1-2. Tera te “mwakuri ae raoiroi” ae e karaoia te unimwaane?

 NGKANA ko a maan ni beku bwa te tabonibai, ko a bae n tau ni beku bwa te unimwaane. Ko kan ukoukora karaoan “te mwakuri ae raoiroi” anne?​—1Tim. 3:1.

² Tera ana mwakuri te unimwaane? E kairiri n te uarongorongo, e mwakuri korakora ni kawakina te ekaretia, n reireinia ao ni kakorakoraia n ana taeka ao n ana katoto. Anne bukina ngkai a aranaki unimwaane aika mwakuri korakora n te Baibara bwa “mwaane ake a a riki bwa bwaai n tituaraoi.”​—IEbe. 4:8.

3. E na kangaa te tari te mwaane n tau n riki bwa te unimwaane? (1 Timoteo 3:​1-7; Tito 1:​5-9)

³ Ko na kangaa n tau n riki bwa te unimwaane? E kaokoro katauam bwa ko na riki bwa te unimwaane ma katauam nakon te mwakuri ni kareketianti teuana. N angiin te tai ngkana ko na karekea am mwakuri, e kakawaki bwa e na iai rabakaum ae tau ae e tangiria te tia kammwakuri n te mwakuri anne. Ni kaitaraan anne, e aki tii tau rabakaum n te uarongorongo ao te angareirei ngkana ko kan riki bwa te unimwaane. Ko riai ni karaoi baika katauaki man te Baibara ibukin te unimwaane aika n 1 Timoteo 3:​1-7 ao Tito 1:​5-9. (Warekia.) E na maroroakinaki n te kaongora aei baika tangiraki mairouia unimwaane i aoni baika tenua aikai: karekean taekam ae raoiroi i nanon ao  i tinanikun te ekaretia, katean te katoto ae raoiroi ngkai atun te utu ngkoe, ao tauraoim ni beku n te ekaretia.

KAREKEAN TAEKAM AE RAOIROI

4. Tera ae nanonaki ngkana ‘e riai n akea arom ae ko na kabuakakaaki iai’?

⁴ Ngkana ko na tau n riki bwa te unimwaane, ‘e riai n akea arom ae ko na kabuakakaaki iai,’ ae nanona, e raoiroi taekam n te ekaretia ibukin aroarom ae raoiroi ae e aki kona ni kabuakakaaki. Irarikin anne, e riai naba “n raoiroi [taekam] irouia aomata ake i ao.” A kona aomata aika tiaki taan onimaki ni kabuakakai am koaua ni Kristian, ma a na bon aki kona ni kakewea ae ko bwabwaina te koaua ao e raoiroi aroarom. (Tan. 6:​4, 5) Titirakiniko aei, ‘E raoiroi taekau i nanon ao i tinanikun te ekaretia?’

5. Ko na kangaa ni kaotia bwa ko “tangira te raoiroi”?

⁵ Ngkana ko “tangira te raoiroi,” ko tataraa raoiroia aomata ao ko kamoamoaia ibukin aroaroia aika tamaroa. Ko kukurei naba ni karaoa ae raoiroi ibukia tabemwaang, ao ni karaoa ae bati riki nakon are kantaningaaki. (1Tet. 2:8) Bukin tera bwa e kakawaki te aroaro aei irouia unimwaane? Ibukina bwa a kabanea angiin aia tai ni kawakina te ekaretia ao ni karaoi mwiokoaia. (1Bet. 5:​1-3) Ma e bati riki kimwareireia ae reke man aia beku ibukia tabemwaang nakoni baike a kakeai.​—Mwa. 20:35.

6. Baikara aanga tabeua aika ko kona n “akoakoiia aomata” iai? (Ebera 13:​2, 16; nora naba te taamnei.)

⁶ Ko kaotia bwa ko “akoakoiia aomata” ngkana ko karaoi baika raoiroi ibukia tabemwaang, ao nakoia naba ake tiaki raoraom ni kaan. (1Bet. 4:9) E taekinaki n te rikitinare teuana ibukin te Baibara bwa te mwaane ae akoiia aomata, e kaotiota naba te akoi nakoia aomata aika e aki kinaia ao ni kaoia nakoni mwengana. Titirakiniko aei, ‘I kinaaki bwa te aomata ngai ae I bubutimwaeiia iruwa?’ (Wareka Ebera 13:​2, 16.) E anga baika e kona n angania iruwa te mwaane ae akoiia aomata, ao nakoia naba ake e karako aia bwai ao mwaane aika mwakuri korakora n aroia mataniwi n te aono, ao taani kabwarabwara aika roko man taabo tabeua.​—KBwaai 18:​2-8; TaeRab. 3:27; Ruka 14:​13, 14; Mwa. 16:15; IRom 12:13.

7. E na kangaa te unimwaane ni kaotia bwa e “aki bakimwane”?

⁷ E “aki bakimwane.” Nanon aei bwa ko aki kaatuua am iango i aoni bwaikoraki. Ko moanibwaia te Tautaeka n Uea n iterani maium ni kabane e ngae ngke ko kaubwai ke ko maiu ni  kainnano. (Mat. 6:33) Ko kamanena am tai, korakoram, ao kaubwaim riki tabeua n taromauria iai Iehova, n tabeakinia am utu, ao ni beku ibukin te ekaretia. (Mat. 6:24; 1Ioa. 2:​15-17) Titirakiniko aei: ‘Tera aron iangoan te mwane irou? E rau nanou ni baika I bon tii kainnanoi? Ke I kaatuua iangoan te karekemwane ao karekeani kaubwaiu?’​—1Tim. 6:​6, 17-19.

8. Baikara aanga tabeua aika ko kaotia iai bwa ko “taubaang ni bwaai ni kabane”?

⁸ Ngkana ko “taubaang ni bwaai ni kabane,” ko taua bangim n iterani maium ni kabane. E nanonaki iai bwa ko na rarawa nakoni kabatiaan te amwamwarake, te moi manging, kunnikai ao katamaroaam aika riao ao te kaakibotu ae aki riai. Ko aki kakairi n aroni maiuia kaain te aonnaba. (Ruka 21:34; Iak. 4:4) Ko teimatoa n rau e ngae naba ngkana ko kaunaki. Ko “aki kokoro ni manging,” ao ko aki naba kinaaki bwa te aomata ae ko kabatiaa te nim kamanging. Titirakiniko aei, ‘E oti ni maiuu bwa I taubaang ni bwaai ni kabane?’

9. Tera ae nanonaki ngkana ko “bwaina te iangoraoi” ao ko “bwaina te aro ae riai”?

⁹ Ngkana ko “bwaina te iangoraoi,” ko karaua raoi n neneri bwaai ni kaineti ma ana boto n reirei te Baibara. Ko iaiangoi raoi booto n reirei aikai, ao ko a karekea iai te ataibwai ma te atatai. Ko aki waekoa ni karaoi am motinnano. Ma ko taraia raoi bwa ko na ataa bwaninin te rongorongo. (TaeRab. 18:13) N tokina, ko a karaoi motinnano aika raoiroi aika kaotiota ana iango Iehova. Ngkana ko “bwaina te aro ae riai,” ko karaoi bwaai n te aro ae baireaki raoi ao ko roroko n te tai. Ko kinaaki bwa te aomata ae kona n onimakinaki ao ko ongeaba nakon te kairiri. Ko na buokaki n aroaro aikai ni karekea taekam ae tamaroa. Ti na maroroakina ngkai arom ni karaoa te bae tangiraki n te Baibara ibukia unimwaane, ae katean te katoto ae raoiroi ngkai atun te utu ngkoe.

KATEAN TE KATOTO AE RAOIROI NGKAI ATUN TE UTU NGKOE

10. E na kangaa te mwaane ni “kairiia kaaini batana n te aro ae riai”?

¹⁰ E riai naba n raoiroi taekaia kaain am utu ngkana te buu te mwaane ngkoe ae ko tangiria n tau n riki bwa te unimwaane. Ngaia are ko riai ni “kairiia kaaini [batam] n te aro ae riai.” E riai n reke taekam ae atun te utu ngkoe ae tatangira ao n onimakinaki. E nanonaki iai bwa ko na kaiririia ni waakin nako te taromauri. Bukin tera bwa e rangi ni kakawaki aei? E kamataataa ni kangai te abotoro Bauro: “Ngkana e babanga te mwaane ni kairiia kaaini batana, e na kangaa ngkanne n tararuaa ana ekaretia te Atua?”​—1Tim. 3:5.

11-12. E na kangaa n rotaki katauan te tari mwaane bwa e na riki bwa te unimwaane, n aroaroia kaain ana utu? (Nora naba te taamnei.)

¹¹ Ngkana te karo ngkoe, a riai n “aantaeka [natim] ma ni bwaina te wanawana.” Ko riai n reireinia ao ni kataneiaia ma te tangira. Ni koauana, ko tangiriia bwa a na kukurei, a na ngarengare ao n takaakaro n aroia ataei ni kabane. Ma a na bon ongotaeka, a na karinerine ao a na ataa te riai ibukina bwa ko kataneiaia raoi. Ko riai naba ni karaoa am kabanea n tamaroa ni buokiia natim bwa a na karikirakea aia iraorao ae kaan ma Iehova, a na maiuakini booto n reirei man te Baibara, ao n rikirake nakon te bwabetito.

¹² “A na onimaki natina ao akea bukinaia ni kaineti ma te kaibwabwaru ke te karitei.” Tera aron rotakin te karo iroun natina ae e a tia ni bwabetitoaki ke ae e tabe n rikirake nakon te bwabetito ngkana e karaoa te bure ae kakaiaki? Ngkana e aki kataneia natina te karo ao n reireinna ni kaetia, e na bon aki tau n riki  bwa te unimwaane​—Nora te Taua-n-Tantani ae bwain Okitobwa 15, 1997, i. 21, bar. 6-7.

TE BEKU N TE EKARETIA

13. Ko na kangaa ni kaotia bwa ko “aki imanono” ao ko “aki kakanneti”?

¹³ Boni bwaai n ibuobuoki n te ekaretia taari mwaane aika kaotiotii aroaro ni Kristian aika tamaroa. E karekea te rau te mwaane ae e “aki imanono.” Ngkana ko kani kinaaki bwa te aomata ae aki imanono, kakauongo nakoia aomata ao tauraoi ni butimwaei aia iango. N tain te boowi, ko na kukurei ni boutokaa te babaire ae a nanoraoi iai angia unimwaane ao e aki urua te tua man te Baibara ke te boto n reirei? Te “aki kakanneti” e nanonaki iai bwa ko aki kairoroiia tabemwaang bwa a na karaoi bwaai n aron are ko tangiria. Ko kakaitau ibukin aia iango taan angareirei n ibuobuoki aika bati. (KBwaai 13:​8, 9; TaeRab. 15:22) Ko “aki kan unun” ke ni “kakaiun.” Ko nimamannei ao ko akoi n oneani mwin ae ko na iowawa ke n aki ataa te riai. Te mwaane ae rau, e biririmoa ni karekea te rau e ngae naba ngkana e rangi ni kakaiaki te kangaanga. (Iak. 3:​17, 18) A kona am taeka aika kaota te akoi n taobaraa unia tabeman, ao ni katokiia naba taani kakaaitara.​—MotiTae. 8:​1-3; TaeRab. 20:3; 25:15; Mat. 5:​23, 24.

14. Tera ae nanonaki n ae tiaki “te mwaane ae e a tibwa rairaki” ao “kakaonimaki ni koaua”?

¹⁴ Te tari te mwaane ae tau n riki bwa te unimwaane, bon tiaki “te mwaane ae e a tibwa rairaki.” E ngae ngke e aki kainnanoaki bwa ko na maan ni bwabetitoaki, ma ko kainnanoa te tai ae maan teutana bwa ko aonga n riki bwa te Kristian ae ikawai n te onimaki. Imwain ae ko riki bwa te unimwaane, ko riai ni kaotia bwa ko nanorinano n aron Iesu ao n rau nanom ni kantaningaa Iehova bwa e na anganiko mwiokoam. (Mat. 20:23; IBir. 2:​5-8) Ko kona ni kaotia bwa ko “kakaonimaki ni koaua” n arom n nimta Iehova ma ana kaetieti ao n ongeaba nakon te kairiri ae roko rinanon ana botaki.​—1Tim. 4:15.

15. E riai ni bwakuaku ni kabwarabwara te unimwaane? Kabwarabwaraa.

¹⁵ E kateretereaki n te Baibara bwa a riai  mataniwi n “tau ibukin te angareirei.” E nanonaki n aei bwa ko riai ni bwakuaku ni kabwarabwara? E aki. A bati unimwaane aika tiaki taani kabwarabwara aika rangi ni bwakuaku, ma a mwaatai n angareirei n te mwakuri ni minita ao ngkana a kawariia taari ibukini kaungaaia. (Kabotaua ma 1Kor. 12:​28, 29 ao IEbe. 4:11.) E ngae n anne, ko riai n teimatoa ni mwakuria kanakoraoan rabakaum ngkai te tia reirei ngkoe. Ko na kangaa n riki bwa te tia reirei ae mwaatai riki?

16. Ko na kangaa n riki bwa te tia reirei ae mwaatai riki? (Nora naba te taamnei.)

¹⁶ “E na taua raoi bukin te taeka ae koaua.” Ngkana ko kan riki bwa te tia reirei ae mwaatai riki, kabotoi man Ana Taeka te Atua am angareirei i mataia aomata ao am reirei ni kairiri nakoia aomata. Reiakina te Baibara ao baika katauraoaki man ara botaki. (TaeRab. 15:28; 16:23) Ngkana ko ukeuke n reirei, tarai raoi aroni kabwarabwaraani kiibu ao arom ni maiuakin. Ao ngkana ko angareirei, kataia n ringi nanoia naake a ongora iroum. Ko kona n riki bwa te tia reirei ae mwaatai riki ngkana ko ukeri aanga n ibuobuoki mairouia unimwaane aika mwaatai ao ni maiuakini. (1Tim. 5:17) A riai unimwaane ni “kona ni [kaungaia]” taari n te onimaki, ma a riai naba n anga te reirei ni kairiri nakoia ao ni “boaiia.” A riai unimwaane ni bwaina te akoi n taai nako ngkana a karaoa anne. Ngkana ko nimamannei ao n tatangira ao ko kabotoa am angareirei n Ana Taeka te Atua, ko na riki iai bwa te tia reirei ae mwaatai ibukina bwa ko kakairi iroun te Tia Reirei ae Kakannato ae Iesu.​—Mat. 11:​28-30; 2Tim. 2:24.

TEIMATOA N UKOUKORA TE KAN RIKI BWA TE UNIMWAANE

17. (a) Tera ae kona ni buokiia tabonibai bwa a na teimatoa n ukoukora te kan riki bwa te unimwaane? (b) Tera ae a riai n ururingnga unimwaane ngkana a maroroakina katauakia taari mwaane? (Nora te bwaoki ae “ Bwaina te Nanorinano Ngkana Ko Maroroakina Katauakia Tabemwaang.”)

¹⁷ Imwin rinanoani baika katauaki ibukin te beku bwa te unimwaane, a kona tabeman tabonibai n iangoia bwa a aki kona n tau. Ma  uringnga are e aki kantaningaiko Iehova ke ana botaki bwa ko na kaotiotii aroaro aikai n te aro ae kororaoi. (1Bet. 2:21) Ao bon taamnein Iehova ae mwaaka ae buokiko ni karikirakei aroaro aikai. (IBir. 2:13) Iai te aroaro teuana ae ko tangiria ni kanakoraoia riki iroum? Tataroakinna nakon Iehova. Karaoa am kakaae i aona, ao ukera ana ibuobuoki te unimwaane temanna i aon arom ni kanakoraoia.

18. Tera ae a bane ni kaungaaki iai tabonibai bwa a na karaoia?

¹⁸ Ti bia bane n teimatoa ni karikirakei aroaro aika maroroakinaki n te kaongora aei, n ikotaki naba ma naake a a tia n riki bwa unimwaane. (IBir. 3:16) Te tabonibai ngkoe? Teimatoa n rikirake! Butiia Iehova bwa e na kataneiako ao ni bita maium bwa ko aonga ni manena riki n am beku irouna ao n te ekaretia. (Ita. 64:8) E bia kakabwaiaa am kakorakora Iehova ni kan tau n riki bwa te unimwaane.