1. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n riki bwa Kristian aika ikawai n te onimaki?

 E KAMIMI iroura aroni baitiin ikawain te teei. E taraa n ae rikirakeia aei e aki kainnanoa mwakuriana. Ma te ikawai n te onimaki e boni kainnanoa mwakuriana. b (1Kor. 13:11; Ebera 6:1) Ti riai ni karekea ara iraorao ae kaan ma Iehova bwa ti aonga n roko n te tia anne. Ti kainnanoa naba taamneina ae raoiroi bwa ti aonga ni karikirakei aroaro aika e kukurei iai Iehova, ni karikirakei rabakaura aika manena, ao ni katauraoira nakon taai aika imwaira.—TaeRab. 1:5.

2. Tera reireiara mani Karikani Bwaai 1:27, ao tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?

² E karaoiia aomata Iehova bwa te mwaane ao te aine. (Wareka Karikani Bwaai 1:27.) E otara bwa a kaokoro tein rabwataia mwaane ao aine, ma a boni bati riki bwaai aika a kaokoro iai. N te katoto, e karaoiia mwaane ao aine Iehova ma mwiokoaia aika okoro ae a riai ni kakororaoi, ngaia are a kainnanoi aroaro ao rabakau aika a na buokiia ni kakororaoi mwiokoaia aikai. (KBwaai 2:18) N te kaongora aei ao ti na maroroakina te bae e kona ni karaoia te tari te aine ae ataei riki bwa e na ikawai iai n te onimaki. Ao n te kaongora are imwina ti na maroroakina te bae a kona ni karaoia taari mwaane aika ataei riki.

3-4. E na karekei ia katoto aika raraoi te tari te aine ae ataei riki aika e na kakairi iai?(Nora naba te taamnei.)

³ Iai n te Baibara taekaia aine aika bati aika tangira Iehova  ma n toro irouna. (Nora te kaongora n jw.org ae “Tera Reireiara Mairouia Aine Aika Karakinaki n te Baibara?”) A “taubaang ni bwaai ni kabane” ao a “kakaonimaki ni bwaai ni kabane” n aron ae taekinaki n te kibu ae aana te kaongora aei. Irarikin anne, a kona taari aine ni kakairi n aia katoto taari aine aika ikawai n te onimaki ake n aia ekaretia.

⁴ Taari aine aika kam ataei riki, e aera kam aki kakaaeia tabeman taari aine aika ikawai n te onimaki ao ni kakairi n aia katoto? Nori aroaroia aika anainano, ao iaiangoia bwa ko na kangaa ni kaotiotii. Ni barakirabe aika imwina ti na maroroakin aroaro aika kakawaki aika tenua aika a riai ni karikirakei aine aika ikawai n te onimaki.

5. Bukin tera bwa e kakawaki bwa e na iai te nanorinano iroun te aine ae te Kristian ae ikawai n te onimaki?

⁵ Te nanorinano bon te aroaro ae kakawaki ae riai n reke iroun te Kristian ae ikawai n te onimaki. Ngkana e nanorinano te aine, e na karekea ana iraorao ae nakoraoi ma Iehova ao tabemwaang naba. (Iak. 4:6) N te katoto, te aine ae tangira Iehova e nanorinano ni butimwaea te boto n reirei ni kaineti ma te kairiri are e kateia Tamana are i karawa. (1Kor. 11:3) E kaineti te boto n reirei anne ma aron te babaire i nanon te ekaretia ao te utu naba. c

6. Tera ae a kona n reiakinna taari aine aika ataei riki man nanorinanon Rebeka?

⁶ Iangoa ana katoto Rebeka. Bon te aine ae wanawana ao n iangoraoi, are e biririmoa ni karaoi bwaai n te aro ae riai i nanoni maiuna. (KBwaai 24:58; 27:5-17) Ma e karinerine ao n aantaeka. (KBwaai 24:17, 18, 65) Ngkana ko nanorinano ni butimwaea ana babaire Iehova n aron Rebeka, ko na riki bwa te banna ni katoto ae raoiroi nakoia am utu ao te ekaretia naba.

7. A na kangaa taari aine aika ataei riki ni kakairi iroun Etita ni bwaina te aro ae riai?

⁷ A bane Kristian aika ikawai n te onimaki ni kainnanoa bwainan te aro ae riai. E taekinaki  n te Baibara bwa “e mena te wanawana irouia akana nanorinano.” (TaeRab. 11:2) Bon te aine ae bwabwaina te aro ae riai Etita ao e mamaaka te Atua. Ibukin arona anne e a kairaki iai bwa e na aki karaoa te bwai teuana ni kakan rarabakau. E ongeaba ao ni kakairi n ana taeka n reirei ai mwaanena ae ikawai riki nakoina are Moretekai. (Etita 2:10, 20, 22) Ko kona ni bwaina te aro ae riai ngkana ko ukeri taeka n reirei aika raraoi ao ni maiuakin.—Tit. 2:3-5.

8. Ni kaineti ma 1 Timoteo 2:9, 10, e na kangaa bwainan te aro ae riai ni buoka te tari te aine n rineani kunnikaina ma katamaroaana?

⁸ E bwaina te aro ae riai Etita n te anga riki teuana. ‘E teiraoi rabwatana ma ni baaraoi’ ma e bon aki kairiia aomata bwa a na kamoamoaa iai. (Etita 2:7, 15) E na kangaa ni kakabwaiaaki te aine ae te Kristian man ana katoto Etita? E kaotaki te anga teuana n 1 Timoteo 2:9, 10. (Warekia.) E reireinia aine aika Kristian te abotoro Bauro bwa a na kunnikainia n te aro ae riai ma te iangoraoi. Te taeka ni Kuriiti ae kamanenaaki ikai e kaotaki iai bwa e riai kunnikain te aine ae te Kristian n oti iai te karinerine ao tabeakinan aia namakin ke aia iango tabemwaang. Ti kamoamoaia taari aine aika ikawai n te onimaki ibukin aroia ni kunnikainia n te aro ae riai.

9. Tera ae ti kona n reiakinna man ana katoto Abikaira?

⁹ Te ataibwai bon te aroaro naba ae a riai ni bane ni kaotiotia taari aine aika ikawai n te onimaki. Tera te ataibwai? Bon te konabwai n ataa ae eti ao ae kairua ao imwina ko rineia bwa ko na karaoa ae eti. Iangoa ana katoto Abikaira. E karaoa te babaire ae buakaka buuna, ae e na korakora iai rotakibuakaia kaaini batana ni kabane. E waekoa Abikaira ni karaoa te bwai teuana. A kamanoaki maiuia man ana ataibwai. (1Tam. 25:14-23, 32-35) E buokira naba te ataibwai n ataa ara tai n taetae ao ni kainabwabu. Ao e buokira naba bwa ti na karenaia tabemwaang n te aro ae a na aki mwengabuaka iai.—1Tet. 4:11.

10-11. Ko na kangaa ni kakabwaiaaki ao tabemwaang ngkana ko rabakau ni wareware ao ni koroboki? (Nora naba te taamnei.)

¹⁰ E riai te tari te aine ae te Kristian ni karikirakei rabakau aika manena. Tabeua rabakaun te aine ake e reiakini man uarerekena e kona n teimatoa ni buokaki iai i nanoni maiuna. Iangoi katoto tabeua.

¹¹ Reireiniko ni wareware ao ni koroboki. Ni katei tabeua ao e iangoaki te wareware ao te koroboki bwa rabakau aika aki kakawaki ibukia aine. Ma a rangi ni kakawaki rabakau aikai ibukia Kristian ni kabane. d (1Tim. 4:13) Ngaia are tai kariaia te bwai teuana bwa e na tukiko  man reiakinan te wareware ao te koroboki. Tera kabwaiam iai? Aeka n rabakau aikai a na buokiko ni karekea am mwakuri ni kareketianti ao ni kawakinna. E na bebete riki iroum reiakinan Ana Taeka te Atua ao reiakinaia iai tabemwaang. Ao ae kakawaki riki, ko na kaaniaki riki iai ma Iehova, ngkai ko wawareka ana Taeka ao ni kananoa am iango iai.—Iot. 1:8; 1Tim. 4:15.

12. E na kangaa Taeka N Rabakau 31:26 ni buokiko n rabakau arom n reitaki ma aomata?

¹² Karikirakei am konabwai n reitaki ma aomata. A riai Kristian n rabakau aroia n reitaki ma aomata. E katauraoa te reirei ni kairiri ae manena te tia rimwini Kristo ae Iakobo ngke e kangai: “A riai aomata nako ni waekoa n ongora, a na iremwe n taetae.” (Iak. 1:19) Ngkana ko kakauongo raoi ngkana a taetae tabemwaang, ko a kaota iai te nanoanga ke “te atataiaomata” nakoia. (1Bet. 3:8) Ngkana ko aki koaua bwa tera ae e taekinna temanna ke ana namakin, titiraki n te aro ae riai. Ao iaiango moa tabeua te tai imwain ae ko taetae. (TaeRab. 15:28, kbn.) Titirakiniko aei: ‘E koaua ao e kaungaunga te bae N na taekinna aei? E oti iai te karinerine ao te akoi?’ Karekea reireiam mairouia taari aine aika ikawai n te onimaki, aika rabakau aroia n reitaki ma aomata. (Wareka Taeka N Rabakau 31:26.) Tarataraa raoi aroia n taetae. Ngkana ko reiakina raoi te rabakau aei, e na nakoraoi riki am reitaki ma tabemwaang.

13. Ko na kangaa n reireiniko te mwakuri n te mwenga? (Nora naba te taamnei.)

¹³ Reireiniko te mwakuri n te mwenga. N taabo aika bati ao e riki te mwakuri n te mwenga bwa tabeia aine. E bae ni kona tinam ke te tari te aine temanna ae konabwai n reireiniko karaoan anne. E kangai te tari te aine ae Cindy: “Teuana mai buakon ana bwaintangira aika kakawaki tinau nakoiu, bon reiakinau aroni karekean te kimwareirei ae reke man te mwakuri korakora. Karekean te rabakau n aron te kuuka, te kaitiaki, te itutu, ao te boobwai, a kabebetea riki maiuu ao I a kona naba iai ni karaoa ae bati riki n au beku ibukin Iehova. E reireinai naba tinau bwainan te iakoakoi, ao ibukin anne I a boo ma taari aika I kona ni kakairi n aia katoto.” (TaeRab. 31:15, 21, 22) Te aine ae taningamarau, e iakoakoi, ao e rabakau te mwakuri n te mwenga, bon te kakabwaia nakoia ana utu ao te ekaretia.—TaeRab. 31:13, 17, 27; Mwa. 16:15

14. Tera reireiam man rongorongon Crystal, ao tera ae ti riai ni kaatuua iai ara iango?

¹⁴ Reireiniko ni karaoi bwaai i bon iroum. Te kona ni karaoi bwaai i bon iroum bon te tia ae kakawaki ibukia Kristian ni kabane aika ikawai n te onimaki. (IBir. 4:11) E kangai te tari te aine ae Crystal: “A buokai au karo n rinei au kooti aika N na anai ngke I kauarinan, bwa I aonga ni karekei rabakau aika a na buokai i nanoni maiuu. E kaungaai tamau bwa N na anaa  au kooti ae tauani mwin te akaunti, ao I rangi ni buokaki iai.” Ko aki riai n tii karekei rabakau aika a na buokiko ni karekea am mwakuri ni kareketianti, ma kataia naba n reireiniko aron te kataumwane ao n irira am babaire anne. (TaeRab. 31:16, 18) Kaatuua am iango n tiia n te onimaki n arom n aki kabatiaa te taarau ao n rauaki n te maiu ae bebete.—1Tim. 6:8.

15-16. A kangaa n riki bwa te kakabwaia nakoia tabemwaang taari aine aika tuai n iein? (Mareko 10:29, 30)

¹⁵ Ngkana ko karikirakei aroaro aika e kukurei iai Iehova ao rabakau aika kakawaki, ko na tauraoi riki iai nakon taai aika imwaim. Iangoi katoto tabeua aika ko kona ni karaoi.

¹⁶ Ko kona n tiku moa n aki iein. N aron are e taekinna Iesu, a rineia tabeman aine bwa a na aki iein e ngae naba ngke e aki kaungaaki anne n aia katei. (Mat. 19:10-12) Tabemwaang a tiku n aki iein i aani bukina riki tabeua. A bia kabebeteaki nanomi ngkami aika Kristian aika kam tuai n iein, bwa kam kakawaki iroun Iehova ao Iesu. Ni katobibia te aonnaba, a a riki taari aine aika tuai n iein bwa banna ni katoto aika raraoi n te ekaretia. Ibukina bwa a tatangira ao a tabeakinia tabemwaang aine aika Kristian aikai, a a riki iai bwa tariia, mwaaneia, ao tinaia, kaain te ekaretia.—Wareka Mareko 10:29, 30; 1Tim. 5:2.

17. E na kangaa te tari te aine ae ataei riki ni katauraoia ngkai nakon te beku ni kabwanina ana tai?

¹⁷ Ko kona ni beku ni kabwanina am tai. A kona aine aika Kristian ni karaoa ae bati n te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba. (TaiAre. 68:11) Ko kona ni baireia ngkai bwa ko na kabwanina am tai n te mwakuri ni minita? Ko kona ni beku bwa te bwaiania, te tia anganano n te mwakuri ni kateitei, ke n te Betaera. Tataroa tiam. Mamaroro ma naake a a tia n roko n te tia anne, ao noria bwa tera ae ko riai ni karaoia bwa ko aonga n tau ni beku ni kabwanina am tai. Imwina karaoa am babaire ae ko kona n iriria. A na bati riki mwioko n ana botaki Iehova aika a na uki nakoim ngkana ko a beku ni kabwanina am tai.

18. Bukin tera bwa e riai te tari te aine ni beerinoa raoi buuna? (Nora naba te taamnei.)

¹⁸ Ko bae n rineia bwa ko na mare. A na buokiko aroaro ao rabakau aika ti a tia ni maroroakini, n riki bwa te buu te aine ae konabwai. Ngkana ko iaiangoa te mare, ko bon riai ni beerinoa raoi buum. Bon teuana mai buakoni  motinnano aika kakawaki aika ko kona ni karaoi. Uringnga are ko nang mena i aan ana kairiri teuare ko mare ma ngaia. (IRom 7:2; IEbe. 5:23, 33) Ngaia are titirakiniko aei: ‘E ikawai n te onimaki teuaei? E moanibwaia Iehova ni maiuna? E kakaraoi ana motinnano ma te wanawana? E kona ni kaotii kairuana? E karineia aine? E na rabakau ni boutokaai n te onimaki, n te aro n rabwata, ao n riki bwa raoraou? E kakaraoa raoi mwiokoana? N te katoto, baikara mwiokoana n te ekaretia ao tera arona ni kakororaoi?’ (Ruka 16:10; 1Tim. 5:8) Ni koauana, ngkana ko kani karekea buum ae raoiroi, ko bon riai moa ngkoe n reireiniko arom n riki bwa te buu te aine ae raoiroi.

19. Bukin tera ngkai e rangi ni kakawaki te mwioko ae te ‘tia ibuobuoki’?

¹⁹ E taku te Baibara bwa te buu te aine ae raoiroi bon ‘te tia buoka’ buuna ke “raona ae riai.” (KBwaai 2:18) E kamangoraki te aine ni kabwarabwaraana aei? E aki! E rangi ni kakawaki mwiokoan te aine ae te tia ibuobuoki. E boni kabwarabwaraaki naba Iehova n te Baibara bwa te ‘tia ibuobuoki.’ (TaiAre. 54:4; Ebera 13:6) E riki te buu te aine bwa te tia buoka raoi buuna, ngkana e boutokaia ao ni buokia ni kakororaoi babaire ibukin aia utu. Ao kioina ngkai e tangira Iehova neiei, e a kakorakoraa ni karekea taekani buuna ae raoiroi. (TaeRab. 31:11, 12; 1Tim. 3:11) Ko kona n tauraoi nakon tabem aei n te tai ae imwaim, ngkana ko kakorakoraa tangiran Iehova iroum, ao n riki bwa te tia buokiia tabemwaang ni mwengam ao n te ekaretia.

20. Tera te kakabwaia ae kona n uotia te tina?

²⁰ Ko kona n riki bwa te tina. A kona n reke natimi imwini maremi. (TaiAre. 127:3) Ngaia are e raoiroi te moantaai ni kakatauraoi. A na buokiko aroaro ao rabakau aika ti maroroakini n te kaongora aei, ngkana ko a riki bwa te buu te aine ao te tina. Ibukin am tangira, am akoi, ao am taotaonakinnano, e na riki mwengam bwa te tabo ae a na namakina iai te kamanoaki natim ao te tangiraki.—TaeRab. 24:3.

21. Tera ara namakin ibukia taari aine, ao bukin tera? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.)

²¹ Ti tangiringkami taari aine ibukini bwaai ni kabane aika kam karaoi ibukin Iehova ma ana aomata. (Ebera 6:10) Kam kakorakoraingkami ni karikirakei aroaro aika e kukurei iai Iehova, ni karekei rabakau aika a na kanakoraoa riki maiumi ao maiuia aomata aika i rarikimi, ao ni katauraoingkami nakon taai aika imwaimi. Boni kakabwaia ni koaua ngkami nakon ana botaki Iehova!