwarabwarai “ana bwai . . . te Atua aika nano” aikai n oini wanawanana! (Wareka 1 I-Korinto 2:10.) A mwaneweaki iroun te Rabwata n Tautaeka ana taeka te abotoro Bauro aikai: “Ti aki naba taekini baikai n taeka ake ti reireinaki iai n te wanawana n aomata, ma n taeka ake ti reireinaki iai rinanon te taamnei.” (1Kor. 2:13) Imwini bubua ma bubua te ririki n ongoraei reirei aika kewe ao akean te kairiri ae mataata, e a  kona n noraki waekoan rikiraken te ota n te Baibara man 1919, tii man ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi.

14. Ni kaineti ma Te Kaotioti 14:6, 7, a kangaa anera ni buokiia ana aomata te Atua ni boong aikai?

¹⁴ Te bwai ni kakoaua ibukin aia ibuobuoki anera. Ni boong aikai, moan te bati taben te Rabwata n Tautaeka ibukini kairan te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba ae a karaoia taan tataekina te euangkerio aika wanua tabun te mirion. E aera bwa e rangi n nakoraoi te mwakuri aei? Bukina teuana, a irekereke iai anera. (Wareka Te Kaotioti 14:6, 7.) N taai aika bati, a roko taan uarongorongo irouia aomata ake a a tibwa tia n tataro ibukini buokaia! * E teimatoa n rikirake tataekinan te rongorongo ae raoiroi ao karekeaia taan rimwini Kristo, n aki ongea te kakaaitara ae korakora n aaba tabeua. E bon riki aei n aia ibuobuoki anera.

15. Tera te kaokoro i marenan te Rabwata n Tautaeka ma taani kairiri n Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia? Taekina te katoto.

¹⁵ Onimakinan Ana Taeka te Atua. (Wareka Ioane 17:17.) Iangoa te baere e riki n 1973. E tabekaki te titiraki n Te Taua-n-Tantani ae bwain Tun 1 aei: “A . . . kona ni katauaki nakon te bwabetito aomata ake a teimatoa n tautoronaki n te baakee?” Aio kaekaana: “E kaotaki n te Baibara bwa a bon aki.” Imwini kaotani kiibu aika kaineti ma aei, e kabwarabwaraaki n Te Taua-n-Tantani bukina ngkai e riai ni kabaneaki man te ekaretia te tia moko ae aki raira nanona. (1Kor. 5:7;  2Kor. 7:1) E taekinaki naba iai bwa e aki roko te tua ae matoatoa aei mairouia aomata ma boni mairoun te Atua are e kaota nanona rinanon ana Taeka ae koreaki. Iai riki Aaro tabeua aika kukurei n onimakina raoi Ana Taeka te Atua, e ngae naba ngkana e rangi ni kangaanga karaoan anne irouia kaaina? E taekinaki ae kangai n te boki teuana n taai aika nako ae taekina te Aro n te United States: “A katoatai Kristian aika taani kairiri n rinanoi aia angareirei bwa e na boraoi ma aia koaua ao aia iango ibukini boutokaaia i marenaia kaaina ao ni botaki aika bubura riki.” Ngkana ngaia bwa kaain te Rabwata n Tautaeka akanne a kariaia kairan aia babaire n Ana Taeka te Atua ao tiaki n te bae a tangiria angia aomata, antai ngkanne ae e kaiririia ana aomata te Atua ni boong aikai?

16. Tera te anga teuana ae ti na ururinga iai te Rabwata n Tautaeka?

¹⁶ Wareka Ebera 13:7. Te taeka ae rairaki bwa “uringia,” e kona naba n rairaki bwa “mwaneweiia.” Ngaia are te anga teuana ae kam kona iai n “uringia akana kairiri i buakomi,” boni mwanewean te Rabwata n Tautaeka n ami tataro. (IEbe. 6:18) Iaiangoa mwiokoaia ae katauraoan amwarake n taamnei, tararuaan te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba, ao kawakinan raoi bwaintangira. A boni kainnanoa ara bubutii ni katoatai ibukini buokaia!

17, 18. (a) Ti na kangaa ni kaai ni mwakuri ma te Rabwata n Tautaeka? (b) E na kangaa ara uarongorongo ni boutokaa te toro ae kakaonimaki ao Iesu?

¹⁷ Ni koauana, tiaki nanona bwa ti na tii ururinga te Rabwata n Tautaeka n ara taeka, ma ti riai naba n ongeaba n ana kairiri. E anganira te Rabwata n Tautaeka kaetieti rinanon ara boki, ara bobotaki, ruunga, ao bwabwaro. E rineiia naba mataniwi ibukin aono, ake a a manga rineiia unimwaane n te ekaretia. A ururinga te Rabwata n Tautaeka mataniwi n aono ao unimwaane n aroia ni kakairi raoi ni kaetieti ake a anganaki. Ao ti bane ni kaota karinean ara tia Kairiri ae Iesu, ngkana ti ongeaba ao n aantaeka irouia mwaane aika kabonganaaki irouna bwa a na kairira.—Ebera 13:17.

¹⁸ Te anga riki teuana ae ti na ururinga iai te Rabwata n Tautaeka, boni mani karaoan ara kabanea ni konaa n te mwakuri n uarongorongo. Ni koauana, e kaumakiia Kristian Bauro bwa a na kakairi n aia onimaki naake a kairiri i buakoia. E kaotiota ana onimaki ae rianako te toro ae kakaonimaki n arona n ingainga ni karikirakea ao ni kabutanakoa te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea. Ko mena naba i buakoia tiibu tabemwaang ake a boutokaiia taani kabiraki n te mwakuri ae kakawaki aei? Ai kimwareireira ngkoe ngkana e a kangai am tia Kairiri ae Iesu: “Ngkana [ko] karaoia nakon temanna mai buakoia tariu aika mangori aikai ao [ko] karaoia naba nakoiu.”—Mat. 25:34-40.

19. E aera ngkai ko motinnanoia bwa ko na ririmwin ara tia Kairiri ae Iesu?

¹⁹ Ngke e okira karawa Iesu, e bon aki kitania taan rimwina. (Mat. 28:20) E ataia ae e korakora buokana rinanon te taamnei ae raoiroi, anera, ao Ana Taeka te Atua, ngke e kairiri i aon te aba. Ngaia are e karaoa naba anne nakon te toro ae kakaonimaki ni boong aikai. Ao te Rabwata n Tautaeka e “teimatoa. . . n ririmwin te Tiibutetei n aki ongeia bwa taabo raa ike e nako iai.” (TeKao. 14:4) Ngkana ti ongeaba n ana kairiri te Rabwata n Tautaeka, ti a ongeaba iai iroun ara tia Kairiri ae Iesu. Imwin tabeua te tai, e nang kairira nakon te maiu ae aki toki. (TeKao. 7:14-17) Akea te aomata ae te tia kairiri ae kona ni beritana anne!