Paul: Ti rangi n ingainga! N Nobembwa 1985, ao i aoni kawaira nakon ara moan tabo ae ti na mitinare iai ae Liberia, i Aberika Maeao. E tiku ara wanikiba i Senegal. E taku Anne, “Ai tii teuana riki tabun te aoa ao ti a roko naba i Liberia!” Ma e a tang naba te katanoata: “Kam riai n ruo man te wanikiba bwatintian te nako Liberia. Ti a aki kona ni kiba nako Liberia bwa iai te kiriwe ikekei ibukini kabwakaan te tautaeka.” Ti tiku i rarikia mitinare i Senegal i nanon tebwina te bong, ao ti ongongora rongorongon Liberia ae a a bati aomata aika tiringaki ao e rangi ni matoatoa tuan te tai n aki ririaki n te roo, ao a katiiaki naake a urua te tua aei.

Anne: Bon aomata ngaira aika ti kani kakararoaira man te kangaanga. I araranaki mangke I uarereke bwa Annie te kimamaaku. E nanako naba nanou ngkana N na tii toua nanon te kawai nakon iterana are teuana! Ma ti motikia bwa ti na boni karokoira n te tabo are ti mwiokoaki ai.

Paul: Ti kaai ni bungiaki ngai ma Anne n te aono teuana i maeaon Engiran. Ti moana ara bwaiania ngke e bane ara kauarinan imwini kakaungaakira irouia au karo ao tinan Anne. A rangi ni boutokaira ngke ti tangiria ni beku ni kabwanina ara tai. I kaoaki nakon te Betaera ngke 19 au ririki ao e a manga raonai Anne imwini marera n 1982.

Anne: Ti tangira te Betaera ma ti a kaman iaiangoia bwa ti na beku n te tabo ae kainnanoaki riki iai te ibuobuoki. E a korakora riki tangiran te beku anne ngke ti kaai ni mwakuri n te Betaera ma naake a mitinare ngkoa. Ti tataroakinna ni katoa tairiki i nanon tenua te ririki ao ti rangi ni kukurei bwa n 1985, ti a kaoaki bwa ti na kaea te ka-79 ni kuura n te Kireata! Ti mwiokoaki nako Liberia, i Aberika Maeao.

Paul: Ti toka n te moani wanikiba are kariaiakaki kibana nako Liberia. A rangi ni maaku aomata ao e teimatoa n tiku tuan te tai n aki ririaki n te roo. E tii rebwetaua ekitiotin te kaa ao e a boo naba te iakaka n te mwakete! Ti wawareki kanoan Taian Areru ni katoa tairiki bwa ti aonga n rau. Ma ti rangi n  tangira mwiokoara aei. E mitinare Anne i tinaniku, ao ngai I mwakuri n te Betaera i rarikin John Charuk. a I rangi ni buokaki iroun teuaei, kioina ngke e a tia ni maeka naba i Liberia ao e atai raoi naba aroia taari ikekei.

Anne: Ti rangi n tangira mwiokoara i Liberia ibukia tarira ao mwaanera n te onimaki. A akoi, a momoaaomata ao a kakaonimaki. Ti a rangi ni kaan ma ngaiia ao a a riki bwa ara utu. E kakorakoraaki ara onimaki n aia taeka n reirei. E rangi ni kaunga te mwakuri ni minita iai. A un aomata ngkana ti moantaai ni kitania! A mamaroroakinaki titiraki aika boto man te Baibara i rarikin te kawai. Ko kona n ae ko a roko naba n ongora n aia maroro. E rangi ni bati ara reirei n te Baibara ao e a kangaanga te reirei ma ngaiia ni kabane. E rangi n tikiraoi te aono aei!

Paul: N 1989 imwin reken te rau teutana te tai i nanon aua te ririki, ao e a riki te bitaki ae kakubanako bwa e a waaki te buaka n te aba. A taui taabo ake i rarikin te Betaera aia taanga ni buaka taani karitei n Turai 2, 1990. Ti a aki kona n reitaki ma naake i tinanikun te aba i nanon tenua namwakaina, n ikotaki naba ma ara utu ao kautun ara botaki. E a riki te mangao, e karako te amwarake, ao e korakora te mwakuri n tautau. E reitinako te waaki aei i nanon 14 te ririki i aon te aba ni kabutaa.

Anne: A buaka tabeman kaaini baronga tabeua ao a kamateia kaaini baronga ake tabeua. A ririaki tautia i nanon te kawai ma aia bwai ni buaka ma oneaia ae kamimi, a rinnakoi auti ao n anai bwaai ake a tangiri. Tabeman i buakoia, titeboo tiringakia aomata irouia ma tiringakia mooa. E a tabukirake rabwataia aomata aika mate n taiani kawai ake e bobo iai te tutuo, ao tabeua taabo akanne a kaan ma te aobiti n tararua. A tiringaki taani Kakoaua aika kakaonimaki n ikotaki naba ma uoman mitinare.

A karuanikaia maiuia taani Kakoaua ni karabaia tabemwaang ake kaaini baronga ake a kakaaeaki bwa a na tiringaki. A karaoa naba anne kaain te Betaera ao mitinare. N te Betaera ao iai tabeman taani Kakoaua ake a birinako mai abaia aika a matu i nano ao tabeman a maeka ma ngaira n ara ruu i eta. Ti kaai ni maeka n te ruu ae tii teuana ma te utu ae itiman mwaitiia.

Paul: Ni katoabong ao a kataia taani buaka n rin n te Betaera n noria bwa iai aomata aika ti  karabaia ke akea. Iai aman aika a teiakina ara tabo: uoman a taratara man te winto ao ake uoman a nako n otinako n te mataroa. Ngkana a otinako n te mataroa naake uoman, ao a aki toki ni kamenai baia ni kauoua mai moa ni kaotia ae a na aki rin taani buaka. Ma ngkana a kamenai baia i akuia, nanona ngkanne bwa a rangi n iowawa taani buaka akekei, ao a riai naake a taratara man te winto ni waekoa ni karabaia raoraora.

Anne: Tabeua te wiki imwina, ao e a bon roko naba n rin te kurubu ni buaka teuana. Ti rokanira ngai ma te tari te aine temanna n te roki ao iai te tabo ni karaba ae bwangabwanga i aan te kabwate ae uarereke. E kauangi te tari te aine arei ni karabaa iai. A rimwiai nako eta taani buaka aikai ma aia katii aika bubura. A karebwerebwea ara mataroa ma te un. E bubutii Paul nakoia ni kangai, “E nako n te roki buu.” E rangi ni kaberoro kainakin te tabo are e karabaa iai te tari te aine arei ao I baenikai teutana ni kaoka te kabwate nakoni nnena, ngaia are I a rangi ni maaku ao e ruru rabwatau. N nang kangaa ni kauka te mataroa? I tataro i nanou ni bubutii buokau nakon Iehova. I a kauka ngkanne te mataroa ao I kamauriia. E kebutuai temanna i buakoia ao e a bon nako naba ni kauka te kabwate ao ni kiberi kanoana. E aki kakoauaa ngke akea te bae e kunea. E a manga tuoi ruu ake tabeua ngaia ma raona akekei ao a nako naba n te ruu are n te taubuki. Ma bon akea naba te bwai ae a kunea.

Paul: E a karako kanara i nanon iraua namwakaina. Ma ti teimatoa ni maiu man amwarake n taamnei. E riki ara kibu n te ingabong n te Betaera bwa ara kaingabong ao ti rangi ni kakaitau bwa e reke iai korakorara.

Ngke arona bwa e bane kanara ao nimara, ao ti kitana te aobiti n tararua, a na boni kamateaki naake a karabaia i rarikira. N tabetai a bon roroko raoi n taia baike e katauraoi Iehova n te aro ae kamimi! E tabeakini kainnanora Iehova ao e buokira bwa ti na aki maaku.

E ngae ngke e a korakora riki te kangaanga n te aonnaba, ma e teimatoa n ootanako te koaua. E bati aia tai tarira n te onimaki ni bibirinako n rawei maiuia, ma e teimatoa ni korakora aia onimaki n aki ongei kangaanga. A taku tabeman bwa e riki nanomwaakaia n tain te buaka “bwa kataneiaakia imwain te rawawata ae korakora.” A ninikoria unimwaane ao taari mwaane aika ataei ni karaoi bwaai ao ni buokiia taari. A kaai n ibuobuoki i marenaia taari ake a birinako mai abaia, a uarongorongo n aono ake a nako iai ao a karaoi aia taromauri n taabo n taromauri aika karaoi i buakonikai. A riki bobotaki n taromauri bwa te tabo ae karekea kaungaakia n taai ni kangaanga akanne, ao a buokaki taani Kakoaua n te uarongorongo bwa a na nanomwaaka i aani kangaanga. Ngke ti tibwatibwai bwaai n ibuobuoki, ao e rangi n rotaki nanora ngke a bati aika bubutii aia baeki n nakonako  ao tiaki kunnikai! A ongora n te rongorongo ae raoiroi aomata ake a nanokawaki ao n rinanoni baika kangaanga aikai. A rangi ni mimi irouia taani Kakoaua ngkai a teimatoa ni kukurei ao a riki bwa kaanga te taura ae kaotaa te tabo ae rotongitong! (Mat. 5:​14-16) Ibukina bwa a rangi n ingainga tarira n te onimaki, a a riki bwa tarira tabeman taani buaka aika rangi n iowawa.

Paul: N tabetai ti riai ni kitana te aba, tao tenua te tai i nanon te tai ae uarereke ao uatai ae ti nako iai teuana te ririki. E kabwarabwaraa raoi ara namakin te tari te aine ae te mitinare naba ngke e kangai: “Ti reireinaki n te Kireata bwa ti na kabanea nanora ni mwiokoara ao ti boni karaoa anne. Ao ngkai ti nang kitania taari ibukin te kangaanga ae riki, ai aron ae e a koutaki buroora!” Ti kakaitau bwa ti kona ni buokiia kaain te aono n Liberia man aaba ake i rarikina.

Anne: Ni Mei 1996, ao ti a tokanako ni kaan te Betaera ngaira aman ma beeba aika kakawaki ibukin te mwakuri i Liberia. Ti kan nako n te tabo ae mano riki n iteran te kaawa are teuana ae tao 16 te kiromita (10 te maire) raroana. Ma e a roko naba buakanakin ara tabo. A kakatii taani buaka, a katea ara kaa ao a kaotinakoira ngaira teniman, ao n uotaanako te kaa ma Paul. Ti bon tei n tiaoki. E aki maan ao ti a nora naba Paul ni mwananga nakoira i buakoia aomata ma raraan atuna ae titiinako. E mino atura ao ngaira iroura e katiiaki ma ngke ti a karaua n iangoia, e na bon aki kona n nakonako ngke arona bwa e katiiaki! E batibooia temanna te tia buaka ngke e kebutuia ni kabwakaa mai aon te kaa. E kabwaia bwa tii te ikoaki ae uarereke.

E onrake tewaana te kaa ni buaka irouia aomata aika maaku. Ti toka n te kaa anne n tinetine iai. E kabaitiia te turaiua ni butinako ao ti a kuri ni bwaka. Ti takaruaia bwa e na tei ma e rangi ni maaku ao e aki tei. Ma ti aki roko n te bwaka ao a a ruru baira ao ni kakai imwin tinetinera ngke ti a roko.

Paul: Akea ara bwai ma tii ara kunnikai aika baarekareka ake i aora, ao ti bon itaramata iroura ao n iangoia bwa e kangaa n reke maiura. Ti matu i rarikin te erikabuta ae kiribwangabwanga ni kanoan te katii, are ti a toka iai nako Sierra Leone n te bong are imwina. Ti rangi ni kakaitau ngke ti maiu ma ti rangi n raraoma irouia tarira n te onimaki.

Anne: Ti roko raoi n te Betaera i Freetown, i Sierra Leone, ao ti tabeakinaki raoi. Ma I a moanna n ururingi ao n otioti n au iango baike a riki i Liberia. N te ngaina ao I a bon ninikuikui naba ao ni maaku, ao ni maabubu au taratara ao kaanga I aki ataia bwa I mena ia. I utiuti n te tairiki ao e bane maonotitiu, e ruru rabwatau ni maaku, ao n iangoia bwa iai te bwai ae e na riki. E bono ikeu. E rabwatai Paul ao e tataro ma ngai. Ti anenei kunan te Tautaeka n Uea ni karokoa e toki rurun rabwatau. Irou ngai N nang mino ao I a aki kona n reitaanako au beku ni mitinare.

I aki kona ni mwaninga te baere riki imwina. Ni bon te wiki anne ao ti karekei maekatin aika uoua. Teuana te Taratara! ae bwain Tun 8, 1996 n te taetae n Ingiriti. Iai i nanona te kaongora ae “Coping With Panic Attacks.” I a ota ngkanne bwa tera ae riki nakoiu. Te kauoua bon Te Taua-n-Tantani ae bwaini Mei 15, 1996, ae kanoana te kaongora ae “A Reke Mai Ia Korakoraia?” Iai taamnein te bwebwe ae ikoaki n Te Taua-n-Tantani. E kabwarabwaraaki n te kaongora ae n aron te bwebwe ae teimatoa ni kakaaea kanana ao ni kiba e ngae ngke a ikoaki baina, ti kona naba n teimatoa ni buokiia aomata man ana ibuobuoki Iehova e ngae ngkana ti karawawataaki ni baike a a tia n riki. Aei bon te amwarake n taamnei mairoun Iehova ae kakorakoraa te aba ae roko raoi n taina. (Mat. 24:45) I buokaki ngke I karaoa au kakaae i aona ao ngke I ikotii kaongora ake a maroroakinaki iai taekan te baei ni kawakini n te boki teuana. Ni waakinakon te tai ao e a moanna n toki raraomau n te aro ae riao.

Paul: Ti rangi ni kukurei ngkana ti okira mwengara i Liberia. N raabanen 2004 ao e a kaania 20 te ririki maanra ni mwiokoara. E a toki te buaka. A bati babaire ibukini katean te aobiti n tararua. Ma ti a karina naba n tuangaki mwiokoara ae boou.

 Boni kataakira ae bubura. E rangi ni kaan reitakira ma kaain ara utu n te onimaki ao ti nang kangaa ni kitania? Ti a tia n noria ngke ti kitania ara utu n nako n te Kireata, bwa ti kakabwaiaaki ngke ti mwiokoa Iehova ni maiura, ngaia are ti a butimwaea te mwioko anne. E karokoira mwiokoara ae boou aei i Ghana.

Anne: E bati ara tai n tang ngke ti kitana Liberia. Ti mimi ngke e a tuangira naba te tari mwaane ae mwaatai ao e a kara ae Frank ni kangai: “Kam riai ni mwaninga taekara!” E kabwarabwaraa imwina n taku: “Ti ataia ae kam aki kona ni mwaninga taekara, ma kam riai ni kabanea nanomi ni mwiokoami ane boou. Boni mairoun Iehova, ngaia are kaatuua ami iango i aoia taari n te onimaki ikekei.” Ti kakorakoraaki n aei bwa ti na tauraoi ni manga karekeia raoraora aika boou n te tabo ae tii tabeman iai aika kinaira ao n te tabo ae ti boou iai.

Paul: Ma e aki maan imwina ao e manga reke tangiran ara utu n te onimaki ae boou i Ghana. A rangi ni bati taani Kakoaua n te aba aei! A bati reireiara man aia kakaonimaki ni koaua raoraora aika boou ao man aia onimaki ae korakora. Imwin ara beku i Ghana i nanon 13 te ririki, ti a manga karekea riki te bae kakubanako. Ti tuangaki bwa ti na beku n te aobiti n tararua i Aberika Mainiku i Kenya. E ngae ti rangi n ururingia raoraora ni mwiokoara ake mai mwaina, ma ti waekoa ni karekea reitakira ae kaan ma taari aika kakaonimaki i Kenya. Ao ti teimatoa ni beku n te aono ae bubura ae rangi ni kainnanoaki riki iai te ibuobuoki.

Anne: I nanon ririki aika bati, I a tia n rinanoi baika I rangi ni maaku iai. E kona n rotaki rabwatara ao ara iango ni baika riki aika karuanikai ao ni kararaoma. Ti aki kamanoaki n te aro ni kakai man aei. Ngkana I ongo rebwen te katii ao e a bon roko naba te angi n aoraki irou ao a matenten baiu. Ma I a ataa arou ni kamanenai ana aanga n ibuobuoki Iehova aika e katauraoi ni kakorakoraai iai ao aia boutoka naba tariu n te onimaki. Ao I a tia n noria ae e kona ni buokai Iehova bwa N na teimatoa n tiku ni mwiokoau, ngkana I kateimatoa kakaraoan au babaire ibukin au onimaki.

Paul: A titirakinai tabeman ni kangai, “Ko tangira mwiokoam?” A kona n rangi ni kan taian aba ma a kona naba n aki mano raoi ao ni kakamaaku. Ngaia are tera ae ti tangiria riki nakon te aba? Bon tarira ao mwaanera n te onimaki aika ara utu. E ngae ngke a kakaokoro rikiara, ma ni koauana ti katiteuanaaki n te iango ae tii teuana. Ti iangoia bwa ti kanakoaki nakoia bwa ti na kaungaia, ma ni koauana a boni kakorakoraira.

Ti nora te kakai ni katoatai are ti mwaing iai, ae taekan ara botaki n itaritari. Iai ara utu ao mwengara ngkai ti riki bwa kaain te ekaretia. Ti kakoauaa ae ngkana ti teimatoa n onimakina Iehova e na bon anganira te korakora ae ti kainnanoia.​—IBir. 4:13.